Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1980, Side 6

Karl-Heinz Janzen
Rússnesk
Bróöurleg
aöstoö
eöa árás í
varnarskyni
en þaö kemur alveg út á eitt
fyrir þá þjóð sem fyrír veröur
Brésnef í heim-
sókn í Austur-
þýzka alþýöulýð-
veldinu, þar sem
gæsagangur er
sýndur á hátíða-
stundum.
Undir stimplinum „algjört trúnað-
armál" stendur: „Sovétmenn reyna að
valda okkur hinum alvarlegustu erfiö-
leikum í Palestínu og hinum nálægari
Austurlöndum og grafa undan sjálf-
stæöi Persíu. Takist þeim þessi ætlun
... væri hagsmunum okkar og sam-
gönguleiöum í nálægari Austurlönd-
um, Indlandi og fjarlægari Austurlönd-
um ógnaö, um fram allt mikilvægustu
olfulindasvæöunum viö Persaflóa."
Bandarísk umsögn um ástandiö í
olíumálunum í Austurlöndum í janúar
1980? Nei, þessi álitsgerö er þegar
oröin 32ja ára gömul og birtist í
skýrslu, sem nýlega hefur veriö kunn-
gerö, en hana lagöi brezki utanríkis-
ráöherrann og verkalýösleiötoginn
Ernest Bevin fyrir samráöherra sína 5.
janúar 1948. Þá ríkti Stalín enn yfir
Rússlandi, kalda stríöiö var rétt aö
byrja, en valdarániö í Prag var þó enn
óframiö og samgöngubanniö við Berlín
aöeins ókomiö.
Hafa þá þeir á réttu aö standa, sem
viö upphaf annars kalda stríösins ætla
Sovétríkjunum þaö aö hafa enn hin
sömu hernaðarlegu langtíma mark-
miö? Og hefur hernám Afganistans
staöfest allar illspár frá húsi Adenau-
ers í Bonn til Hvíta hússins í Washing-
ton, frá Maosinnum í Peking til rússn-
esku útlaganna í París, svohljóöandi:
Sovétríkin hada einfaldlega áfram
stór-rússnesku heimsvaldastefnunni
og hafa tekið í þjónustu hennar
markmið heimsbyltingar.
Þaö væri því ekki aö undra, þótt
brátt yröi aftur vitnaö til erföaskrár
Péturs mikla á Vesturlöndum — eins
og síöast 1948 — sem sögö er elzta
sönnunargagniö um sovézka heims-
veldisstefnu. Hingaö til hefur aöeins
veriö rætt um þaö meðal sagnfræö-
inga, aö hér gæti veriö um fölsun aö
ræöa. En Karl Marx taldi handritiö
ósvikiö. Nú á tímum aukinnar spennu
milli austurs og vesturs er oft sótt í
orðaflóð hans gegn Rússaveldi, sér-
staklega af þeim sem annars þreytast
aldrei á því aö sýna fram á, aö
spádómar heimspekingsins um þróun
séreignaskipulagsins, kapítalismans,
séu tóm vitleysa.
í svipuöum áminningartón og Jimmy
Carter talar nú benti Marx á þaö, aö
hin rússneska utanríkisstefna væri
„ekki aöeins hin sama á hefðbundinn
hátt, hvaö markmið snerti heldur og
þær aöferöir, sem beitt er henni til
framdráttar“. Og á öörum staö sagöi
hann: „Rússland heldur fast við hið
austurlenzka kerfi minniháttar svika-
bragöa og spilar nú á trúgirni hins
vestræna heims.“
Á undan Marx haföi Napóleon þegar
varaö Evrópubúa viö hinni rússnesku
hnútasvipu, er hann var á eyjunni St.
Helenu, og enn fyrr haföi skáldiö Ernst
Moritz Arndt, sem kynntist Rússum í
útlegð sinni í Pétursborg, lýst landi
gestgjafa sinna sem „ógurlegum risa“
og „hinni geigvænlegustu hættu fyrir
sjálfstæöi allrar Evrópu“.
Og þess ber vel aö gæta, að þá var
rússneski keisarinn eina von Evrópu til
aö losna undan oki Napóleons. Rússar
komu þá einnig sem bjargvættir —
fyrst til Berlínar og loks til Parísar.
