Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1978, Page 8

Gísli Sigurðsson
Konungsvegurinn
var lagður frá Þing-
völlum að Geysi og
Gullfossi og þótti
merk framkvæmd
og afrek til sam-
göngubóta fyrir 70
árum. Nú sést næsta
lítið eftir af þessum
minjum um hest-
vagnaöldina utan
grónir troðningar,
sem jafnvel kúa-
smalar nota ekki
lengur.

Fyrst var hann konungsvegur, síð-
an vagnvegur og reiðvegur; loks voru
það einkum kýrnar, sem gert höfðu
götur í hjólförunum og mjökuðust þar
hátiðlega á leið heim í mjaltir. Síðan
komu til sögunnar jarðýtur og þurrk-
uðu burtu ásýnd hans af landinu,
þegar nýr vegur var lagður Eftir eru
aðeins meira og minna uppgrónir
götuslóðar, sem hægt er að fylgja
austast úr Laugardal, upp með Hlið-
um að Geysi.
Þegar hans hátign, Friðrik konung-
ur áttundi, af guðs náð konungur
íslands og Danmerkur, efndi til Is-
landsfarar sumarið 1907, var honum
tekið með kostum og kynjum og þótti
sjálfsagt að konungurinn og fylgdar-
lið hans riði með pomp og pragt
austur að Geysi og Gullfossi. Þá var
upp runnin hestvagnaöld á Islandi;
merkilegur millikafli i samgöngumál-
um og átti eftir að standa allt til síðari
stríðsáranna eftir 1 940
En menn voru þess vanbúnir að
taka við hestvagninum.
Aðeins voru þá reiðgötur fyrir. Hér
varð að vinna stórvirki með skólfum
og hökum. Þegar hér var komið sögu,
þótti ekki vagnfært frá Þingvöllum
austur að Geysi og var nú ráðizt í að
ryðja þá braut með handafli, sem
lengi síðan var kölluð einu nafni
Konungsvegurinn. Þeir menn eru trú-
lega allir komnir undir græna torfu,
sem svitnuðu við skófluna og hakann
í þessari vegargerð og voru orðnir
verkfærir menn árið 1907. Aðeins
einn maður austur ! sveitum gat kom-
ið til greina: Kristján Loftsson á Felli.
sem er liðlega níræður og manna
elztur í Biskupstungum. Þó hann ætti
um tima heima i Haukadal, hafði
hann ekki unnið við gerð Konungs-
vegarins, en Helgi Ágústsson frá Birt-
ingaholti, sem lézt nú í vetur, kvaðst
ungur að árum hafa verið lánaður
austan úr Hrepp að vinna í veginum.
Þar var unninn langur vinnudagur,
sagði Helgi; enda voru menn því
vanastir á þeim árum að vinna myrkr-
anna á milli og þótti ekkert sérstakt
við það.
Meðal fárra núlifandi manna, sem
vel muna eftir konungskomunni
1907, er Sigurður Greipsson, fyrrum
glímukóngur og skólastjóri i Hauka-
dal. Hann varð áttræður á síðasta ári,
— og þó ungur væri árið 1 907, hafði
hann veður af tilurð Konungsvegarins
og hann fylgdist gerla með þeim
undirbúningi, sem fram fór við Geysi.
Guðjón Helgason i Laxnesi, faðir Hall-
dórs Laxness, var þá vegavinnuverk-
stjóri á Þingvallaveginum og Sigurður
minnist þess, að hann kom austur að
Haukadal, gisti þar og átti lengi tal
við Greip bónda. Telur Sigurður, að
Guðjón í Laxnesi hafi verið verkstjóri
við gerð Konungsvegarins. Nokkru
áður, annaðhvort 1901 eða 1902
var byggð timburbrúin á Brúará, þar
sem steinboginn hafði áður staðið og
brytinn í Skálholti lét fella eftir sögn.
