Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1982, Síða 8

Hernám í annari mynd. Breskum herflutningabílum lagt við Ross Road í Port Stanley, höfuðstað Falklandseyja.
Eftir stríöið veit um
heimurinn um Falk-
landseyjar og 4.500
manna breskt herliÖ
hefur komiÖ sér þar
fyrir. Lífið veröur ekki
eins og það var áöur.
Hólpnir í bili — en smeykir
Á meðan hiö stutta en snarpa stríð um Falk-
landseyjar geisaði milli Argentínu og Bretlands,
fylgdist William McWhirter, fréttamaður banda-
ríska tímaritisins „Time“ með gangi hernaðarátak-
anna frá Buenos Aires. McWhirter var einn af
fyrstu bandarísku blaðamönnunum, sem Bretar
leyfðu síðar að koma til eyjanna og sjá með eigin
augum þær breytingar, sem orðið hafa á lífsháttum
íbúanna. Margar breytinganna koma mjög á óvart,
en sjálfir bardagarnir og eftirmál styrjaldarinnar
hafa fært ýmislegt úr lagi á þessu eylandi, sem eitt
sinn taldist til afskekktustu afkima heims, vanrækt
og öllum gleymt.
Rex Hunt í fullum skrúða.
Núna er innrásin algjör. í
þetta sinn er það ekki óvinveitt-
ur erlendur her, sem hyggur á
landvinninga, ekki heldur hið
4500 manna brezka herlið, sem
hefur hreiðrað um sig í höfuð-
staðnum og lagt hann undir sig,
i góðri meiningu og á einkar
vinsamlegan hátt. I þetta sinn
er innrásaraðilinn enn ógnvæn-
legri og miður velkominn —
sjálfur umheimurinn.
Falklendingar, sem höfðu
skapað sér einfalt en unaðslegt
konungsríki í þykjustunni,
óttast nú, að stríðið og afleið-
ingar þess muni gera sjálfan
raunveruleikann að fastagesti á
eyjunum þeirra. „Meðan á her-
náminu stóð, vorum við vanir að
tala um það okkar á milli, að
það yrði svaka partí, þegar Bret-
arnir kæmu.“ Þetta sagði Ger-
ald Cheek; hans fjölskylda hefur
búið í þrjá ættliði á Falklands-
eyjum — sjálfur sat hann í
fangabúðum Argentínumanna í
stríðinu: „En veizlan sú var
aldrei haldin," bætir hann við.
Ekki lengur
ókunnur staður
Falklandseyjar eru vitanlega
ekki lengur afskekktar og
gleymdar. Hin sérstæðu stað-
arheiti á eyjunum eins og Teal
Inlet (Skúfandarvík), Goose
Green (Gæsavellir), Bluff Cove
(Þverhamravík) og Two Sisters
(Tvær systur) eru alþekkt nú-
orðið sem orrustuvellir. San
Carlos-flói varð frægur sem
„sprengju-brautin". Átökin milli
herjanna tveggja, annars hers-
ins, sem var á flótta og hins,
sem rak flóttann þvert yfir
Austur-Falkland, hafa skilið
eftir alls konar hernaðarskran á
víð og dreif: Gil og pyttir, full af
braki úr þyrlum, stríðsmáluðum
bílhræjum og öðru drasli, þús-
undir af virkum skotfæra-
lengjum út um allt, og bústnar
fimmhundruðpunda- og þús-
undpunda sprengjur, sem mara
þarna í mjúkum mýrarjarðveg-
inum líkt og strandaðir hvalir.
Mörg af hinum lágreistu smá-
býlum, með sínum útflúruðu
listum og vindskeiðum, máluð-
um í sterkum litum, blómakass-
ar í gluggum og gróðurhús hafa
orðið harkalega fyrir barðinu á
vonstola Argentínumönnum og
eru nú heldur illa leikin. Gólfin
eru þakin þykku lagi af for,
skápar rifnir frá veggjum, hús-
gögnin mölbrotin, leirtauið
mölvað mélinu smærra, og jafn-
vel barnaleikföng brotin og
eyðilögð.
Urmull af jarðsprengj-
um á túnum og ökrum
Einn þáttur eyðileggingarinn-
ar var þó enn hrottafengnari;
Síra Daníel Spraggon.
jarðsprengjum var dreift vítt og
breitt í næsta nágrenni höfuð-
staðarins jafnt og allt í kringum
smæstu byggðirnar. Upp undir
tólf þúsund slíkra jarðsprengja
— sumar þeirra plastsprengjur,
sem erfitt er að koma auga á —
sumar aðeins 5—10 sm í þver-
mál — voru grafnar í tún, akra
og víðs vegar á ströndunum um-
hverfis Port Stanley, um fjögur
þúsund að auki voru grafnar við
litla byggðarlagið Fox Bay
(Refaflóa) á Vestur-Falklandi.
