Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1982, Page 3

Um
Ragnarök
Sr. Bolli Gústafsson í Laufási
— á heimskringlu heilans
hanga beinagrindur í faðmlögum
augnatóftir tækninnar
gáta blóði herjanna
vinna vélbyssur að vélritun
á sögu mannsins
skríða drekar og sýklar
inní morgunsárið
af skýjum hugmyndanna
steypast vetnissprengjur
uppúr gufuhvolfínu
spennast dauðateygjur eldsins. —
Um þessar mundir eru liðnir
þrír áratugir frá því þetta ljóð
Það blæðir úr morgunsárinu birt-
ist í samnefndri bók. Menn ýmist
hlógu þá eða ypptu öxlum dálítið
hneykslaðir og töldu höfundinn,
Jónas E. Svafár, harla skrítinn
fugl. Þarna var komið dæmigert
atómskáld og sýnilega hálfgerð-
ur rugludallur. — Flest er nú
birt á prenti á þessum síðustu og
verstu tímum! — sögðu margir,
sem heyrðu þennan kveðskap.
Fáum mun þá hafa komið til
hugar, að þrjátíu árum síðar
myndi sú heimsmynd, sem höf-
undurinn dregur upp, nálgast
okkur jafn óhugnanlega og raun
ber vitni um. Nú hlær enginn
lengur, því hver hending ljóðsins
virðist áhrifarík spádómsorð sett
fram á meitlaðan og listrænan
veg. Tíminn hefur ósjaldan leitt í
ljós, að mikil skáld eru oftar nær
því að vera spámenn og boðberar
sannleikans, heldur en skörpustu
vísindamenn. Bókmenntafræð-
ingar hafa sumir haldið því
fram, að ljóðagerð Jónasar E.
Svafár hafi numið staðar við
ákveðið mark, hann hafi litlu við
hana bætt hin síðari ár. Vera má,
að auðvelt sé að rökstyðja það, en
þá ber þess að gæta, að markmið
skáldsins var ekki lágt og margir
hafa getið sér frægð fyrir fáein
Ijóð. Jónas yrkir yfirleitt ekki um
blíðan fulgasöng og fagurt sól-
arlag, heldur átök og ragnarök.
Hann glímir hart við sjálfan sig
og guð og notar einkennilegar og
ógleymanlegar samlíkingar, orð-
færi hans var oft „hneykslan-
Iega“ einlægt.
Sé á hinn bóginn vikið að for-
spám vísindamanna, þá kemur
mér í huga framtíðarsýn dr.
Helga Pjeturs, sem hann ritaði
árið 1933 eða sex árum fyrir
seinni heimsstyrjöldina, en hann
segir m.a.: — Um aldamótin 2000
verður ísland orðið eitt af
skemmtilegustu löndum jarðar-
innar, og veðurfarið mun ekki
verða því til fyrirstöðu að fegurð
landsins fái að njóta sín ... —
Og enn fremur: — Um aldamótin
2000 verða hagir mannkynsins
orðnir gerbreyttir frá því, sem
nú er. Væri um það langt mál að
rita ... Fyrst og fremst verður
heilbrigði og farsæld miklu al-
mennari og meiri en nú gerist,
því að miklu betur verður kunn-
að að færa sér í nyt það, sem
miðar til eflingar lífsins. — Síð-
ar segir dr. Helgi: — Styrjaldir
verða engar, enginn vill taka á
sig hinar óumflýjanlegu afleið-
ingar af því að meiða og drepa.
Einnig verða ýmsar deilur flokka
og einstakra manna miklu minni
en nú, auðveldara að forðast
deiluefnin og koma á samtökum.
Ósa mkomulag um trúarbrögð
verður úr sögunni að miklu eða
mestu leyti. —
Það er bjart yfir framtíðar-
heimi þessa gáfaða vísinda-
manns. Hann hafði lifað fyrstu
heimsstyrjöldina, kynnst ugg-
vænlegum afleiðingum hennar
og trúði á þroska mannsins og
hæfileika til þess að læra af
reynslunni. Heiminn skorti þá
ekki mikilhæfa menn í vísindum
og listum. En blika verðandi
heimsátaka var að færast upp á
himininn yfir Evrópu. Þá komu
fram friðarhreyfingar og einmitt
ári áður en dr. Helgi reit grein
sína, þá var haldið friðarþing í
Amsterdam í HoIIandi. Því
tengdust einmitt nöfn hinna
bestu manna. Greinir Halldór
Laxness frá því í Skáldatíma.
Segir hann: — í greininni segir
að frumkvöðlar þíngsins hafi
verið ýmsir frægir mannúðar-
menn heimsins, vísindamenn og
rithöfundar; eru taldir menn
einsog Maxim Gorki, Romain
Rolland, Henri Barbusse, Ber-
trand Russel, Albert Einstein,
Heinrich Mann, Martin Ander-
sen Nexö, Thedore Dreiser, Up-
ton Sinclair. Fimm þúsund
manns sóttu þíngið, þaraf helm-
íngurinn opinberir fulltrúar
verkalýðsfélaga úr tuttugu og sjö
löndum, og höfðu umboð til að
fara með 30 milljónir atkvæða.