Berlínarbúar föömuöu og kysstu kós-
akkana úfna og skeggjaöa, og jafnvel
hinir alvörugefnu og stiröu Hamborg-
arbúar réöu sér ekki fyrir fögnuöi.
Aöeins Goethe í Weimar horföi kvíöinn
á þaö, sem fyrir augu bar: „Ég sé enga
Frakka lengur, en aftur á móti sé ég
kósakka, Basjkíra, Króata, Ungverja
og Kassúba og húsara af ýmsum
litum." En hinum frelsuöu Evrópubúum
þótti brátt nóg um hina ósiðuöu og
ruddalegu riddara. Rússahræöslan
festi svo djúpar rætur meöal manna,
aö hún er enn viö lýði, löngu eftir að
hermennirnir voru farnir ásamt keisara
sínum austur yfir Weichsel og Bugðu-
fljót. Og meira aö segja í ágúst 1939 sá
franski forsætisráðherrann Daladier
fyrir sér meö skelfingu, hvernig kós-
akkasveitirnar myndu streyma yfir
rústir Evrópu, þegar hann reyndi aö
aftra Adolf Hitler frá því aö leggja út í
það brjálæöi, sem stríö væri.
í hinum blendnu tilfinningum Evr-
ópuþjóöa og meira aö seja einnig
slavnesku bræöraþjóöanna gagnvart
hinu stóra Rússlandi leynist kannski
enn eitthvaö af hinum ævagamla ótta
Vesturlandabúa gagnvart hættunum
frá gresjum Asíu. Grátur og gnístran
tanna upphófst meö kristnum
mönnum, jafnskjótt og riddarar Húna
og Avara, Ungverja og Tatara nálguö-
ust. Vegna vaxandi fáleika milli hinna
rómversk-kaþólsku Vestur-Evrópu-
landa og grísk-kaþólsku landanna í
austri gleymdu þjóöirnar frá Póllandi
til Frakklands smám saman, aö Rúss-
land haföi lengstum oröiö aö þola
yfirráö Tatara. Og þegar hiö nýja
stórveldi í austri opnaöi gluggann í
vestur meö snöggu átaki, litu menn á
þaö sem framandlegt, ósiöaö og tengt
Asíu, og keisararnir voru álitnir arftak-
ar Djengis-Khan. Þannig barst óttinn
frá einni kynslóð til annarrar. Ekki
aðeins Josef Göbbels heldur og
Konrad Adenauer útmáluöu fyrir þýzku
þjóöinni þá hroöalegu atburöi, sem í
vændum væru, ef rússneskir hermenn
héldu innreiö sína í landið. Því miöur
voru það ýkjur hjá hvorugum.
Meöan rússneska ríkiö jókst hljóö-
lega handan viö skógana, truflaöi þaö
vart stórveldin í Evrópu. En þaö geröi
það aftur á móti upp frá þeirri stundu,
22. október 1721, aö Pétur keisari tók
sér titilinn „alrússneskur drottnari".
Hiö nýja keisaraveldi lét vita af því, svo
aö þaö gat ekki fariö fram hjá neinum,
aö þaö ætlaðist til að vera haft meö í
ráöum varðandi öll mál Evrópu. Eftir
löng og mikil stríð haföi þaö hnekkt
veldi Svíþjóöar, sem fram aö þessu
haföi ráöið mestu í Mið- og Austur-
Evrópu, og lagt undir sig Eystrasaits-
löndin.
Og hvílíkt veldi haföi risiö þarna.
Landamæri þess náöu frá íshafi til
Kaspíahafs og inn í Kákasus. Meö
öllum sínum mótsögnum var Pétur
mikli mikiifenglegur drottnari, sem
æddi meö risaskrefum inn í nýja
tímann. Hann skipaöi hinum frum-
stæöu þegnum sínum vægöarlaust aö
Þaö var alltaf talaö um Guö, þegar hiö heilaga
Rússland háöi sín stríö. Síöasti keisarinn bless-
aöi einnig hermenn sína meö helgimynd. Nú á
dögum rugla hinir nýju herrar í Kreml heiminn
meö útþenslustefnu undir hugmyndafræöilegri
rós. Þegar um aldamótin 1900 reiknaði hótfynd-
inn heimspekingur út, aö rússneska ríkið heföi á
tæpum 200 hundrað árum stækkað um 90
ferkílómetra á dag.
útþenslustefna: