Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1982, Blaðsíða 5

ÉÍky' '
„Það var lika eitthvað hlægilegt við þá brjálœðis-
legu ákvörðun að drekka mig í hel. Enginn getur
endurheirnt mann frá yndislegri ungri stúlku rneð
því að leggjast í rúrnið og fylla sig af viskíi frá
morgtii til kvölds. Meðal annars verður útlitið
hryllilegt afslíkri hrossalœkningu“
Helgi J. Halldórsson þýddi
Ég skrifaði útgefanda mínum og baö
hann aö koma og sækja „Bernsku", þetta
var mér slíkt kraftaverk aö ég gleymdi því
alveg aö maðurinn eyddi aldrei tímanum í
aö lesa bækur. Hann kom líka, alveg náföl-
ur af hræöslu þegar sjúklingarnir sögöu viö
hann undariega hluti og fitluöu forvitnis-
lega viö hálstau hans. Hann hélt víst aö
hann slyppi aldrei lifandi úr þeirri heim-
sókn. En þaö fór þó svo. Hitt var verra aö í
heilan mánuö heyröi ég ekki bofs frá hon-
um. Og þegar bréfiö loksins kom voru þaö
nokkrar marklausar línur meö þakklæti
fyrir „þessa ágætu bók".
En þá var ég þegar langt komin meö
framhaldið sem kom til meö aö heita
„Æska". í henni komst skopskyn mitt í
fyrsta sinn á flug frá því í barnabókinni. Hiö
sorglega og spaugilega er líka alltaf svo
nálægt hvort ööru, og þaö er ekki bara
innantómt orötæki aö maöur geti hlegiö
með tárin í augunum. Þaö var líka eitthvaö
hlægilegt viö þá brjálæöislegu ákvöröun aö
drekka mig í hel. Engin getur endurheimt
mann frá yndislegri ungri stúlku meö því aö
leggjast i rúmið og fylla sig af viskíi frá
morgni til kvölds. Meðal annars verður út-
litiö hryllilegt af slíkri hrossalækningu.
Þessar tvær bækur komu út 1967 meö
fárra mánaöa tímabili, og gagnrýnendur
fullyrtu að þær táknuöu gjörbreytingu á rit-
höfundarferli mínum. Einn þeirra kallaði
„Bernsku" „ósvikna perlu" og sagöi aö eftir
lesturinn leitaöi maöur hvaö eftir annaö
aftur á vit „hins undarlega sjötta kafla",
sem ég hafði reyndar skrifað á undan þeim
fyrsta.
Bernska
6. kafli
Bernskan er löng og mjó eins og kista og
þaö er ekki hægt aö sleppa úr henni af
eigin rammleik. Hún er þar alla tíö og allir
geta hreinlega séö hana eins og menn sjá
skaröiö i vörinni á Lúövík fagra. Þaö er
meö hann eins og Betu fögru sem er svo
Ijót aö ekki er hægt aö ímynda sér að hún
hafi nokkurn tíma átt móöur. Allt sem er
Ijótt og ógæfulegt er kallað fallegt og eng-
inn veit hvers vegna. Þaö er ekki hægt að
sleppa út úr bernskunni, hún loöir viö
mann eins og lykt. Viö finnum hana af öör-
um börnum og hver bernska hefur sina
eigin lykt. Viö þekkjum ekki okkar eigin lykt
og erum stundum hrædd um aö hún sé
verri en annarra. Viö stöndum og erum aö
tala viö aðra stúlku og af bernsku hennar
er ösku- og kolalykt, en allt í einu hörfar
hún afturábak þvi aö hún hefur fundiö
óþefinn af okkar eigin bernsku. Við viröum
hina fullorönu fyrir okkur í leyni og sjáum
að bernska þeirra er hiö innra meö þeim
ræfilsleg og gatslitin eins og notað mölétið
teppi sem enginn skeytir lengur um eöa
hefur þörf fyrir. Viö getum ekki séö á þeim
að þeir hafi átt bernsku og við þorum ekki
aö spyrja hvernig þeir hafi fariö aö þvf aö
komast út úr henni án þess að andlit þeirra
beri ör eða merki eftir hana. Viö grunum þá
um aö hafa stytt sér leiö og fært sig i gervi
hinna fullorönu mörgum árum áöur en aö
því var komið. Þeir hafa gert þaö einn góð-
an veðurdag þegar þeir voru einir heima og
bernska þeirra lá eins og þrjú járnbönd um
hjartaö eins og á Járn-Hans, en þau bönd
brustu ekki fyrr en húsbóndi hans var frels-
aöur. En ef viö þekkjum ekki slikan gagn-
veg veröum viö aö þrauka æskuna og
brjótast gegnum hana klukkutima eftir
klukkutíma um ófyrirsjáanlega framtíö.
