Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1983, Blaðsíða 2

Hlutverkaskipting kynjanna er eldgamalt fyrirbæri og barnsmóðurhlutverk konunnar ásamt likamsstyrk karlmannsins hafa átt mestan þátt í aö festa hana í sessi. A teikningunni sjást írayndaðir
Cro-Magnon-menn koma allvígalegir heim af veiðum, þar sem konur og börn sýsla við matseldun. Cro-Magnon-maðurinn kom á eftir Neanderthal-manninum og er undanfari nútímamannsins.
Tryggvi V. Líndal
Barnsmóðurhlutverk kvenna:
Undirstaða karlaveldisins
Búast má við, að karlaveldið hrynji, þegar tækni okkar iðnvædda þjóðfé-
lags nær því stigi, að líkamlegum erfiðisstörfum verði útrýmt, en ástæð-
urnar fyrir karlaveldinu eru hinsvegar margar og nokkuð augljósar eins
og bent er á hér
Þegar mannfræðingar hafa
borið saman hlutverk kvenna í
öðrum þjóðfélögum en okkar
eigin iðnvædda tækniþjóðfélagi,
hefur það nær undantekningar-
laust reynst vera konan sem sér
mest um barnauppeldið og
matreiðsluna. Þessi hlutverk
virðast nátengd stöðu hennar
sem hins valdaminna kyns, og
virðast grundvallast á þeirri
líffræðilegu staðreynd að það er
konan sem elur barnið í líkama
sínum á fósturskeiði þess.
Er það rökfært á þessa leið:
Olétt kona á óhægar um vik með
að ferðast á milli staða en karl-
maður, eða kona sem gengur
ekki með barn. Þetta hefur svo
leitt til þess, í flestum þjóðfélög-
um, á flestum tímum, að það
hefur oftar fallið í hlut karl-
mannanna að fara í hinar lengri
og fleiri nauðsynjaferðir út fyrir
heimilið, en á því byggist yfir-
burða valdastaða karlmannanna
helst.
Það féll hinsvegar eðlilega í
hlut hinnar ófrísku konu að
gegna þeim nauðsynjaverkum
sem ekki kröfðust lengstu eða
flestu ferðanna utan heimilis-
ins, nefnilega eftirliti með börn-
unum og matseld.
Þar með var komin fram tals-
verð hlutverkaskipting milli
kynjanna.
Þessi hlutverkaskipting fól í
sér þann vankost fyrir konuna,
að matseld og barnaeftirlit eru
fremur tilbreytingarlítil og ein-
hæf störf að jafnaði, og að því
leyti leiðinlegri en veiði- og
viðskiptaferðir karlmannanna.
Auk þess að heimilisstörfin
voru leiðinlegri, fylgdi þeim
einnig minna vald. Karlmenn-
irnir höfðu þar eftirfarandi að-
stöðumun:
í fyrsta lagi leiddi þeirra hlut-
verk sem veiði- og viðskipta-
manna til þess, að þeir fengu
fjölbreyttari þekkingu og
reynslu á umheiminum, en slík
mennt er oftast máttur.
í öðru lagi hjálpaði það
karlmönnunum, að hver karl-
maður var líklegur til að hitta
fleiri karlmenn, á fleiri stöðum,
svo karlmenn höfðu þar fleiri
persónuleg sambönd og meiri
samtakamátt.
í þriðja lagi réðu karlmenn
yfir megin viðskiptasamböndun-
um og höfðu þannig úrslitaað-
stöðu við öflun lífsnauðsynja.
Þetta gátu þeir síðan notað sér í
baráttu kynjanna, einfaldlega
með því að hóta verkfalli.
í fjórða lagi kom það í hlut
karlanna, sem hins víðförlara
kyns, að bera vopn til veiða á
stórum dýrum og til varnar
heimabyggðinni. Þessi vopn var
hægt að nota gegn konunum.
í fimmta lagi bauð starf karl-
mannanna upp á meiri hvíld og
afslöppun, bæði vegna þess að
veiðar og viðskipti eru ekki stöð-
ug, og vegna þess að þeir voru
dreifðari, og því erfiðara að
fylgjast með þeim. Atti þetta
einnig að einhverju leyti við um
jarðyrkjustörf. Voru þessi
hlunnindi karlmanna vel þess
virði fyrir þá, að verja með
karlaveldismætti.
