Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1979, Blaðsíða 3

Jón úr Vör fæddist 21. janúar
1917 á Vatneyri viö Patreksfjörð
og ólst upp á Geirseyri viö sama
fjörð. Foreldrar hans voru Jón
Indriðason skósmiður og kona
hans Jónína Guðrún Jónsdóttir.
Jóni var ungum komiö í fóstur til
Þórðar Guðbjartssonar verka-
manns og konu hans Ólínu
Jónínu Jónsdóttur. Hann gekk í
unglingaskóla á Patreksfirði og
var tvo vetur í héraðsskólanum
að Núpi í Dýrafirði. Seinna var
Jón í Brunnviks Folkhögskola í
Svípjóð og fór á vegum pess
skóla til náms við Nordiska Folk-
högskolan í Genf.
Kvæntur er Jón Bryndísi
Kristjánsdóttur frá Nesi í
Fnjóskadal. og eiga pau prjá
syni.
Jón var lengi fornbóksali í
Reykjavík og yfirbókavöröur í
Kópavogi. Hann var ritstjóri Út-
varpstíöinda og hefur komið við
sögu fleiri blaða og tímarita.
Geta má Þess aö hann var um
skeið einn af stjórnendum út-
varpsbáttarins Raddir skálda.
Eftir Jón úr Vör hafa komið
eftirfarandi Ijóöabækur: Ég ber
aö dyrum (1937), Stund milli
stríða (1942), Þorpið (19^6). Með
hljóöstaf (1951), Meö örvalausum
boga (1951), Vetrarmávar (1960),
Maurildaskógur (1965),
Mjallhvítarkistan (1968), Vinar-
hús (1972) og Altarisbergiö
(1978).
Mörg Ijóöa Jóns úr Vör hafa
veríð pýdd á erlend mál. Þorpið
hefur birst í heild sinni á sænsku
og í Noregi og Finnlandi hafa
komið út bækur með úrvali Ijóða
skáldsins.
Það helsta sem skrifað hefur
verið um skáldskap Jóns úr Vör
er að finna í íslenzkum nútíma-
bókmenntum 1918—1948 eftir
Kristin E. Andrésson, Ijóðaúr-
valinu 100 kvæöi með formála
eftir Einar Braga og íslenzkri
nútímaljóðlist eftir Jóhann
Hjálmarsson.
Samtöl pau sem hér fara á eftir
eru aö nokkru leyti unnin upp úr
útvarpsviðtali í tilefni sextugs-
afmælis Jóns úr Vör, en síðari
hluti peirra er nýr. Jón úr Vör gaf
út á síöastliðnu ári tíundu Ijóða-
bók sína Altarisbergið par sem
kveður við nýjan tón, einkum í
Ijóöum með trúarlegu efni og auk
Þess eru í bókinni Ijóö sem ort
voru eftir heimsókn hans á
bernskustöðvarnar fyrir vestan,
en pær hafa löngum verið ein
helsta uppspretta Ijóða hans. Á
næstunni er Þorpið væntanlegt í
nýrri útgáfu myndskreytt af
Kjartani Guöjónssyni listmálara.
mikiö í þetta verk til Svíþjóðar, nema ef
þaö væri í sænskar þýðingar á aust-
rænum og ensk-amerískum skáldskap.
Þegar Steinn yrkir Tímann og vatnið
hefur hann lokiö aöalverkum sínum,
sínum rímuöu og laustbundnu heim-
speki, ádeilu og háökvæöum.
Hann var of fastmótaður af gamallri
rímhefö til þess að honum væri unnt aö
rífa sig lausan. Þótt undarlegt megi
viröast veittist honum þetta öröugra en
Jóhannesi úr Kötlum sem þó var mun
eldri.
Ung kynslóð sem ekki haföi þekkt
Stein á þeirri tíö sem kalla mætti
einkatíma hans í bókmenntunum, árin
1935 til 1944, fólkiö sem var aö vaxa úr
grasi fyrstu árin eftir síðari heims-
styrjöldina meö Matthías Johannessen í
broddi fylkingar, kynntist Steini sem
þjóösagnapersónu rétt áöur en hann dó
og rétt eftir fráfall hans, það las Tímann
og vatnið eins og nokkurs konar véfrétt,
Ijóö sem höföu fagran hljóm, en þurftu
ekki endilega aö hafa merkingu.
Við hinir eldri áttum annan Stein —
sem okkur var meir aö skapi.
Ég er ekki rétti maöurinn til aö skipa
Ijóöabókum og höfundum í bása eftir
bókmenntastefnum, en samt leyfi ég
mér oft aö efast um, aö þeir geti allir
kallast miklir módernistar sem bók-
menntafræðingarnir okkar og ungir
ritdómarar setja á þann merkimiöa.
Spurningunni um mismunandi aðferðir
okkar Steins svara ég helst meö því aö
benda á hve ólíkir menn við erum að
allri gerö. Ennfremur mætti minna á
þaö aö ég kynnist þessum skáldskap á
hrifnæmasta aldursskeiöi, — en þetta
var Steini aö mestu lokaöur heimur á
þeim aldri sem hann þá var. Hannes
Sigfússon, nokkrum árum yngri en ég,
var líka í Svíþjóö rétt eftir stríö. Hver
okkar fyrir sig unnum viö úr þessum
kynnum og auðvitaö hver á sinn hátt.
