Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1980, Blaðsíða 14

I heimabæ
Carters
Framhald af bls. 3
Menntun svertingja
annaöhvort engin
eöa gengiö seint
Það er næstum ómögulegt aö skilja
sveitamál frú Merritts, en hún er mjög
heimspekilega sinnuö, þó aö hún
kvarti um, aö „þaö er svei mér kalt á
veturna". Hún heldur, aö hr. Hagerson,
sem hún hugsaöi um í bernsku („Ég
elskaði þessi börn“) geri viö hjá sér,
þegar hann má vera að því. „Hvíta
fólkiö hefur veriö agalega gott viö
mig,“ segir hún blátt áfram.
Nágrannar frú Merritt, aörir en
Hagerson, búa í rauöum kofa. Annar
endi hans hvílir á nokkrum steinum, en
hinn á hrörlegri steinsteypuplötu. Þeir
safna vatni meö því aö setja stórar
blikkdollur undir þakskegg hússins til
aö safna regnvatni.
Þetta er land Carters og hér var
seint og treglega aflétt aöskilnaöi
hvítra og svartra. Hér hefur menntun
svertingja annaö hvort ekki þekkst eöa
gengiö afar seint. Hér var þeim, sem
reyndu aö hjálpa svörtu fólki fyrir
tuttugu árum hótaö öllu illu, útskúfaö
úr félagi hvítra manna, bannaö aö
sækja kirkjur þeirra, og jafnvel skotiö
á þá. Svertingjar, sem notfæröu sér
hjálp þá, sem í boöi var, voru kallaöir
„flottræflar".
Þessi óskaplega andúö á menntun
svertingja hefur minnkaö síöustu árin,
en Ku Klux Klan þrífst enn í Suöurríkj-
unum, og þeir héldu ráöstefnu í Plains
fyrir tveim árum. Flestir hvftir menn
vilja ekkert af þessu vita. Baptista-
kirkjan, sem Jimmy Carter sækir er
aöeins fyrir hvítt fólk; þegar dómstól-
um tókst loks aö þvinga stjórn gagn-
fræöaskólans, sem Carter gekk í, til aö
afnema aöskilnað hvítra og svartra, 14
árum eftir aö þingiö hafði samþykkt
lög þess efnis, sendi hvíta fólkiö börn
sín í einkaskóla, svo aö 80% nemenda
í skólanum voru svertingjar.
Sá svertingi, sem gat yfirunniö
þessa hræöilegu erfiðleika og aflaö sér
minnstu menntunar varö aö fara frá
Georgia til Atlanta, Noröurríkjanna
eða jafnvel Miami, en þar voru tiltölu-
lega duglegir svertingjar a.m.k. um-
bornir. Rithöfundurinn James Baldwin,
sem lýsir betur en nokkur annar lífi
svertingja í Bandaríkjunum, sagöi ný-
lega: „Margt hefur breytzt á yfirborö-
inu í Atlanta, en ekkert í Georgia.
Kannski er vandamálið erfiðara en
nokkru sinni fyrr.“
Kannski haföi Baldwin Sumter-
sveitina, sem Plains er í, í huga. Eldra
fólkið lifir alla ævina í þröngu samfé-
lagi og er heimspekilega sinnaö eins
og Patsy Merritt, en barnabörn þess fá
þokkalega menntun og aukinn metn-
aö.
Börnin ætla ekki
aö verða „kofa-fólk“
Þrjár fjölskyldur, 14 manns, búa í
þriggja herbergja húsi Mamie Thom-
ass. Leigan er átta dalir á mánuði, og
hana greiöir hún „frúnni í hvíta húsinu"
— fallegu bóndabýli rétt hjá. Ótryggt
fjölskyldulíf, sem á rætur sínar aö rekja
til þrælahaldsins, þegar maöur og
kona voru oft seld sitt á hvorn staöinn.
ríkir enn, og er aö vissu marki stutt af
félagsmálastefnunni nú.
