Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1979, Blaðsíða 3

konan segir: „Ég þekki bara ekki
manninn minn. Hann er aldrei heima og
þaö liggur viö, aö ég þurfi að kynna hann
fyrir börnunum“ o.s.frv.
Allir eiga viö einhvers konar vandamál
að stríöa einhverntíma á ævinni meira
og minna. Ég nefndi það áöur, aö
erfiöleikar í hjónabandi eru ekkert nýtt
fyrirbrigöi, sem tilheyrir aöeins nútíma-
þjóðfélagi. Viö tökum sem dæmi um
Hrút og Unni, úr Njálssögu og höföu þau
verið gift í eitt ár, þegar Unnur hittir
Mörö, fööur sinn á þingi og hefur þungar
áhyggjur af hjónabandi þeirra. Við látum
liggja á milli hluta, hvort sagan er sönn
eöur ei. Hér skiptir mestu þaö sem
skrifað er og sagt um persónurnar og
samskipti þeirra og viö getum dregiö
einhvern lærdóm af.
Erfiðleikar Unnar
Vandamál Unnar eru okkur ekki kunn.
Hún segir fööur sínum aö hún heföi
óskaö þess, aö hafa aldrei fariö vestur
meö Hrúti. Og svo grætur hún.
Möröur finnur til meö henni, en reynir
ekki aö þvinga hana til frekari frásagnar.
Kannski veit hann þaö af reynslu, aö þaö
gagnar lítiö aö þvinga fólk, svo vitur og
kænn, sem hann var annars. E.t.v. veit
hann, aö það verður viðkomandi fyrir
bestu aö tjá sig um þaö fyrst og fremst
sem hann hefur sjálfur þörf á hverju
sinni.
Möröur lætur þaö einnig „afskipta-
laust", er dóttir hans grætur. Engin ræöa
eða prédikun um, aö „grátur sé
þýöingarlaus", „aö hún eigi heldur aö
reyna aö leysa vandamálin en aö vera
meö svona væl“ o.s. frv. Hann leyfir
henni aö gráta.
Margir á okkar dögum telja þaö
skömm aö gráta. „Fullorðið fólk á ekki
aö gráta“ — „karlmenn eiga alls ekki aö
gráta“ — „trúaö fólk á heldur ekki aö
gráta", o.s.frv. Þannig mætti lengi telja.
En lífiö er ekki alltaf svona einfalt. Ég hef
aldrei hitt fólk, sem hefur sagt frá því, aö
þaö hætti allt í einu aö gráta af því að
einhver annar „sagöi þeim aö gera þaö“.
Grátur er orölaus tjáning. Tjáning er
skilaboö. Grátur er því merki um, aö
mikil alvara sé á feröum. Þannig var
þaö meö Unni. En henni tókst ekki aö
segja föður sínum frá megin vandamáli í
samskiptum hennar við Hrút. Eftir aö
hafa rannsakaö máliö, rætt viö Hrút og
aöra menn aö vestan kemst Mörður að
þeirri „lögfræðilegu“ niöurstööu, aö
dóttir hans hafi í rauninni ekki yfir neinu
aö kvarta og því skuli hún halda vestur
aftur.
Að tveimur árum liönum
Næsta sumar fer Unnur aftur til þings,
en Hrútur ekki. Hún hittir fööur sinn og
taka þau nú tal saman, sem lýsir
skemmtilegri samtalstækni Maröar og
trausti því, sem Unnur bar til fööur síns
— og eins hvaöa böndum hún var
bundin honum, hvaö ættarböndin voru
sterk og hvernig Meröi tekst aö laða
fram „leyndar hugsanir“ og vandamál
dóttur sinnar.
Hann byrjar á því að spyrja, hvernig
Hrúti líður. Margir á okkar dögum
mundu segja, aö eðlilegast heföi veriö
aö spyrja um hennar eigin líöan og
heilsu, hvernig henni heföi vegnaö
síöastliöiö ár o.s.frv., snúa sér beint aö
vandamálum hennar sjálfrar og fikra sig
þannig áfram stig af stigi.
En Möröur notar sínar eigin aöferöir,
sem viröast gefa góöa raun. Dóttir hans
svarar strax: „Gott má ek frá honum
segja Þat allt, sem honum er sjálfrátt."
Setningin var ekki löng, en sagöi sitt.
Möröur las líka meira út úr henni, en
oröin gáfu til kynna. Kannski hefur hann
fylgst með látbragöi Unnar, lesiö í
andlitshreyfingar hennar og tónfalli,
kunnaö aö finna út, hvaö hún sagöi með
sinni orðlausu tjáningu. Hann verður
hljóöur um stund, svarar engu, hugsar
og veltir málinu fyrir sér.