Hið breytta þjóölíf eftirstríðsáranna
hér heima og í hinum stóra heimi
kallaöi ekki á Ijóö Steins meö sama
hætti og fyrr. Þetta var með vissum
hætti vonar- og hvíldartími. — ^n
hvarlar þaö kannski aö okkur aö Steinn
hafi ekki fundið sínum andlegu umbrot-
um nýtt tjáningarform sem hann gat
sætt sig við? Hann geröi alltaf til sjálfs
sín miklar kröfur. Ég held aö Tíminn og
vatniö hafi veriö millispil. Dauöagrunur
og dauöinn sjálfur komu í veg fyrir
framhaldiö. Hann liföi sem Ijóöskáld
síðustu ár sín í þögn.
Þú varst ekki fyrstur til að yrkja
órímuð Ijóð. Jóhann Sigurjónsson,
Jóhann Jónsson, Sigurður Nordal og
fleiri voru á undan Þór. Jón Skúlason
Thoroddsen sendi frá sér heila bók
með órímuðum Ijóðum 1922: Flugur.
Hvaóa augum lítur þú órímuð Ijóó
Þessara skálda? Eru órímuó Ijóó Þin
öóruvísi en Þeirra?
Því tímabili sem þú hér minnist á
hefur ekki enn veriö gert viðhlítandi skil
í bókmenntasögunni af þeim fræöi-
mönnum sem til þess eru kjörnir, sem
kannski er ekki viö aö búast. Þaö er
helst aö þú hafir fjallað um þennan tíma
í bók þinni um nútíma Ijóðlist. Ég hef oft
og mikiö talaö um þessi skáld og vikiö
aö þeim og þeirra þætti í þróunarsögu
íslenskrar Ijóöagerðar, m.a. í blaöa og
útvarpsviðtölum. Þú spyrö um mismun
á gerð Ijóöa minna og þeirra.
Mín aöferö er beint framhald af
Ijóöstefnu þeirra Jóhanns Sigurjóns-
sonar og Jóhanns Jónssonar. En þeir
létu eftir sig aöeins örfá kvæöi sem ekki
komu á bækur fyrr en áratugum eftir lát
þeirra. Áhrifa þeirra gætir líka hjá
Steini.
Fornar ástir Nordals tel ég mjög
hæpiö aö kalla Ijóö. Ég flokka þá bók
meö Ijóðrænum skáldsögum, líkt og
Pan og Viktoríu Hamsuns. Ljóörænustu
kaflarnir í Heli Nordals minna mjög á
norska skáldiö Sigbjörn Obstfelder.
Ég afneita algjörlega hugtakinu
prósaljóö. Á íslensku ruglum við aö vísu
oftast saman merkingu orðanna rímað
og bundiö mál, en í nútímamáli ætti aö
nota bæöi hugtökin um Ijóö. En hér
bagar stööugt hin forna merking
oröanna sem í gildi hefur veriö fram á
okkar daga.
Fyrir mér táknar orðið Ijóö eöa kvæöi
alveg sérstakt tjáningarform. Það er
hinn vængjaöi söngleikur hugsunarinn-
ar. Fyrir mér sker þaö eitt úr um
skilgreiningu og stööu Ijóös hvort þaö
höföar til mín meö sambærilegum hætti
og t.d. tónlist sker sig úr öörum
háttbundnum hávaöa. Og í þessu sam-
bandi má ekki gefa orðinu hávaöi
óvirðulega merkingu. Tónlist og Ijóölist
eru skyldastar allra listgreina.
En hvaö er þá Ijóö og hvaö óbundiö
mál? Úr þessu sker smekkmaöur meö
sama hætti og hann finnur hvort rímað
mál er skáldskapur eöa leirburður. En
óbundiö mál getur auövitaö veriö
skáldskapur þótt þaö sé ekki Ijóö.
Vissa kafla úr lausamálsritum góöra
rithöfunda væri hægt að velja úr og þar
væru komin Ijóö. Eins væri hægt aö
fella órímuö erindi úr Ijóöum, eöa heil
Ijóö, inn í sögur, leikrit eöa ritgerðir svo
að Ijóðið hætti aö vera Ijóö. Meö öörum
Sjá nœstu ]
síðu
Jón úr Vör í Héraösskólanum aö Núpi
1934.
íslenzk skáld á ferö í Kaupmannahöfn 1946. Jón úr Vör, kona hans Bryndís op
Elías Mar. Elías sendi peim hjónum myndina meö svohljóöandi áritun: „A
pessari mynd hefur bæöi veriö tekiö ofan af mér og neöan af mér, Bryndís
mín. Það er ósköp aö sjá mig. Þarna stend ég líkt og verndarengill viö hliö
ykkar (Þína, öllu heldur) og meö hendur fyrir aftan bak. Elías.“
Fóstri Jóns úr Vör: Þóröur Guö-
bjartsson.