Brezkir sprengjusérfræðingar
vonast til að hafa hreinsað til
kringum kaupstaðinn einhvern
tíma í byrjun október, og sveit-
irnar að ári en óbyggðirnar ekki
fyrr en eftir nokkur ár. Þessi
nýtilkomna hætta orkar á hina
1800 íbúa Falklandseyja eins og
annarlegur fjötur. Á landsvæði,
sem er um það bil eins stórt og
Líbanon, hafa þeir alizt upp við
mikla víðáttu, þar sem áður var
hægt að reika um og kynnast
fjöllum og dölum, vöxnum breið-
um af ljósu foxgresi.
Þeir voru vanir að dunda sér
daglangt úti í görðunum sínum
og við mótöku, þar sem þessu
aðaleldsneyti eyjaskeggja , var
hraukað upp og það þurrkað, svo
að hægt væri að elda við það.
„Mónotkun er orðin eins konar
sérstakur lífsstíll í okkar aug-
um,“ segir síra Harry Bagnall,
aðstoðarprestur í Port Stanley.
„Á vissum árstímum er mórinn
okkar það einasta, sem við töl-
um um.“
Nú koma jarðsprengjurnar í
veg fyrir það, að menn geti not-
fært sér þetta kannski léttvæga
en þó dýrmæta frjálsræði að
mega taka upp mó handa sér.
„Fólk gerði ráð fyrir því, að
þurfa að gera við hús og girð-
ingar eftir að átökunum lyki,“
segir John Leonard, Bandaríkja-
maður einn, sem búið hefur um
langt skeið á Falklandseyjum.
„En þetta skerta ferðafrelsi er
okkur reglulegur harmleikur."
Það er sannarlega ekkert ver-
ið að ýkja hætturnar: Þrír
brezkir hermenn hafa þegar
misst limi við að gera jarð-
sprengjur óvirkar. Litlu húsin,
sem standa uppi í brekkunum í
Port Stanley, nötra á grunni
næstum því daglega og glugga-
rúðurnar glamra, þegar tækni-
mennirnir sprengja þær
jarðsprengjur, sem fundizt hafa.
Góðlátlegt grín að
Argentínumönnum
Þær vikur, sem hernámið
stóð, hafa hins vegar fremur
skilið eftir fjölmargar góðlátleg-
ar grínsögur um Argentínu-
menn og þeirra tilburði en bein
sárindi í hugum Falklendinga.
Eyjarnar eignuðust sínar eigin
hetjur meðan á stríðinu stóð.
Þeirra á meðal var Terry Peck,
sem leiðbeindi brezkum her-
flokkum á fyrstu njósnaferðun-
um, sem þeir voru sendir í.
Midge Bucket, sem ein sér
myndaði neyðaraðstoð og björg-
unarlið Port Stanley-bæjar. Svo
var það Tim Dobbyns, sem lagði
líf sitt í hættu, þegar hann tókst
á hendur næturlanga ferð frá
Goose Green til Port Stanley til
þess að skýra frá því, að
Argentínumenn hefðu smalað
saman öllum íbúum Goose
Green-byggðarinnar og héldu
þeim í gæzluvarðhaldi í sókn-
arkirkju staðarins. En ef til vill
var samt enginn jafn hugvits-
samur og úrræðagóður og kaþ-
ólski presturinn við Kirkju heil-
agrar Máríu í Port Stanley, síra
Daniel Spraggon. Af hinni
mestu leikni tvinnaði hann sam-
an einhvers konar sambland af
kaþólsku veldi og kunnáttu-
samlegum leikrænum tilburðum
í þó nokkrar árangursríkar
brellur gegn Argentínu-
mönnum. Áhrifamesta stundin í
þessum almannavörnum prests-
ins kann að hafa verið sú,
þegar taugaóstyrkir argentínsk-
ir herverðir tóku eitt sinn upp á
því að skjóta á húsin í Port
Stanley á næturþeli til þess að
herða á útgöngubanninu og gera
það allt áhrifameira. „Húsið
hennar gömlu Mary Hill varð
fyrir skothríð, þvínæst húsin
þeirra Stellu Perrys og Stans og
Daphne Cletheroes." Það tók þó
steininn úr, þegar eina nóttina
var skotið 27 sinnum á kaþólska
8