Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1978, Blaðsíða 7

'■'* **$&&*%*&'* * ''%rí*ír
Heyról :ha'nn lilálrasköll hiikil .inilli husaraó-
anna, rann 'í Jiljó^jd ojf i'aiin maifn iiokkurn or
sat fiötum hciijuni í cnui hlandpoiiiilu ’ .
Sigurður Guðjónsson
„BÖMMER”
„Bömmer!" Hvílíkt orð mig yfir
dynur. Ég þekki ekkert íslenzkt oró er
nær öllum þeim óræðu og dularfullu
merkingum er felast í kitlandi hryllingi
þessa lífsveruleika sem læðist á eftir
okkur og sveimar f kringum okkur
einsog váfrétt frá því við rifum upp
augun á morgnana og þar til við lokum
þeim á kvöldin og hverfum inn í land
draumanna og enn ferlegri bömmers.
Mörgum nægir þetta þó ekki.
Bömmerinn er rauði þráðurinn í lífi
íslendinga. Og þeir vilja ekki aðeins
vaka og sofa í honum. Þeir heimta líka
að deyja í honum. Bókmenntir okkar eru
fjölskrúðugar af krassandi bömmer-
lýsingum, stranglega vottfestum og sign-
eruðum af framliðnum bömmermeistur-
um, er þreytast aldrei á að gera gys að
okkar tíkalega bömmer hérna megin og
útmála fyrir okkur þann hasabömmer er
geisist á móti okkur hinum megin.
Islendingar eru sannarlega bömmers-
ins útvalda þjóð.
Arum saraan var bömmerinn, þessi
æsandi og tælandi leyndardómur, mitt
hjartfólgnasta óskiljanlegasta og von-
lausasta umhugsunarefni. Ég hef spurt
marga vitra menn og fagrar konur hvað
sé bömmer og hvers vegna fólk fari á
bömmer. Og ég hef spurt enn fleiri
heimska menn og ljótar konur. Enginn
hefur getað svalað forvitni minni. Vitr-
ingarnir og fallegu konurnar eru á ei-
lífum bömmer vegna visku sinnar og
fegurðar en flónin og ljótu konurnar
sökum fávisku sinnar og ófrýnileika svo
þau hafa ekki gefið sér tóm tii að ihuga
máiið. Þó er þetta mál málanna. EINA
MALIÐ.
Ef ég rölti á kaffihús grúfir þar sót-
svart bömmerský svo ekki þekkjast
bömmerarnir á básunum. Heimsæki ég
vini mína eru þeir í einum bömmer-
rembihnút. Rekist ég á kunningja á förn-
um vegi færir hann sig yfir á hina gang-
stéttina til að fá að vera i friði með sinn
einkabömmer. Liti ég í bók brosir bömm-
erinn þar. Skoði ég myndlistarsýningu
dansar bömmerinn þar. Hlusti ég á
nýjustu músik ærist bömmerinn þar.
Horfi ég á íþróttakappleik hleypur
bömmerinn þar. Fylgist ég með skák-
móti mátar bömmerinn mig þar. Alpist
ég á pólitískan fund er bömmerinn sam-
þykktur samhljóða þar. Fylgist ég með
umræðum á alþingi, er bömmerinn skjal-
festur þar. Reyni ég að slappa af á bíó
fer bömmerinn hamförum þar. Hlusti ég
á útvarp umlar bömmerinn þar. Glápi
égá sjónvarp ísmeygist bömmerinn þar.
Liti ég í dagblað formælir bömmerinn
þar. Búi ég mig upp á til að faa í leikhús
er bömmerinn alls ekki þar. Leiti ég þá
réttar míns fyrir dómstólum lögbannast
bömmerinn á mig þar. Verði ég svo
vitlaus af öllu saman og læðist til lækna
og sálspekinga er bömmeruð sál mín
umsvifalaust afsönnuð þar. Hefji ég að
lokum hugann til himna í kirkjum og
musterum forherðist bömmerinn yfir
mig þar út yfir rúm og tíma, lif og dauða.
