Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1983, Blaðsíða 5

Rabelais
(1494-1553)
Veruleiki
»9
goðsaga
Fáar kynslóðir hafa verið
jafn sannfærðar um frumleika
sinn og frönsku endurreisnar-
mennirnir. Það sætir nokkurri
furðu, því það varð aðaliðja
flestra þeirra að þýða og
endursegja rit annarra manna.
En þeim var dimmt fyrir aug-
um. „Gotneska nóttin“, sem
þeir nefndu svo, grúfði yfir
landinu, og það tók þá fyrst að
skíma þegar lærifeður þeirra,
húmanistarnir, komu fram í
dögun aldarinnar.
En svo bar til að nokkrir
menn suður á Ítalíu tóku að
glugga í gamlar bækur á
„dauðu“ máli, og þá rann upp
fyrir þeim að á löngu liðnum
tíma höfðu verið hugsaðar
djarfari og skýrari hugsanir,
orðaðar skarpar og einfaldar
en þeir þekktu dæmi til. Þeir
kynntust í þessum bókum mik-
ilhæfum mönnum sem hirtu
aðeins um það sem þeir vissu
réttast. Og þegar þeir litu í
kringum sig, sáu þeir að það
þyrfti aldeilis að taka til hend-
inni.
Þegar ungur grámunkur,
Fran^ois Rabelais, fór að
stauta sig fram úr grískum
textum, kringum 1520, og þýða
Herodotus (á latínu), orðabók-
ar- og tilsagnarlaust, í klaustri
heilags Frans, Fontenay-Ie-
Comte, mun hann hafa kennt
svipaðrar hrifningar.
I stólum vaidsins sátu skóla-
spekingarnir við guðfræði-
deildina í París, og höfðu gæt-
ur á hverju ljósi sem gæti spillt
nóttunni. Þeir drottnuðu yfir
hinu andlega lífi og höfðu mót-
að fræðsluna í skólunum, sem
endurreisnarmennirnir höfðu
kynnst og fyrirlitu.
Þegar Erasmus, leiðtogi
húmanista, birti árið 1523
skýringar við grískan texta
Lúkasarguðspjalls, hrukku
þeir við og bönnuðu allt
grískunám í landinu á þeim
forsendum að það leiddi til
villutrúar. Grískar bækur
Kabelais voru gerðar upptæk-
ar, og hann tók þann kost að
flýja. Bannið stóð að vísu stutt,
en Rabelais þurfti að afla sér
páfabréfs, með aðstoð góðra
Portret af Rabelais, sem varðveitt er
í listasafni Versala.
vina, til að fá inngöngu í annað
klaustur.
Eins og risarnir í bókum
hans sulgu vínið, þannig svalg
hann af brunni þekkingarinn-
ar, og fór úr einum háskólan-
um í annan: Toulouse, Bourg-
es, Orléans, París. í Poitier
nam hann lögfræði, og 1530
innritaðist hann í læknadeild-
ina í Montpellier, þar sem
hann lauk kandidatsprófí eftir
sex vikna nám. Fyrstu skáld-
verk hans, Pantagrúll og Garg-
antúi, komu út í Lyon á næstu
árum, en þar höfðu bókaútgef-
endur aðsetur.
Snemma myndaðist goðsaga
um þennan rithöfund, sem
dafnaði langt fram á þessa öld.
Hann mun hafa goldið bóka
sinna sem eru vissulega ber-
málugar, og grallaralegar á
köflum; skrifaðar í ýkjustíl
sem stundum er torvelt að
henda reiður á. Hann átti að
hafa verið snauður bóndi, son-
ur kráarciganda, og lifa á stöð-
ugu kendiríi. Hinar „klúru“
bækur átti hann að hafa ritað í
ölvímu eftir langar svallnætur.
Ronsard (um miðja 16. öld)
gerði eftir hann þessa graf-
skrift:
Au bon Rabelais qui
bourait
Toujours, cependant qu’il
virait.