Dauöinn einn getur frelsað okkur frá henni
og þess vegna hugsum við svo mikið um
dauðann og imyndum okkur hann sem
hvitan vinsamlegan engil sem eina nóttina
kyssir á augnlokin svo aö þau opnast aldrei
aftur. Ég held alltaf aö mömmu þyki þá
fyrst vænt um mig þegar ég er oröin full-
oröin eins og henni þykir vænt um Edvin.
Bernska min pirrar hana eins og hún pirrar
mig, og okkur líöur aöeins vel saman þegar
hún gleymir henni. Þá talar hún viö mig
eins og hún talar við vinkonur sinar eöa
Rósalín frænku, og ég reyni aö gæta þess
aö svör min séu ekki svo stutt að hún
minnist þess allt í einu aö ég er bara barn.
Ég sleppi hendi hennar og hef bil á milli
okkar svo aö hún finni ekki heldur lyktina
af bernsku minni. Þaö gerist næstum alltaf
þegar viö erum aö fara i búðir i Istedgötu.
Hún segir hversu gaman var þegar hún var
ung stúlka. Hún var úti aö dansa á hverju
kvöldi og fór aldrei af gólfinu. Ég eignaðist
nýjan kærasta á hverju kvöldi, segir hún og
hlær hátt, en þaö gekk ekki eftir aö ég hitti
Ditlev. Þaö er faöir minn og annars kallar
hún hann alltaf „pabba" eins og hann kallar
hana „mömmu“. Mér hefur skilist aö sú hafi
veriö tiöin þegar hún var hamingjusöm og
ööruvisi, en þaö hafi allt tekiö skjótan endi
þegar hún hitti Ditlev. Þegar hún talar um
hann er eins og hún sé aö tala um annan
mann en föður minn, einhvern skuggabald-
ur sem molar og eyðileggur allt sem er
fagurt og bjart og skemmtilegt. Og ég óska
þess aö þessi Ditlev heföi aldrei komiö inn
i lif hennar. Þegar hún kemur aö nafni hans
kemur hún venjulega auga á bernsku mina
og horfir reiðilega og ógnandi á hana og
dökka röndin Um bláu lithimnuna i augum
hennar veröur ennþá dekkri. Þá skelfur
þessi bernska af ótta og tyllir sér skelfingu
lostin á tá til að sleppa burt en er ennþá
alltof lítil og veröur ekki lögð til hliðar fyrr
en eftir mörg hundruð ár.
Persónur meö þannig sýnilega, óleyfi-
lega bernsku heita börn, og þau er hægt að
fara með eftir vild þvi aö af þeim er ekkert
aö óttast. Þau hafa engin vopn og enga
grímu nema þau séu mjög slóttug. Ég er
slikt slóttugt barn og gríma mín er heimsk-
an sem ég passa að enginn rifi af mér. Ég
læt munninn standa dálitið opinn og geri
augun tómleg eins og þau horfi alltaf að-
eins út i bláinn. Þegar söngurinn byrjar hið
innra í mér gæti ég þess sérstaklega vel aö
ekki komi göt á grímuna mína. Enginn
hinna fullorðnu getur umboriö sönginn i
hjarta mér og orðsveigana i huga mér. En
þeir vita af þeim því aö bútarnir af þeim
seytla út úr mér eftir leyndri leiö sem ég
þekki ekki og get ekki lokað. Þú ert þó ekki
að ímynda þér eitthvað? segja þeir tor-
tryggnir, og ég fullvissa þá um aö þaö gæti
ekki hvarflaö aö mér að ímynda mér neitt. í
skólanum er sagt: Um hvað ertu aö hugsa?
Hvernig var síöasta setningin sem ég
sagði? En þar er ég aldrei rækilega krafin
sagna. Það gera aðeins börnin i húsagarö-
inum eöa á götunni. „Þú þykist vera
heimsk,“ segir stór stelpa ógnandi og
gengur fast aö mér, „en þú ert það alls
ekki. “ Svo yfirheyrir hún mig rækilega, og
margar aðrar stelpur safnast þögular
kringum mig og mynda um mig hring sem
ég get ekki sloppið gegnum fyrr en ég get
sannað aö ég sé í rauninni heimsk. Aö
lokum er þeim það Ijóst af öllum mínum
heimskusvörum og þær gera, treglega þó,
svolítið skarö í hringinn svo aö ég get rétt
smogiö út og komist undan. „Þvi maöur á
ekki aö láta sem hann sé eitthvaö annaö en
hann er,“ kallar ein þeirra á eftir mér í
aövörunar og umvöndunar tón.