I sjötta lagi er að nefna þá
staðreynd að líkamlega eru
karlmenn yfirleitt stærri en
kvenmenn, og því betur fallnir
til flestra líkamlegra áreynslu-
starfa og íþrótta. (Ekki eru sér-
fræðingar þó sammála um hvort
þessi stærðarmunur kynjanna
sé arfleifð mannsins sem spen-
dýrs, eða hvort verkaskipting
mannsins eftir kynjum hafi
valdið þeirri þróun.)
í sjöunda lagi má nefna þá
einu andlegu yfirburði sem
karlmenn virðast hafa fram yfir
konur, að meðaltali, samkvæmt
sálarfræðiprófum, en það er
hæfileikinn til að meta þess
konar fjarlægðarhlutföll sem
reynir á þegar hlutum er kastað
í mark. Hefur það getað orðið
veiðimönnum og stríðsmönnum
að liði, og hefur e.t.v. þróast í
því sambandi.
í áttunda og síðasta lagi hefur
verið bent á, að karlmenn hafa
notið góðs af því þegar ungbörn-
um var fargað. í þjóðfélögum
þar sem tíðkaðist að bera korna-
börn út, eða farga þeim með öðr-
um hætti, þá voru það oftar
meybörn sem urðu fyrir barðinu
á því. Virðist þetta vera eðlilegt
val, ef tilgangurinn er að hindra
offjölgun. Þar eð ein kona getur
getið af sér miklu færri börn en
einn karlmaður, á einni ævi, þá
er árangursríkara að fækka
konum en körlum til að halda
fjölguninni í skefjum. Til dæm-
is: Ef eitt meybarn er látið lifa,
en tíu sveinbörn, þá getur sú
kynslóð uppkomin aðeins getið
af sér þau börn sem hin eina
kona getur alið, segjum t.d. tíu
börn.
Ef hinsvegar eitt sveinbarn
væri látið lifa, en tíu meybörn,
þá gæti sú kynslóð uppkomin
getið af sér eitt hundrað börn,
þar eð hinn eini karlmaður gæti
frjóvgað allar konurnar.
Slík stefna í „barnaútburði"
leiddi til þess, að karlmönnum
fjölgaði á kostnað kvenna, en
það stuðlaði í heild að valda-
minnkun kvenna.
Ég hef nú fjallað um hefð-
bundna yfirburði karla í stórum
dráttum, að því leyti sem þeir
grundvallast á minnkun hreyf-
anleika konunnar um með-
göngutímann. Það hefur vænt-
anlega ekki farið framhjá les-
andanum að margt af þessu á
enn við í okkar iðnvædda nú-
tímaþjóðfélagi.
Einnig mætti nefna ýmsa
kosti sem konan hefur notið af
þessari skipan mála. Ekki vil ég
þó fara nánar út í þessa sálma
að sinni, heldur gefa öðrum
hérlendum mannfræðingum
tækifæri til þess að kynna al-
menningi þetta mál, ásamt til-
heyrandi dæmum og heimildum.
Ég vil í stað þess ljúka þessu
stutta spjalli mínu á fagnaðar-
erindi:
í skrifstofustörfum nútímans
standa konur næstum jafnt að
vígi körlum, þótt þær séu ófrísk-
ar öðru hvoru. Og þar eð valda-
mestu störfin eru jú skrifstofu-
störf, þá hefur hinni ævafornu
aðstöðu karlmanna, sem byggð-
ist aðallega á líkamlegum burð-
um, verið að mestu hnekkt. Má
því búast við að karlaveldið
hrynji, þegar tækni okkar
iðnvædda þjóðfélags nær því
stigi, að líkamlegum erfiðis-
störfum verður útrýmt, þ.e.a.s.
ef eftirspurnin eftir kvenfólki til
skrifstofustarfa verður þá svo
sterk að hún verður þess megn-
ug að vinna á úreltum hleypi-
dómum beggja kynja gagnvart
jafnræði.
2