Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1979, Blaðsíða 13

Bætt heilsa — betra líf
Þættir um sjúkdóma, lækningar og fyrir-
byggjandi aðgerðir. Eftir MichaelHalberstam.
UM
HREINSKILNI
LÆKNA VIÐ
SJÚKLINGA
Allir meta sannleikann mikils.
Samt segja allir ósatt aö staðaldri.
Flestir færa Þaö sér til afsökunar, aö
Þeir skrökvi ekki sjálfra sín vegna
heldur annarra. Til dæmis aö nefna
skrökva foreldrar oft Þegar börn
Þeirra spyrja Þá hvort myndir sem
Þau hafa teiknaö, eða annaö sem
Þau hafa búið til á eigin spýtur, sé
ekki fallegt. Vinir og kunningjar
skrökva oft séu Þeir beönir álits á
nýjum fötum, hárgreiðslu eöa ööru
nýfengnu sem spyrjandi Þykist hafa
valið af smekkvísi sinni og vill fá Þaö
staðfest, og læknar skrökva oft að
sjúklingum sínum, t.d. séu Þeir
beðnir að segja fyrir framvindu
sjúkdóms, ekki sízt ef hætta kynni
aö vera á ferðum, og svo mætti telja
endalaust.
í Þessum tilvikum og öðrum
álíkum færa menn Þaö vanalega sér
til afsökunar, eins og fyrr var sagt, að
Þetta hafi veriö hvít, Þaö er mein-
laus, lygi, og ætluð til Þess aö
Þóknast öörum, greiða samskipti,
o.s.frv., og hafi hún einungis veriö til
góðs. Þegar svo stendur á Þykir
flestum sjálfsagt að hagræða sann-
leikanum eöa klípa svolítið af
honum.
Fyrir skömmu var ég að lesa bók
um petta efni; hún er eftir Sisselu
Bok, prófessor í félagssiðfræði við
Harvardháskóla. Bok er ekki sam-
mála Því að oft sé verjandi að segja
ósatt. Hún telur Það sárasjaldan
afsakanlegt, og í rauninni aldrei,
jafnvel ekki í tilvikum Þar sem
flestallir aðrir sæju alls ekkert gagn í
Því að sannleikurinn kæmi allur í
Ijós. Hún ræðir ósannsögli bæði frá
sjónarmiðum heimspeki og daglegs
veruleika og kemst ævinlega aö
sömu niöurstöðunni, sem sé Þeirri
að Það sé enginn eðlismunur á hvítri
lygi og svartri, aöeins stigsmunur.
Bok fór snemma að fást við
siðgæði í læknisfræöum sérstaklega,
enda fjallar rit hennar aö miklu leyti
um Þær hliðar málsins er að læknum
snúa. Kemur Þar upp margt athyglis-
vert. Til dæmis að nefna Það, aö í
siðareglum Þeim sem læknar víða
um heim hafa sett sér, og til að
mynda í Hippókratesareiðnum sem
Þeir vinna allir, er hvergi krafizt
sannsögli og reyndar yfirleitt ekki
minnzt á hana. Það mun líka nokkuð
algeng skoðun lækna, að peim beri
engin sérstök skylda að sýna sjúkl-
ingum hreinskilni. Bok nefnir til
nokkrar nærtækar ástæður fyrir
Þessu og ræðirdpær en kemst að
peirri niðurstööu, að í rauninni sé
engin peírra frambærileg.
Nú skal ég fyrir mitt leyti játa, að
ég segi sjúklingum mínum ekki alltaf
„sannleikann, allan sannleikann og
ekkert nema sannleikann". Það er
ekki oft, að ég lýg beinlínis að
sjúklingum. Aftur á móti kemur
stundum fyrir aö ég legg meiri
áherzlu á eina hliö máls en aöra. Sé
sjúklingur haldinn krabbameini segi
ég honum pað — nema hann hafi
áður beðið mig að leyna sig Því, ef
svo reyndist. Hins vegar fer ég e.t.v.
fljótt yfir Þaö, ef svo vill tíl, að 9 af
hverjum 10 manns er fá petta
krabbamein, sem um ræðir, deyja
innan árs frá Því sjúkdómurinn
finnst, en reyni heldur að brýna fyrir
manninum aö sumir, og Þótt ekki sé
nema einn af hverjum tíu, lifa lengur.