Bömmer hið efra. Bömmer hið neðra.
Bömmer allt um kring.
Þegar ég hafði fylgst með þessum
bömmerska skollaleik langa lengl varð
ég aldeilis hlessa og einsetti mér að
svara í eitt skipti fyrir öll spurningu
spurninganna.
Hvað er bömmer? Og ég sá og skildi að
bömmerinn er ekki einn heldur tvieinn.
Þar vil ég aðgreina hinn góða bömmer og
hinn vonda bömmer. Hinn góði bömmer
er eins konar hitasótt i andanum sem er
óhjákvæmileg til að ráða niðurlögum
baktería og annarra skaðræðis kvikinda.
Og hann hefur .þann eiginleika, alveg
eins og hitasóttin, að hverfa jafnskjótt
og allar eitur pöddur eru dauðar eða
hafa gefist upp skilyrðislaust. Mann-
kynssagan kann ýmislegt að greina frá
frægum figúrum er fóru á hinn góða
bömmer. Skal þar fyrstan frækinn telja
sjálfan lausnarann er rauk á súper-
bömmer upp á vatn og brauð úti i eyði-
mörk í fjörutíu daga og fjörutiu nætur.
Þá sneri hann hress og bömmerfrír til
byggða og úthúðaði bömmerskrilnum i
næstu sveitum svo hressilega að þeir
tóku hann snariega úr umferð og æptu:
„Hann bömmerar lýðinn!“ Upphófst þar
með stórkostlegasta bömmerdrama
vestan meginn Himalaya í seinni tíð.
Meistarann grunaði að þessi yrði
bömmerinn ekki sætur og var á öllum
áttum og stundi við hátt: „Megi þessi
beiski bömmer frá mér víkja“. En
siðasta bæn hans fyrir þeim er haldnir
eru hinum illa bömmer hefur flogið um
lönd og álfur: „Faðir. Fyrirgef þeim, þvi
að þeir vita eigi hvað þeir gjöra“. En það
er einmitt illkynjaðasta symptóm hins
illa bömmers að sá sem haldinn er af
honum hefur ekki hugmynd um hvað
hann er að gera, eða öllu heldur hvað
hann eigi að gera. Sá sem ekki er á
bömmer gerir það í dag sem bömmerist-
inn „ætlar að gera eftir helgi". Annar
stórmeistari fór á sjálfsmorðsbömmer
um þrítugt af því að honum gekk illa að
greina orðræður bömmeristanna í
kringum sig. En þá tók hann að hugsa í
tónum og aldarfjórðungi seinna skrifaði
hann í síðasta tónverk sitt: „Verður það
að vera? — Það verður að vera“. Og það
varð. Þar með var sett fram afstæðis-
kenningin í tónum. Halldór Laxness
spókaði sig allsber á bömmer og „átti
hvergi höfði sínu að halla" eftir að hann
afklæddist kufli katólskunnar. En hann
komst af bömmer þegar hann skrýddist
skrúða sósíaiismans.
Þetta eru aðeins örfá dæmi um eðli og
vinnubrögð hins góða bömmers í mann-
kynssögunni. En lengi væri hægt að
halda áfram. Hinn vondi bömmer er hins
vegar af allt öðru sauðahúsi. Hann á ekki
upptök á himni og ekki á jörðu og heldur
ekki í helviti. Hann er einsog tómið sem
byrjar hvergi og endar hvergi. Hann er
einsog tíminn sem liður ekki og stansar
ekki. Hann er ekki ungur og ekki gamall.
Hann er ekki heitur og ekki kaldur.
Hann er ekki léttur og ekki þungur.
Hann er ekki glaður og ekki hryggur.
Hann er ekki bjartur og ekki dimmur.
Hann er ekki mjúkur og ekki harður.