Döpur er bernskan og hún veinar alltaf
eins og litiö dýr sem hefur veriö lokað niöri
í kjallara og gleymst þar. Hún stendur út úr
munninum sem andgufa í frosti, og stund-
um er hún of lítil og stundum of stór. Hún
er aldrei alveg mátuleg. Fyrst þegar búið er
að varpa henni af sér eins og ham er hægt
aö viröa hana fyrir sér i ró og næöi og tala
um hana eins og afstaðinn sjúkdóm. Flestir
fullorðnir segja að þeir hafi átt hamingju-
rika bernsku, og máski halda þeir sjálfir að
svo hafi veriö, en þaö held ég ekki. Ég held
bara að þeim hafi tekist að gleyma henni.
Móðir mín hefur ekki átt hamingjurika
bernsku, og hún er ekki eins gleymd í henni
og í öðru fólki. Hún segir mér hve skelfilegt
þaö var þegar faðir hennar var í ölæöi og
allir uröu að styöja viö vegginn svo aö hann
dytti ekki yfir hann. Þegar ég sagði, þaö
var leiöinlegt hans vegna, hrópar hún:
Hans vegna! Það var honum sjálfum aö
kenna, þeirri fyllibyttu. Hann drakk fulla
flösku af brennivíni á dag, og okkur leiö
þrátt fyrir allt mun betur eftir aö hann að
lokum hleypti i sig kjarki og hengdi sig.
Hún segir líka: Hann myrti litlu bræöur
mina fimm. Hann tók þá upp úr vöggunni
og mölbraut höfuð þeirra á veggnum. Einu
sinni spyr ég Rósalíu frænku, móðursystur
mína, hvort þetta sé satt, og hún segir:
Auðvitað er þaö ekki satt. Þeir dóu bara.
Faðir okkar var óhamingjusamur maður,
en móðir þín var aöeins fimm ára þegar
hann dó. Hún hefur erft hatur ömmu til
hans. Amma er móöir þeirra, og þó aö hún
sé gömul get ég vel imyndaö mér aö hugur
hennar rúmi mikiö hatur. Amma býr á Am-
ager. Hún er alveg hvíthærö og klæöist
alltaf svörtu. Alveg eins og föður minn og
móöur verð ég alltaf að ávarpa hana í
þriöju persónu og gerir þaö öll samtöl erfiö
og full af endurtekningum. Hún gerir alltaf
kross undir brauöiö áöur en hún sneiöir af
því, og þegar hún klippir neglurnar brennir
hún það sem hún klippir af i ofninum. Ég
spyr hana af hverju hún geri þetta, en hún
segir að hún viti þaö ekki. Þetta er eitthvað
sem móöir hennar geröi. Eins og allir full-
orönir þolir hún ekki aö börn spyrji um
neitt og veitir aðeins stutt svör. Hvert sem
maður Snýr sér rekst maöur á bernsku sína
og meiöir sig, þvi að hún er hrufótt og hörð
og endar ekki fyrr en hún er búin að tæta
mann i sundur. Svo er að sjá sem hver eigi
sina bernsku og þær eru mjög misjafnar.
Bernska bróður míns er til dæmis mjög
hávaðasöm, en mín er hinsvegar kyrrlát,
svefnug og varkár. Enginn getur umboriö
hana og enginn hefur þörf fyrir hana.
Skyndilega veröur hún alltof löng og ég get
ekki horft framan í mömmu þegar við kom-
um á fætur. Maöur stækkar i svefni, segir
hún. Svo reyni ég að halda mér vakandi á
kvöldin en svefninn sigrar mig og mig svim-
ar þegar ég horfi niöur á fæturna, slík er
fjarlægöin. „Himnalengjan þin“, kalla
strákamir á götunni eftir mér, og ef þannig
heldur áfram verö ég víst að láta innrita
mig í tólffótungaherdeildina. Nú veldur
bernskan sársauka. Þaö heita vaxtaverkir,
og þeim linnir ekki fyrr en um tvítugt. Svo
segir Edvin sem veit allt, einnig um heiminn
og samfélagiö eins og faðir minn sem tekur
hann með ser á pólitiska fundi. Samkvæmt
skoðun móöur minnar getur þaö endað
með þvi að þeir veröi báöir teknir fastir af
lögreglunni. Þeir hlusta ekki á þegar hún er
að þusa um þaö þvi að eins og ég hefur
hún litiö vit á pólitik. Hún segir lika að
5