Komi til mín maður með sjúkdóm,
sem ekki er búið aö greina til fulls
flíka ég yfirleitt ekki öllum peim
möguleikum, sem til greina koma;
ýmsir peirra og kannski allir verða
útilokaðir hvort eð er og mér finnst
Þarflaust að baka sjúklingnum
áhyggjur af Þeim fyrirfram.
Ef hætta er á ferðum og sjúklingur
spyr hvort svo sé viðurkenni ég Það,
en legg eins og endranær, á Það
áherzlu að ekki sé búið að greina
sjúkdóminn til fullnustu.
Það er skoðun Sisselu Bok, að
læknar sem telja sig vera að hlífa
sjúklingum sínum með Því að segja
peim ósatt eða hálfsatt séu í rauninni
fremur að blekkja sjálfa sig en
sjúklingana. Óhreinskilni geti komið
lækni í koll pannig, aö sjúklingur trúi
honum ekki pegar hann segir loks
sannleikann. Hún segir að pjóðsögur
einar, að sumir sjúklingar leggist í
Þunglyndi og fremji jafnvel sjálfs-
morð sé Þeim sagt, aö Þeir gangi
meö illkynjaðan sjúkdóm.
Um síðast nefnda atriðið er Það að
segja, að trúlega hefur verið gert
meira úr Því en efni standa til. Hins
vegar vita Það allir læknar, aö vonin
er bráðnauðsynleg Þeim sem pjást
af alvarlegum sjúkdómum, og reynd-
ar nauðsynleg fjölmörgum minna
sjúkum. Fáir eru svo æðrulausir að
ekki setji að Þeim hroll, pegar
dauðinn nálgast. Það er gott og
blessað að læknar setji sér strangar
og afdráttarlausar siðareglur. En
pegar öllu er á botninn hvolft hljóta
peir fyrst og fremst að hugsa um
bata og vellíðan sjúklinganna.
Og pegar petta samrýmist ekki
sannleikanum veröur sannleikurinn
stundum að víkja.
Röð nýrra Mercedes Benz-bifreiða, sem Amin lét flyta sérstaklega inn til að aka í
Afríkuleiðtogum, sem héldu þar fund. Á eftir gaf hann vinum sínum og stuðningsmönn-
um bilana.
- Amin
Framhald af bls. 7
Slíkar staðhæfingar eru aðeins ætlaðar
tii innanlands neyzlu, og hið sama gildir
um hin ýmsu símskeyti hans til erlendra
þjóðarleiðtoga, en mörg þeirra eru orðin
víðfræg að endemum. Hann sendi Nixon
skeyti til dæmis, þar sem hann óskaði
honum skjóts bata eftir Watergate, á þeim
tíma sem Nixon neitaði að hafa haft
nokkur afskipti af þeim málum. Ford,
forseta, sagði hann í skeyti: „Mér þykir
vænt um þig“ („I love you“) og bætti því
við, að hann ætti að fela völd sín
blökkumanni. Nyerere, forseta, sagði
hann, að hann myndi giftast honum, et
hann væri kona.
Þetta á að sýna Ugandabúum, hvað
hann geti talaö óþvingaö við helztu
valdamenn heimsins, og hið sama gildir
um fréttir af utanlandsferöum hans, en
þær fer hann nær alltaf fyrirvaralaust að
kalla. í september 1975 fór hann á þing
Sameinuðu þjóöanna meö dags fyrirvara.
Þar las túlkur hans ræðu hans, þar sem
hann kraföist brottrekstrar ísraels úr
Sameinuöu þjóðunum og afnáms þess
sem ríkis. „Zíonistar hafa búið um sig í
CIA,“ sagði hann, „og breytt henni í
morösveit“. Þaö var eftir þennan fund,
sem sendiherra Bandaríkjanna hjá Sam-
einuðu þjóöunum, Daniel Moynihan,
kallaði Amin „kynþáttamorðingja".