Þegar fólk ræöir um vandamál sín
skiptir tíminn miklu máli. Þaö gagnar
lítið aö ætla aö leysa vandamál á
„mettíma". Þaö hefur slæm og óþægileg
áhrif, ef sagt er: „Flýttu þér nú. Viö
skilum Ijúka þessu af hiö bráðasta“
o.s.frv. En afmarkaður tími er oft
nauðsynlegur, því aö enginn hefur
ótakmarkaöan tíma — og eftir nokkra
stund segir Möröur, aö hann sjái ekki
annað en aö dóttir hans vilji engum
segja leyndarmáliö nema honum einum,
og treysti honum best til þess aö finna
úrræöi um mál hennar.
Samtal Maröar og Unnar
um
sambúöarerfiöleika vestra
Þau feöginin ganga nú afsíöis, þar
sem enginn gat heyrt mál þeirra. Þaö var
nauðsynlegt, þar sem um var að ræöa
svo alvarlegt mál sem innstu og dýpstu
vandamál Unnar í samskiptum hennar
viö Hrút. Hér var um algjört trúnaðarmál
aö ræöa, sem aöeins var á milli Unnar
og Marðar.
Mörður: „Seg þú mér nú allt þat, er á
milli ykkar er, ok lát þér þat ekki í augu
vaxa.“
Unnur: „Svá mun vera verða. Ek
vilda segja skilit viö Hrút, ok má ek
segja þér, hverja sök ek má helst gafa
honum. Hann má ekki hjúskaparfar
eiga við mik, svá at ek mega njóta
hans, en hann er at allri náttúru sinni
annarri sem inir vöskustu menn.“
Möröur skilur ekki fullkomlega, hvaö
dóttir hans á viö og verður því að spyrja
áfram. Hann hlustar á virkan hátt, svo aö
dóttir hans finnur, aö hann vill reyna aö
skilja hana og hjálpa henni til þess aö tjá
hugsanir sínar og tilfinningar. Hann
svarar ekki aðeins meö já-i og nei-i,
heldur meö heilum setningum, sem
hjálpa dóttur hans áfram til þess aö
útskýra betur, hvaö hún á viö. Hann
segir því:
„Hversu má svo vera? Og seg enn
gerr.“
Unnur: „Þegar hann kemur við mik,
þá er hörund hans svá mikit, at hann
má ekki eftirlæti hafa við mik. En þó
höfum við bæði breytni til þess á alla
vega, at vit mættim njótast, en það
verðr eigi. En þó áður við skilim, sýnir
hann þat af sér, at hann er í æöi sínu
rétt sem aðrir menn.“
Hér lætur Unnur staöar numiö.
Mörður skilur nú, aö megin vandamál
Unnar í sambúðinni við Hrút, er það, aö
þau hjónin reyna aö elskast á allan
venjulegan hátt, en geta ekki notið hvors
annars á fullkominn hátt. Hún haföi búist
viö meiri fullnægingu á þessu sviöi, en
varð stööugt fyrir vonbrigöum. Og
smám saman breytast vonbrigöi hennar
í beiskju, sem stööugt eykst og verður
aö miklu vandamáli.
Margar konur og reyndar menn líka,
kannast við slík vandamál. Sífellt lækkar
meðalaldur þeirra, sem ganga í hjóna-
band, og sífellt fleiri spyrja, hvaö
unglingar og ungt fólk viti um kynltf og
samspil þaö, sem því fylgir bæöi til
líkama og sálar. Nóg er um ástarsögur
og æöislegar samfarir meö tilheyrandi
lýsingum — en er þaö eina veganestið,
sem unga fólkiö hefur með sér tii
framtíðarinnar?
Og hvernig var þaö meö Unni og
Hrút? Hvers konar augum litu þau á
kynlífið? Hvernig reyndu þau sjálf aö
leysa sín eigin vandamál? Hvaö um Hrút
— átti hann viö einhver vandamál aö
stríða, sem Unnur vissi hreint ekkert
um? Og hvernig fór svo með ráðlegging-
ar fööur hennar, sem var svo lögfróöur
og vitur maður?
Viö skulum reyna aö líta aöeins nánar
á sögu þeirra og örlög í næsta þætti.
Leiötil siömenningar
Á öndverðum vetri var mér gengið
þar hjá, er miðaldra maöur, sem ég
er málkunnugur, var að festa upp
auglýsingu á húsvegg. Þetta var í
miðbæ Akureyrar í Bótinni, sem við
nefnum svo. Maðurinn kallaði til mín
og bað mig aö rétta sér hjálparhönd.
