Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1977, Blaðsíða 4

Gegnumstungnar hendur.
Gyðingurinn Sol Nezermann lifði
fangabúðir nazista af og fluttist til
New York eftir stríðið. En þjáningarn-
ar fylgja honum; að horfa á börnin sín
liflátin. að horfa á konu sina svívirta
og tekna af lífi — allt hefur þetta
mótað þennan hæggerða veðmang-
ara í Harlem-hverfinu. Hann vill ekki
þurfa að lifa slíkar ólýsanlegar þján-
ingar aftur, hann mætir lífinu með
sinnuleysi og innri doða. í skáldsög-
unni „The Pawnbroker" hefur rithöf-
undurinn Edward Wallant lýst lífi
þessa þjáða manns.
í Harlem gengur lífið ekki þjáning-
arlaust fyrir sig og Gyðingyrinn kemst
ekki hjá því að taka þátt i lífinu. í
búðina til hans kemur alls konar fólk:
ófrisk stúlka vill veðsetja gervidemant
fyrir trúlofunarhring, niðurbrotinn
faðir veðsetur skó af ungbarni. Fyrir
hugskotssjónum Gyðingsins svífa
myndir frá stríðsárunum en hann
bælir allt niður. Hámarki nær þessi
samruni þjáningar i fortið og nútið,
þegar hópur ungmenna ræðst inn i
búðina til þess að ræna gamla mann-
inn. Aðstoðarsveinn hans, svertingja-
drengur frá Puerto Rico, Jesu Oritz að
nafni, sem hefur næstum tilbeðið
gamla manninn en ekki náð athygli
hans og kærleika, hefur gengið í lið
með glæpaflokknum. Þegar einn
mannanna dregur upp skammbyssu
og miðar á Gyðinginn, tekur Jesu
Oritz þá skyndilegu ákvörðun að
kasta sér á byssuna og verður þá fyrir
banvænu skoti, mennirnir flýja. Veð-
mangarinn krýpur niður að aðstoðar-
sveini sínum; hann hefur verið kalfað-
ur til mennskunnar á óvæntan hátt
fyrir dauða svertingjadrengsins Jesu
Oritz, sem er næstum of greinileg
„Jesú-ímynd".
í kvikmyndagerð sögunnar öðlast
hún nýja dýpt. Svertingjadrengurinn
liggur á götunni fyrir utan búðina.
fólk dregst að, móðir hans hrópar
æðislega að Gyðingnum, hann geng-
ur inn í verzlunina, stendur við búðar-
borðið, augu hans fyllast tárun, kvik-
myndavélin beinist að andliti hans og
síðan niður á hendur hans, sem hvila
hvor ofan á annarri. Gegnum þær
þrýstist hægt og rólega teinn, sem
notaður er til að stinga nótum á. Það
blæðir úr höndum hans gegnum-
(, stungnum — hann gengur út og
læsir á eftir sér.
I kvikmyndahandrítinu „Falsche
Bewegung" eftir Peter Handke, einn
athyglisverðasta rithöfund, sem um
þessar mundir ritar á þýzka tungu,
kemur fyrir mjög svipaður atburður.
Iðnrekandi, rikur maður, fær heim-
sókn af rithöfundi og nokkrum gest-
um hans. Rithöfundurinn og iðnrek-
andinn taka tal saman og þar kemur.
©■'
að iðnrekandinn fer að tala um líf
manna i Þýzkalandi nútímans, um
óttann og tilgangsleysið. Það er ekki
laust við að rödd hans titri; kona hans
hefurframið sjálfsmorð nýlega. Þegar
hann hefur talað lengi beinist kvik-
myndavélin að höndum hans, i lófa
annarrar handar hefur hann þrýst
kúlupenna hægt og rólega meðan
hann var að tala, sjálfsagt óafvitandi,
með sliku afli, að út blæðir.
Hér kann einhver að þekkja stef úr
pislarsögu frelsarans. gegnum-
stungnar hendur, tema krossins,
þjáningarinnar — en að visu ekki
sömu hendur og ekki sama pislar-
saga. Má vera að guðfræðingurinn
hugsi sem svo, að þau temu, sem
hann fjallar um, sem sé kross og
upprisa, kunni að bergmála, — eða
jafnvel uppgötvast af sjálfu sér —
utan veggja kirkjunnar. Bæði temu,
kross og upprisa, eru vissulega miklu
eldri kristindómnum og gætu þess
vegna tilheyrt mannlífinu sem slíku.
Fyrir þjáningu sína og blindu „sér"
Ödipus fyrst; heimspekingurinn Plato
þekkti þjáningar hins krossfesta rétt-
láta; — og hinn upprísandi guð laun-
helganna leiðir vigsluþegann gegn-
um þjáningu og dauða, áður en hann
fær hlutdeild í upprisunni.
Gunnar Kristjánsson
AÐ OPNA
VER ULEIKANN
Um þekkt yrkisefni í bókmenntum og kvikmyndum
nútímans- lausn og endurlausn í kirkju og utan
Þjáning Páls. Pfslarvætti Páls postula eftir Rubens.
Þjáning Krists. Miðalda glermynd í þýzkri kirkju.
Iðnrekandi Peters Handkes hengdi
sig að lokum eins og kona hans hafði
áður gert, við vitum ekki, hvað varð
um Sol Nazermann. En eitt er víst:
upprisan er ekki hér með. Hér tjáir
hinn þjáði maður hlutskipti sitt, hinn
þjáði maður, sem þekkir vissulega
kvöl krossins og hinna gegnum-
stungnu handa, en ekki upprisuna.
Það er guðfræðinni sem existential
visindagrein ekki óviðkomandi,
hvernig þessi tragíska lífssýn er birt í
nútímanum. Maðurinn, sem þekkir
krossinn en ekki upprisuna er einmitt
maðurinn, sem Kristur og kirkja hans
á erindi við. Og það er listamanninum
ekki heldur óviðkomandi, hvort hinn
þjáði nútímamaður, sem hann lýsir
gjarnan svo vel, megi ekki einhvers
staðar eygja lausn þjáninga sinna.
Bergmann og
veruleikinn
Listamaðurinn telur sig gjarnan sjá
heiminn næmar en aðrir menn, enda
er það hlutverk listamannsins að tjá,
opna veruleikann, sjá inn í innsviði
lífsins á hverjum tima. Þetta „opnun-
arhlutverk" listarinnar er ósjaldan tal-
ið eitt hennar merkasta hlutverk. Það
er ekki óalgengt, að listamennirnir
reyni á mátt kirkjunnar til að svara
spurningum um lif þeirra. Þetta á