Orðrétt: „Þessir menn voru hér
samankomnir til að ræða og taka
ákvarðanir um að neita vopna-
smíði, vopnaflutníngum og her-
þjónustu á þeim tíma sem kæmi
auðvaldinu verst.“ — Kaflinn um
Friðarþingið í Amsterdam hefst
á bls. 101 í Skáldatíma oggrein-
in, sem Halldór vitnar til, hafði
birst í Verkalýðsblaðinu í
Reykjavík í september 1932. Vert
er að lesa frásögn hans vel á yfir-
standandi tíð, þegar friðarum-
ræðu gætir mjög í heiminum og
jafnvel hér við nyrsta haf. Sú
friðarhreyfing, sem vakin er at-
hygli á um þessar mundir, er
ekki nýlunda. Ég hefi verið að
velta fyrir mér að undanförnu,
hvernig ýmis mikilvæg málefni
snúast oft upp í pex og verða þá
gjarnan dæmd markleysa, jafn-
vel þó um líf og dauða sé að tefla.
Það sýnist vera eitthvert brýn-
asta viðfangsefni mannkynsins á
líðandi stundu, að koma í veg
fyrir heimsslit. Ekki er að undra
þótt kristin kirkja láti að sér
kveða í almennri umræðu um
endalok mannkyns á jörðunni,
vegna þess að hún hefur lengst
fjallað um þau væntanlegu örlög
sem staðreynd og ber þar fyrir
sig orð Krists: — Himinn ogjörð
munu líða undir lok, en orð mín
munu alls ekki undir lok líða. En
um þann dag eða stund veit eng-
inn, ekki einu sinni englarnir á
himni, né sonurinn, heldur að-
eins faðirinn. Gætið yðar, vakið
og biðjið, því að þér vitið ekki,
hvenær tíminn er kominn. —
(Mark 13. kap. 31—34. v.) Sam-
kvæmt þessum orðum er erfitt að
staðhæfa, hvort stundin nálgast,
en óneitanlega bendir margt til
þess. Lærðir fulltrúar raunvís-
inda hafa öðru hvoru í áranna
rás staðhæft og þar með sann-
fært marga um það, að þessi
dómsdagsboðskapur sé öfgafull
markleysa og guðfræðilegt þrugl.
Nú kemur hins vegar á daginn,
að Skaparinn hefur komið því
þannig fyrir, að fyrrgreind vís-
indi hafa náð slíkri fullkomnun,
að þau geta átt stærstan þátt í að
hin guðfræðilegu spádómsorð
rætist. Nú bíður heimurinn
skelfdur eftir vitfirringi, fulltrúa
myrkrahöfðingjans á borð við
Hitler sáluga eða félaga Stalín,
sem í djöfulæði muni ýta á þann
hnapp, sem kallar tortímingu yf-
ir jörðina. Við okkur blasir nú
svo hrikalegur váboði, að manni
hlýtur að þykja dapurlegur fá-
ráðlingssvipur á íslenskum fjöl-
miðlum, ef í þeim á að upphefj-
ast pex um það, hvort kirkjan
taki afstöðu með einhverjum
ákveðnum pólitískum öflum í
umræðu um frið. Slíkar skylm-
ingar ber að stöðva þegar í stað
og koma mönnum í skilning um
það, að í þeim vopnaleik slær
enginn til riddara. Afstaða kirkj-
unnar til friðarmála er glögg og
einörð og miðast ekki við líðandi
stund, heldur eilífðina. Þess
vegna er hún nær altarissakra-
mentinu, en kommúnisma eða
kapítalisma, hvað þá hernaðar-
bandalögum. Friðarviðhorf
kirkjunnar er umræða um trú og
samfélag við Guðs borð, sem for-
sendu friðar, en ekki alltum-
faðmandi sætmulla eða gagns-
laust hrip. Trú kristinnar kirkju
getur ekki sagt við þann, sem
krossfestir Krist í kommúnísk-
um eða fasískum fangelsum: —
Heyrðu vinur minn, þó þú traðk-
ir á mætum heilagrar trúar, þá
skiptir það engu máli, ef þú að-
eins lætur vera að stofna heims-
friðnum í hættu, af því við erum
svo dæmalaust hrædd. — Ætli
kirkjan sér að gera það, þá eru
dagar hennar taldir. Kirkja
Krists á jörðinni, sem boðar frið
Guðs, er ennþá stríðandi kirkja
og verður það áfram, meðan árar
myrkrahöfðingjans leika lausum
hala. Hún semur aldrei við þá af
hræðslu.
Friðarhreyfing, sem byggir á
dauðahræðslu, er til lítils nýt,
þótt milljónir gangi langan veg
og flöggum sé veifað. En frið-
arhreyfing, sem byggð er á rétt-
læti Guðs og er framfylgt í lif-
andi trú á Krist, hefur í sér mátt
gróandi, eilífs lífs og óttast ekki
endalok þessa heims, sé að þeim
komið. Hún knýr menn til hugs-
unar um það og á alls ekki að
láta þá í friði í draumi blekk-
inganna. Sú trú hlýtur nú aö krefj-
ast sameiningar kristinna kirkju-
deilda í eina almenna máttuga
kirkju. Sameinuð og fordómalaus
verður hún von mannkynsins til
eilífs friðar og bendir þá til
framtíðar, þegar vélbyssurnar
þagna og þurfa ekki að vinna
lengur að vélritun á sögu manns-
ins.
Bolli Gústavsson
í Laufási.