Því miður getur Amin sannfærzt um það
sjálfur, aö aðferðir hans beri árangur.
Einingarsamtök Afríkuríkja hafa aldrei
fordæmt hann, að nokkru leyti sennitega
vegna þess að sum þeirra beita hans eigin
aðferöum í sínum löndum, þótt í minni
mæli sé. Og Einingarsamtökin hafa jafnvel
varið hann stundum, því að þau hafa litið
á alla gagnrýni á blakka Afríkuleiðtoga
sem árás á þá sjálfa. Og þeir vilja ekki
skapa fordæmi fyrir gagnrýni á innan-
landsmál ríkjanna.
Erfitt um vik
meö skipulagða
andstööu
Uganda þjáist af stjórnmálalegri og
efnahagslegri drepsótt. Hún hófst 1971,
en hvað getur hún staðið lengi? Þjóðinni
er ekki bani búinn sem slíkri, held ég, en
án utan að komandi hjálpar gæti
ógnarstjórn Amins staðið enn í mörg ár,
en þá hugsun get ég ekki hugsað til enda.
Viöbrögð Amins við hvers konar
gagnrýni og mótþróa eru slík, aö menn
eiga ávallt á hinu versta von, svo illu, aö
þeim sem ekki eiga viö slíkar aðstæður að
búa, virðist það óskiljanlegt. Skipulegri
andstöðu er því mjög erfitt að koma á,
hvort sem hún miðaði að byltingu eða
samsæri.
Hugsanlegir samsærismenn ættu að
byggja að einu leyti á reynslu Amins sjálfs.
Þegar hann hrifsaði til vín völdin 1971,
gerði hann engar áætlanir né hafði sterk
sambönd að baki sér. Obote vissi því
ekki, við hverja hann ætti að berjast, þótt
hann væri farið aö gruha Amin. Allar
tilraunir til að velta Amin úr sessi eöa
drepa hann veröa að byggjast á fámenn-
um hópi í mesta lagi. Og reyndar gæti
einn einbeittur einstaklingur veriö fær um
að Ijúka því hlutverki.
Siöferöilegar 'fordæmingar umheimsins
nægja ekki í sjálfu sér. Athafnir veröa að
fylgja orðum, ef þau eiga að hafa eitthvert
gildi. Og hér gæti Bretland riðið á vaðið.
„Whisky-rútan“
Þrátt fyrir nýbirtar upplýsingar virðast
fáir gera sér grein fyrir því, hversu
mikilvæg fyrir Amin hin svokallaöa
„whisky-rúta“ er, en hún gengur tvisvar í
viku milli Stanstaed flugvallar í Englandi
og Entebbe. Vöruflutningavélar flytja þá
dýrindis varning hvers konar, sem
einvörðungu er ætlaður tll að viöhalda
hollustu illþýðis Amins. Með þessum
varningi eru fylltar búðir, sem skósveinar
og ódæöismenn Amins hafa einir aðgang
að, og það eru þau forréttindi, sem ráða
fylgi þeirra, en ekki ást þeirra á Amin né
traust þeirra á honum, sem nýtur þess aö
lítillækka menn.
Meöan Bretar halda uppi eða leyfa
„whisky-rútuna“, er fordæming þeirra á
Amin að minnsta kosti ekki pottþétt.
Utanríkisráðherra Breta, David Owen,
hefur sagt, að það myndi bitna á alþýðu
manna í Uganda, ef viðskiptatengslin
væru rofin milli landanna. Þetta er
einfaldlega ekki satt.
í verzlunum hermanna Amins er allt það
að fá, sem nauðsynlegt er til að lifa í
munaöi á Vesturlöndum. Það sem menn
Amins og fjölskyldur þeirra kynnu ekki að
þurfa, geta þeir selt á svörtum markaði
alþýðunnar, sem Owen hefur áhyggjur af.
En fáir hafa efni á að kaupa. Verzlanir
þessar eru birgðar upp með vöruflutning-
um um „whisky-rútuna“, og svo er nú
komið, að hún er oröin neglan í báti
Amins. Og þaö eru aðeins Bretar, sem
geta kippt henni út.