Þaö er mikiö um hjónarúm þarna
eins og í mörgum öörum kofum. Þetta
er eftir hádegiö og tvö smábörn eru
sofandi, hvort í sínu herbergi, meöan
mæöurnar horfa á framhaldsþátt í
svart/hvítu sjónvarpi um hvítt fólk í
loftkældum húsum. Þaö eru göt á
flugnanetunum, og umhverfis húsiö er
öskuhaugur rusls og ryögaöra bíl-
hræja.
Guli skólabíllinn kemur, og úr hon-
um stökkva sex hávær börn. Þau
hlaupa aö hreysunum meö skólabæk-
urnar í fanginu. Þau eru snyrtilega
klædd, og enn of ung til aö vera
metnaðargjörn, en þau ætla ekki aö
veröa „kofa-fólk“, þegar þau stækka.
Ron Foust er meöeigandi í Koin-
onia-býlinu, kristilegum samtökum,
sem hafa meöal annars reist næstum
100 nýtízkuleg hús fyrir fólkiö í hreys-
unum og selja þau meö vaxtalausum
lánum. Hann gerir sér tiltölulega bjart-
ar vonir um framtíðina og bendir á
aukna atvinnumöguleika — tvö létt-
iðnaðarfyrirtæki hafa veið stofnuð í
Americus, stærstu borg í Sumter-sveit.
En Foust telur, aö það taki heila
kynslóö meö aukin fjárráö, áöur en
fjölskyldulífiö fellur í fastar skoröur og
mennirnir taka á sig fulla ábyrgö.
í Plains sjáum viö sem í smásjá
mismuninn á fátækt svertingjanna og
velmegun hvíta fólksins. („Ef þú ert
svertingi eru 90% líkur á því, aö þú sért
fátækur; 90% á því, aö þú sért
velstæöur, ef þú ert hvítur“, segir
Foust). Hudson-stræti liggur um þvera
borgina. Gamla járnbrautarstööin,
sem Carter notaði sem miöstöö kosn-
ingabaráttu sinnar, er þar sem strætið
sker teinana. Auðvitaö er minja-
gripaverzlun þar núna.
„Af sinnuleysi, vonleysi
eða áhugaleysi“
í suöurátt viö nýja bankann, sem
auglýsir: „Bætiö húsakostinn, fáiö lán
hjá okkur,“ búa eingöngu svertingjar.
Hreysin eru mismunandi hrörleg.
Magnolia Brown situr á pallinum í
reimalausum plastskóm og er aö
undirbúa salatgerö, ásamt systur sinni.
Þær slíta næputoppana gætilega frá
næpunum, sem aö hún og álúti,
toginleiti maðurinn hennar rækta í
kálgaröinum sínum. Hún vann einu
sinni hjá Jimmy Carter viö að flokka
jaröhnetur: „Hann hefur aldrei gert
mér neitt,“ segir hún. Hún kaus hann,
en það er sjaldgæft, aö svertingjar
neyti kosningaréttar síns, ýmist af
sinnuleysi, vonleysi eöa áhugaleysi.
Frú Brown hefur átt hér heima í
hálfa öld. Asfaltplöturnar eru farnar aö
losna af þakinu, og inni logar á
Ijósaperu, sem varpar bjarma á 19.
aldar tízkumyndir frá París og myndir
af ungum, hvítum stúlkum, sem eru
dætur þeirra, sem Magnolia vann hjá
sem vinnukona.
Handan götunnar er lítil, hálf sóöa-
leg kirkja, sem á stendur: „Hús Guös,
kirkja hins lifandi guös, undirstaöa
hins eilífa sannleika” ... svo kemst
ekki meira fyrir þar.
Norðan megin viö járnbrautarstöö-
ina er risastóra baptista-kirkjan, sem
ætluö er fyrir hvítt fólk. Umhverfis
hana er víðáttumikið svæöi og kirkjan
sjálf nýtízkuleg. (Frændi Jimmy Cart-
ers, Hugh Carter öldungardeildarþing-
maöur fyrir Georgiu hefur látiö reisa
kirkju í miöborginni, sem ætluö er
bæöi hvítum og svörtum. Um síöustu
jól sýndi forsetinn dálítið af vizku
Salómons meö því aö sækja guös-
þjónustu í báðum kirkjunum.)