Auglýsingin greindi frá væntanlegri
kvöldvöku Ferðafélagsins. Ég spurði
þá, hvað þar yrði á dagskrá. „Við
ætlum m.a. að skoða litskyggnur frá
ferðalögum á liönu sumri, rifja upp
skemmtileg atvik yfir kaffibolla og
syngja saman.“ Ég innti manninn
eftir því, hvers konar fólk sækti þess
háttar samkomur. „Það er fólk á
öllum aldri,“ ansaði viömælandi
minn. „Það er einmitt höfuðkostur-
inn viö starf Ferðafélagsins hér, að
þar þekkist ekkert kynslóðabil. í
öræfaferðum kann þess að gæta í
upphafi, að hópurinn sé ekki sam-
stiiltur. Unga fólkið er þögult og eins
og á báðum áttum, hvort það eigi
nokkra samleiö meö þeim eldri, en
við erum varla komin úr byggð,
þegar hópurinn er orðinn eins og ein
stór fjölskylda. Þá ríkir frjálsmann-
legur og skemmtilegur andi, svo allir
njóta ferðarinnar og ekkert þykir
sjálfsagðara, en að sýna gankvæma
tillitsemi. Já, paö þarf enga eitraða
gleðivaka í því samfélagi“. Ýmsum
þykir þetta líklega ótrúlegt, vegna
þess að þróun félagslífs í landinu
hefur verið á þann veg, að sífellt er
lögð meiri áhersla á að stía fólki í
sundur eftir aldri. í skemmtanalífi
eru sett ákveðin aldurstakmörk og
veldur þar m.a. leyfi samkomuhúsa
til vínveitinga, sem ætlaðar eru
fullorðnu fólki. Það breytir því þó
ekki, að drykkjuskapur er sumstaðar
orðinn algengur á meðal barna og
unglinga. Aðalatriðið sýnist því vera
þaö, að hver aldurshópur drekki þá
út af fyrir sig og reyni aö skýla
niðurlægingu sinni og skepnuskap
fyrir hinum. Þetta er raunar hinn
átakanlegasti skrípaleikur, vegna
þess aö samvistir barna, unglinga og
fullorðinna eru heilbrigðasta og
vænlegasta leiðin, til þess aö koma á
sannri siðmenningu í landinu.
Auðvitað er rótarmeinið upplausn
heimilanna, sem veldur pví aö kyn-
slóöírnar fjarlægjast hver aðra. Því er
sú ákvörðun Sameinuðu þjóðanna
ekki út í bláinn, að helga börnunum
þetta ár, sem nýlega er upp runniö.
Þaö er vonandi ekki gert með það
fyrir augum, að sælgætisskammtur-
inn verði aukinn, þ.e.a.s. þær launa-
greiðslur verði hækkaðar' til barn-
anna, sem sætta þau við fjarvistir
foreldranna og afskiptaleysi. Barna-
árinu hlýtur að vera ætlað það
hlutverk, að opna augu fullorðinna
fyrir því, að börnin eru í þörf fyrir
samfélag þeirra. Um skeið hefi ég
verið að kanna sendibréf rituð af
vitrum manni, reyndar skáldi, sem
uppi var á 19. öld. Eitt af því, sem
hefur vakið athygli mína viö þann
lestur, er hversu handgenginn bréf-
ritarinn hefur verið börnum sínum
allt frá því þau voru ómálga í reifum.
Hann þreytist ekki á að lýsa þeim
fyrir vinum sínum í fjarska, líkamleg-
um og andlegum framförum þeirra.
Hann gefur skemmtileg sýnishorn af
barnamáli þeirra og ýmsum töktum.
Það kemur oft fram, aö þau eru að
ærslast í kringum hann á meöan
hann er aö skrifa í þröngu kamesi
inn af baðstofunni. Og á rökkur-
stundum tekur hann lítinn hnokka
eða litla tátu og setur upp fyrir sig í
rúmið og þá verða til nokkur einföld
og innileg erindi, sem hann sönglar
fyrir þau. í vökulokin gerir hann oft
hlé á bréfaskriftum til þess að fara
fram og syngja með fólkinu.
Börn þessa manns urðu mætir og
nýtir þegnar og ýmsir afkomenda
hans koma viö sögu íslenskrar
Þjóðar, framfarasinnaðir og þjóðholl-
ir. — Sagan er skóli, sem við getum
síst án veriö, ef ekki á illa að fara
fyrir íslensku lýöveldi. Hún leiðir
glöggt í Ijós, aö kynslóöabilið, þetta
ótótlega afsprengi afskiftaleysis og
sérgæsku, er þegar oröið illt cg
myrkt gljúfur, sem okkur ber að
brúa. Þó að þaö reynist meira verk-
efni en Borgarfjarðarbrúin, þá er það
óháö fjárlögum eða verðbólgu.
Bolli Gústavsson
í Laufási.