Hann sækir ekki fram og hann hörfar
ekki aftur Hann er ekki dagur og hann
er ekki nótt. Hann er ekki vetur og hann
er ekki sumar. Hann er ekki sýnilegur
og hann er ekki ósýnilegur. Hann er ekki
heyranlegur og hann er ekki óheyranleg-
ur. Hann er ekki hér og hann er ekki
þar.
Sé hinn góði bömmer vegurinn, sann-
leikurinn og lifið þá er hinn vondi
bömmer refilstigurinn, lygin og
dauðinn. Hann er sá ranghali er liggur
frá engu til einskis, sú lygi er ekki
þagnar, sú hel er ekki fæðist en aldrei
deyr.
Hvernig á það að þekkja hinn vonda
bömmer? Og hvernig á að vísa honum út
i ystu myrkur? Þar um var mér eitt sinn
sögð þessi saga. Maður nokkur heilsu-
hrausur, vel metinn og ríkur af efnaleg-
um gæðum var á bömmer. Einn dag fékk
hann sér nesti og nýja skó og yfirgaf ætt
og óðul til að finna lausn undan oki
bömmersins. Fyrst heimsótti hann
vitring nokkurn er rómaður var fyrir að
vita allt sem hægt er að vita. Maðurinn
ávarpaði vitringinn: „Herra! Ég hef nóg
að bíta og brenna en samt finn ég enga
eirð í mínum beinum og er sem fló á
skinni. Arum saman hef ég leitað
haimingjunnar og svara við gátum
lifsins. Vertu núsvo vænn að ráða mér
heilt".
Vitringurinn svaraði og sagði:
„Vinur minn! Það sem sumum er hulið
er öðrum augljóst. Og það sem sumum er
augljóst er öðrum hulið. Ráð hef ég
undir rifi hverju og skalt þú nú þeim
hlýða þó kynleg kunni að virðast. Þú
skalt leita uppi kátasta karl í heimi og er
þú hefur hann fundið skalt þú biðja
hann um að fá að klæðast skyrtunni
hans. Mun þér þá borgið“.
Og maðurinn hélt af stað til að finna
káta karla. Spurði hann þá einn af
öðrum. Og allur svöruðu þeir: „Já, víst
er ég kátur en þó er einn kátari“. Þegar
maðurinn hafði gengið lengi lengi úr
einu landi í annað kom hann loks í borg
þar sem almælt var að byggi kátasti k'arl
i heimi. Heyrði hann hlátrasköll mikil
milli húsaraðanna. Rann maðurinn á
hljóðið og fann mann nokkur er sat
flötum beinum í einu hlandportinu. „Ert
þú kátasti karl í heimi einsog fólkið
segir?“ spurði maðurinn.
„Vissulega!" svarði sá káti.
„Ég er á rjúkandi bömmer og veit
hvorki hvað ég er né hver ég er. Vitrasti
maður í heimi ráðlagði mér að hitta
kátasta karl í heimi og fá léða skyrtuna
hans til að ganga í. Fyrir guðs miskunn
lát hana af hendi við mig og mun ég fyrir
gjalda hvað sem þú óskar“:
Kátasti karl í heimi leit á manninn og
skellihló. Og hann hló og hann hló og
hann hló. Þegar ofurlítið sljákkaðr í hon-
um stundi veslings bömmermaðurinn í
öngum sínum:
„Ert þú svoddan níðingur að hlæa að
þessari minni alvarlegu og auðmjúku
bón“?
„Má vera“, svaraði kátasti karl í heimi.
„En ef þú hefðir látið svo lítið að hafa
augun opin ættir þú að sjá að ég á enga
skyrtu“.
Og sér til stórrar furðu sá maðurinn að
þar var kominn hinn sami vitringur og
hann hafði fyrstan spurt ráða til að losna
við bömmersins mátt og veldi. Á samri
stundu fauk hans bömmer út í veður og
vind og hefur maðurinn engar spurnir
haft af honum síðan.