(Til Rabelais blessaðs sem
drakk/ stöðugt allt sitt líf.)
Goðsögunni gleymdist að
maður þessi hafði aflað sér
dæmafárrar alhliða þekkingar
og lærdóms; að hann ritaði
fornmálin, grísku og latínu,
jafn vel og móðurmálið sem
enginn ritaði betur; að hann
var vel að sér 1 lögfræði (sbr.
Gargantúa, 3. kap.); að hann
var talinn af samtíðarmönnum
mcðal sex bestu lækna lands-
ins.
Og faðir hans var sannan-
lega virtur lögfræðingur í Sinn
(Chinon), og átti þar í þorpi
miklar eignir; en auk þess lít-
inn bóndabæ í grenndinni, Dý-
vinju (La Deviniere), þar sem
þriðji sonur hans, Fran^ois,
fæddist 1494, eða litlu fyrr.
1 ;
1 Bragi Magnússon, Siglufirdi
BLÁA BLÓMIÐ
Minningin lifir um bláa blómið,
sem brosti við sól og yl,
það bjó hérna neðan við gluggann í næði
og naut þess að vera til.
Sumarlangt átti það yndisstundir
ýmist á degi eða nóttu,
tvífættar verur, sem gengu um garðinn,
Igleði og frið til þess sóttu,
og kringum það sveimuðu fiðrildi og flugur,
— og fleiri vini það átti.
Það teygði út stilknum, varð sterkt og fagurt,
og stækkaði allt hvað það mátti.
Oft varð það drukkið af döggvarveig,
sem dýrðlega svalaði og gladdi;
þetta var óslitið sælu sumar,
— unz sumarið blessað kvaddi.
Já, minningin lifir um bláa blómið,
sem brosti við sól ogyl,
og bjó hér neðan við gluggann í næði,
— en nú er það ekki til.
(

Luis de Rosa
PRESTURINN
Presturinn er andvígur okkur.
Hvað höfum við gert honum ?
Hvað veldur andúð hans?
Hann er hlynntur þeim efnuðu,
með þeim samneytir hann.
Hendur okkar eru óhreinar,
við vinnum úti á akrinum,
matarlaus getum við ekki lifað.
Ætli hann viti það?
Ekki förum við til kirkju,
ekki oftar,
við gerum það ekki.
Þú, eða Kristur, þið vitið hvurs vegna.
Iíann kallar mig „marxista“.
Eg er syndari
af því að hann hefur úrskurðað svo.
„Þú ert kommúnisti," segir hann.
Jæja? Aðeins eitt veit ég fyrir víst,
að ég hef ekki nóg að borða.
Jerzy Wielunski frá Póllandi þýddi á íslensku úr ít-
alsk-albanskri mállýsku.
(Luis De Rosa er albanskur að uppruna og er enn á
\ lífi. Þegar Tyrkir óðu inn í Albaníu á sinni tíð og
I hernámu landið, flúði fjöldi fólks og settist að í
/ Suður-Ítalíu, og talar enn í dag sérstakt mál, blend-
I ing af ítölsku og albönsku. Luis De Rosa yrkir á því
| máli. G.D.)
Modesto Avaro
NÓTT
Hversu undarleg var þessi nótt:
þú óskaðir þér að sofa,
en andvakan mæddi þig.
Hversu undarleg var þessi nótt:
þú vildir ekki að þig dreymdi,
en draumsýnir glöptu þig.
Hversu undarleg var þessi nótt:
í faðmi hennar dimmum þú þjáðist,
en þú væntir þér værðar.
Hversu undarleg var þessi nótt:
að láta þig elska svo heitt
og vera svo liðin.
Jerzy Wielunski þýddi á íslensku úr píemontísku
máli, sem talað er í Píemont á Norður-Italíu. Mod- \
esta Avaro er kona, sem býr í Argentínu ásamt
fjölda fólks frá Píemont. Guðmundur Daníelsson I
hreinskrifaði.
____________________________________________________)
5