Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1979, Blaðsíða 7

Vísir í áttina,
yðar hátign
Stjórnskipunarmáliö fór herodesar-
pílatusargöngu milli alþinga 1865,
1867, og 1869 og stjórnarinnar í
Kaupmannahöfn og milli deilda danska
ríkisþingsins. Jóni tókst meö mikilli
hörku aö hindra samþykkt alþingis á
frumvarpi stjórnarinnar 1865 um fjár-
hagsmálin og síðan ná samkomulagi
um aö taka viðunandi tilboöi í báöum
málunum endurbættum af alþingi á
næsta þingi 1867. En þá strandaði
máliö í danska ríkisþinginu. Uröu um
þessi mál hörkudeilur í dönskum
blööum og mátti Jón enn standa í
eldlínunni, en nú haföi þessi deila vakiö
athygli víöar og risu upp ýmsir stjórn-
málaskörungar og rithöfundar í öörum
löndum s.s. Jónas Lie, Björnstjerne
Björnson auk Konráös Maurers og
lögöu Jóni liö. Alþingi hratt óaögengi-
legu frumvarpi stjórnarinnar 1869. Þá
uröu stjórnarskipti í Danmörku 1870
og hin nýja stjórn ákvaö aö höggva á
þennan Gordíonsknút meö setningu
Stöðulaganna sem staöfest voru af
konungi 2. jan. 1871. Þau voru sýni-
legur vottur þess hve langt haföi tekist
aö teygja dönsku stjórnina frá sjón-
armiöi Dana 1851 til viöurkenningar á
rétti íslendinga til sjálfstjórnar, en
meöferð málsins af hálfu Dana bar vott
um sama yfirgang nýlendusjónarmiös
þeirra og fyr. Því setti Jón fram þá
skoðun aö lögin heföu ekki gildi á
íslandi og væru einungis tilboö. Gífur-
leg harka færöist í baráttu þjóöfrelsis-
sinna á íslandi og í Kaupmannahöfn
þessi misseri. Þjóövinafélagiö var
myndaö og Andvari tók viö sem
málgagn af Nýjum félagsritum, leynifé-
lagiö Atgeirinn hóf svæsnar árásir á
hina dönsklunduöu íslendinga sem oft
höföu oröiö erfiöari þjóöfrelsis-
mönnum en danskir alríkissinnar. Jón
reyndist hinsvegar ótrúlega sáttfús er
nær dró þjóðhátíöarárinu. Hann vildi
nota þaö tækifæri til þess aö knýja
konung og stjórn til þess aö veita
íslendingum aukin réttindi með sér-
stakri stjórnarskrá, og tii þess aö
danskir ráðamenn lieföu ekki þá und-
ankomusmugu aö ekki væri eining um
þetta hér, teygði hann sig lengra en
hann vildi til þess aö koma til móts viö
dansksinnaða minnihlutann á alþingi
1873, þó aö hann hafi tæplega búist viö
aö „frelsigjöfin" sem Kristján 9. haföi í
pússi sínu til þjóðhátíöar yröi jafn
ómerkilegur bleöill og raun varö á.
„Vísir í áttina yðar hátign", var svariö
sem konungur fékk er hann spuröi Jón
álits á stjórnarskránni í hirðveislu. Jón
kom ekki til íslands þjóðhátíðaráriö og
snerist móti því aö Þjóðvinafélagið
stæöi fyrir halelújafögnuöi í tilefni af
konungskomunni. Honum var heldur
ekki boöiö til hátíöarinnar. Samlandar
hans voru of uppteknir af konungs-
dýrkuninni, um of uppteknir af aö
krjúpa að fótskör og syngja lof um hinn
þýskættaöa afturhaldssinna til þess aö
minnast leiötogans, sem haföi þó
hrundið því áleiðis er áunnist haföi.
Bréf hans til eins tryggasta samherja
síns um þessar mundir sýnir aö honum
er annað í hug en aö flaöra upp um
Kristján 9.
Til Halldórs Kr. Friörikssonar 6. júlí
1874.
Mér er ómögulegt ad koma til
Þingvallafundar margra hluta
vegna, og eg gjöri heldur ekki neitt
gagn, en eg held þú getir haft gott
gagn af Birni Jónssyni sem nú fer
heim. Mér líst vel á þetta sem þú
segir, aö taka móti konungi þegar
hann kemur frá Geysi, og yfirhöfuö
aö tala þá lízt mér bezt á aö
hátíöahöldin fari sem kyrrast og
rólegast fram, svo menn séu ekkert
smeykir um aö hér mistakist eða
þvíumlíkt. En jafnframt því þarf aö
koma einhver alvarleg rödd frá
landsmönnum til konúngs, sem
sýnir honum hvað menn vilja og þaö
er vel til falliö aö bændur væru þar
í broddi fylkingar. . . Andvari er nú
undir prentun ... eg hefi samið
fjandans langa romsu um stjórn-
arskrána, sem eg held gjöri góda
verkun þegar þiö eruö nú búnir aö
ryöja ykkur með þakklætiö og
konúngsdekriö eins og tilheyrir.
Eg vona ritgjöröin veröi brúkanleg
fyrir undirstööu undir tilkomandi
opposition og eg held hún sé
öldungis nauösynleg, því annars
máttu byggja uppá aö viö ekki
einúngis vinnum ekkert á, heldur
dregst úr höndum okkar smám-
saman þaö sem viö höfum áunniö
núna sem mest er á pappírnum.
Þess vegna má alls ekki slá slöku
viö meö kosningar í haust. . . og
búa sig undir aö heimta stjórnar-
skrána bætta. . . Viö skulum ekki
láta okkur detta í hug aö doka þrjú
þing, ef við gerum þaö, þá veröa
allir sofnaöir á fyrsta ári. (Leturbr. lesbókar).
Enn var herlúöurinn þeyttur. Stjórn-
arskráin kom til endurskoðunar, ný
barátta hófst, en þá var Jón Sigurös-
son sjálfur sofnaður, — ekki á verðin-
um, heldur svefninum langa.
Húafreyjan á því gestkvama heimili,
östervold 8.
Aö neðan: Myndin er tekin norður
eftir Aöalstræti af líkfylgd Jóns og
Ingibjargar, en jarðarför þeirra for
fram í Reykjavík voriö 1880.
Styttan af Jóni Siguróssyni afhjúpuð á
grasflötinni framan viö Stjórnarráös-
húsió 1911. Hún stóö þar í 20 ár unz
hún var flutt á Austurvöll.

Kristján
konungr
níundi.