Áður hafði aðeins verið brúarfleki yfir
gjána, sem skerst inní fossinn ofan
við brúna og þótti erlendum ferða-
mönnum eftirminnilegt að fara þar
yfir. En gamla brúin, sem löngum er
nefnd svo, stendur enn og er hluti
Konungsvegarins.
Önnur brúargerð var nauðsynleg til
þess að konungur kæmist án mann-
rauna að Gullfossi. Leiðin liggur yfir
Tungufljót austan við Haukadal og
fljótið er ekki árennilegt þar. Guð-
mundur Einarsson múrari úr Reykja-
vík var fenginn til að hlaða stöpla úr
tilhöggnu grjóti og siðan komið upp
timburbrú sumarið 1907 Hún stóð
til 1929, að jökulhlaup í fljótinu varð
henni ofraun. Skammt frá brúar-
staðnum stendur enn steinn, sem þá
var reistur og á hann letrað 105 km.
Þesskonar steinar voru víðar með-
fram Konungsveginum og talan sýndi
vegalengdina úr Reykjavík. Sigurður
Greipsson telur, að Guðjón i Laxnesi
hafi mælt leiðina og látið setja upp
steinana.
Þó ekki komi það Konungsveqin-
um beinlínis við, að var ráðizt á þá
framkvæmd sumarið 1907 að reisa
tvö hús á hverasvæðinu við Geysi.
Var það annarsvegar stór skáli handa
dönsku rikisþingmönnunum og hins-
vegdar hús handa konungi. Þing-
mannaskálinn var rifinn og seldur á
uppboði haustið eftir, en Konungs-
húsið stóð lengi; var notað til greiða-
sölu á sumrin, en flutt að Laugarási
sem læknisbústaður 1923. Verkstjóri
og yfirsmiður við þessar húsbygging-
ar hjá Geysi, var Bjarni Jónsson úr
Reykjavík og er Bjarnaborgin við
hann kennd. Bjarni gegndi líka því hlut-
verki að vera einskonar siðameistari á
staðnum; hann undirbjó heimafólk
undir þann vanda að heilsa konungi
þegar hann riði í hlað og kveðst
Sigurður Greipsson hafa skemmt sér
vel við þá tilburði. Og um vegagerð-
ina segir hann: „Sjálfur var ég lítill
karl, en tíndi þó nokkra steina úr
götunni frá Múla að Geysi '.
Það var nefnilega búizt við því, að
konungur kysi sér fremur þau þæg-
indi að sitja í kerru en ferðast ríðandi.
Raunar voru margir hinna erlendu
gesta alsendis óvanir því að ferðast
ríðandi um langa vegu. Þvi var það
að nokkrar sérsmíðaðar kerrur voru
fluttar inn frá Englandi til þessara
nota; þar á meðal var sérstakur vagn
handa konungi. Þaulvanur ökumað-
ur, Guðmundur Hávarðsson, sem bjó
í Norðurpólnum í Rykjavík, hafði ver-
ið valinn ökumaður konungs og hefur
vafalaust þótt töluverð upphefð. En
svo fór, að konungur steig aldrei uppí
vagninn; hann fékk úrvals reiðhesta
og kaus að ferðast riðandi. Um þetta
var kveðið:
Gvendur með kóngsvagninn
setti undan sól
á svipstundu komst hann
langt út fyrir Pól,
Við lagningu Konungsvegarins
tóku menn á sig langa króka og
brattar brekkur til þess að sneiða
hjá mýrunum. En þetta var
fallegur reiðvegur á sumardegi og
sumstaðar teygði birkið sig yfir
hann eins og sést á myndinni, sem
tekin er ofan við Hrauntún í
Biskupstungum.
Á Konungsveginum 1921 — og enn er koi
Kristján 10., sem þarna er í broddi fylkin
reið einnig með konungi árið 1907. Næstt
tekin á Laugarvatnsvöllum.