Munurinn á hvítum og svörtum viö
sinn hvorn enda götunnar gæti ekki
verið meiri. Þaö er þessi munur sem
undirstrikar fyrirlitningu manna eins og
Milliard Fullers, lögfræðingsins, sem
gaf ailar eigur sínar til aö bæta híbýli
fátæklinga heima fyrir og í þriöja
heiminum.
Fuller rekur lögfræöiskrifstofu í Am-
ericus (íbúafjöldi: 18.000) en hlutverk
hennar er aðallega aö aöstoða fátækl-
ingana. Þar eru einnig aöalstöövar
„Habitat for Humanity“, sem er aö
reisa byggingar fyrir fátæklinga í
Afríku og Suður-Ameríku, auk þess
sem reynt er aö gera ýmislegt heima
fyrir. Innan 400 metra frá skrifstofum
Fullers getur bæöi aö líta einhver
ömurlegustu hreysi í Bandaríkjunum
og glæst, hvít einbýlishús.
Kæmi aldrei til hugar
að taka peningana
sína úr bankanum
„Flestir hvítir, kristnir menn starfa
ekki samkvæmt biblíunni,“ segir hann.
Þeir hugsa aðeins um eigin frelsun.
Hér eru menn heitttrúaöir. Menn
halda, aö fátæktin sé þeim sjálfum aö
kenna. Þeir hafi ekki lagt nægilega
hart að sér.“
„Flestir hafa meiri ábyrgðartilfinn-
ingu nú, en þeim kæmi aldrei til hugar
að taka peningana sína úr bankanum.
Þeir hugsa sem svo, að því trúræknari
sem þú ert, því ríkari gerir guö þig.
Menn veröa ríkir á að geyma pen-
ingana og reyna aö eignast meira, en
ekki af því aö gefa þá.“
Fuller lýsir Jimmy Carter sem
„dæmigerðum“ manni, sem finnur til
ábyrgöar, en gerir ekkert til bjargar
þeim fátæku. „Hann boöar rússnesk-
um verkalýð bætt kjör, en ekki þeim,
sem vinna hjá honum“ segir hann, og á
þá viö atburö, sem kom fyrir nokkrum
árum áöur, þegar Carter rak fjölskyldu
úr hreysi á landi sínu, án þess aö hiröa
um, hvort þau heföu nokkurn sama-
staö.
Þaö leikur enginn efi á því, aö
margir hvítir menn hafa sívaxandi
áhyggjur af fátæklingahverfunum í
borgunum. (í Americus eru mörg
strætin öngstræti, svo aö þangað
kemur enginn nema íbúarnir). Nú hefur
loks veriö ákveöiö aö hreinsa til í
fátæklingahverfunum í Americus.
(„Hvar voru bæjarstjórarnir undanfarin
200 ár?“ spyr Foust) Mikiö af þeirri
vinnu veröur í höndum Milliards Fullers
og stjórnenda Koinoia-býlisins. Hægt
er aö fá styrk úr alríkissjóöum til
húsbygginga, en sveitarstjórnin leggur
ekkert fram.
í Koionia-þorpinu eru börn í bolta-
leik, þegar kólnar með kvöldinu.
Körfubolti er mjög vinsæll, enda ein af
undankomuleiöum svörtu fátækl-
inganna í Suöurríkjunum. Þar er allt
eins og James Baldwin lýsti því.
I.J. þýddi.
Sólin skín og trón eru laufguö og græn. En í sumum hverfum í Plains er vatnsveitan þannig, að dollum og dunkum er
raðað meðfram húsum til aö ná því sem rennur af þökunum. Til hægri: Börn í Plains framan við heimili sitt. Ennþá gengur
lest eftir þessu af sér gengna spori, sem börnin sitja á.