Lesbók Morgunblaðsins - 30.04.1983, Síða 8

f höggmynd Einars Jónssonar frá 1946 sjáum viö
aldraðan Krist, sem er óvenjulegt. Þetta er eitt
áhrifamesta verk af trúarlegum toga, sem unniö
hefur verið á íslandi og mikið glappaskot aö það
og fleíri trúarleg verk Einars skyldu ekki vera á
kirkjulistarsýningunni.
Kristur Þórarins B. Þorlákssonar á altaristöflu úr Þingmúlakirkju
er gerður samkvæmt hinni dansk-íslenzku biblíumyndaformúlu,
sem var rómantísk, stundum væmin, en svo gersamlega viðtek-
in, að hún var eiginlega orðin að hinni einu og sönnu ímynd
Krists í vitund íslendinga.
Andlit Krists á altaristöflu Muggs frá 1921, sem nú er f Bessa-
staðakirkju: Rómantískur, næstum kvenlegur Kristur sam-
kvæmt fyrirmyndum úr endurreisninni.
í TILEFNI KIRKJULISTARSÝNINGAR
Æ' /■ ■ m m
i islenzkri
myndlist
Á nýlega afstaðinni kirkju-
listarsýningu á Kjarvalsstöðum
kom það fram, að forráðamenn
sýningarinnar hefðu að minnsta
kosti getað fyllt annan salinn
með altaristöflum eftir íslenzka
málara. Það er með öðrum orð-
um meira um að leitað hafi ver-
ið til íslenzkra listamanna í
þessu augnamiði en marga
grunar.
Nokkur verk, kunn af af-
spurn, hefði verið fróðlegt að sjá
þarna; þau hefðu bætt sýning-
una og í staðinn hefði mátt
senda heim til föðurhúsanna
eitt og annað, sem alltof lang-
sótt var að tengja kirkjulist. í
þessu sambandi kemur mér í
hug altaristafla Ásgríms í
Grindavíkurkirkju, þar sem
Kristur lægir öldurnar, en einn-
ig og ekki siður altaristaflan
eftir Kjarval, sem „þeir sveitar-
stjórnarmenn" norður í Skaga-
firði höfnuðu og er nú í eigu
Halldórs Laxness. Og síðast en
ekki síst: Altaristafla Muggs frá
1921: Kristur læknar sjúka.
Þessi mynd, sem er í eigu ríkis-
ins og Bessastaðakirkja hefur
að láni, er þrístæð og hrífandi
þótt teikningu sé ábótavant á
köflum og verkið raunar ófull-
gert.
Kristur er þarna í miðpunkti
og þegar grannt er skoðað, virð-
8
ist andlit hans næsta kvenlegt.
Þetta er rómantískur, upphaf-
inn Kristur og í íslenzkri
myndlist, I. bindi, segir Björn
Th. Björnsson svo: „ ... yfir mið-
myndina, þar sem Kristur lækn-
ar sjúka, færðist ójarðneskur
tignarblær af ætt helgimynda
frá öndverðum endurreisnar-
tímanum."
Kristur Muggs er að minnsta
kosti alls ekki gerður eftir
dansk-íslenzku biblíumynda-
formúlunni, sem var ljóslifandi
í altaristöflu Þórarins B. Þor-
lákssonar úr Þingmúlakirkju;
hún var á kirkjulistarsýning-
unni og sýnir Krist og bersynd-
ugu konuna. í þessum myndum
kemur oft fyrir sú tilhneiging,
að mála Krist sem mann á miðj-
um aldri eða vel það, þó aðeins
yrði hann þrítugur eftir því sem
bezt er vitað. í hinni fögru
Kristsmynd Einars Jónssonar
frá árinu 1946, er Kristur sýnd-
ur sem maður töluvert við ald-
ur. Mörgum þykir þessi Krists-
mynd áhrifamikil og einhver
undrakraftur býr í einföldu
formi hennar. Þessi afstaða
Einars Jónssonar, að móta Krist
svo fullorðinn, er samt óvenju-
leg.
Hún er samt lagt í frá að vera
einstæð og sama afstaða kemur
fyrir í minni mæli í hinni fögru
altaristöflu Ásgríms Jónssonar
í Stóra-Núpskirkju. Fyrirmynd
Ásgríms mun hafa verið Jón
Ófeigsson menntaskólakennari
og Kristur er þar maður á miðj-
um aldri, en landslagið ofan úr
Hreppum. Séra Valdemar
Briem og fleiri Hreppamenn eru
þar að hlýða á Meistarann, en
allt er fólkið í austurlandaklæð-
um og kemur þar fram tvískinn-
ungur hjá Ásgrími. Að minnsta
kosti þætti okkur nú á dögum
æskilegra að Ásgrímur hefði
stigið skrefið til fulls og málað
konurnar á peysufötum en karl-
ana í þeim vaðmálsfötum, sem
tíðkaðist að bændur klæddust á
þessum tíma. Kjarval stígur
ekki heldur skrefið til fulls í alt-
aristöflunni frá Borgarfirði
eystra; þrátt fyrir Dyrfjöll í
baksýn, eru áheyrendur Krists í
austurlandaklæðum.
Þessi tvískinnungur í afstöðu
hefur verið við lýði framá okkar
daga. í Garðakirkju er altaris-
tafla eftir Halldór Pétursson,
Kristur og lærisveinarnir í ís-
lenzku landslagi með Keili í
baksýn — allir klæddir að aust-
urlandahætti. Keilir er einnig í
baksýn í frummyndum þeim,
sem Baltsar hefur unnið fyrir
hina nýju Víðistaðakirkju í
Hafnarfirði. í þessu verki legg-
ur Baltasar áherzlu á tímaleysi,
eða öllu heldur: Fólk frá ýmsum
tímum og öldum kemur þar
fyrir og er saman. Kristur er
þar í hvítum kirtli, sem telja má
tímalausan klæðnað — en á
annarri mynd sést frelsarinn
húðstrýktur og er þá á bláum
gallabuxum. í nýrri Kristsmynd
Einars Hákonarsonar, einnig á
kirkjulistarsýningunni, er
Kristur í þessum dæmigerða
nútímaklæðnaði, bláum galla-
buxum og situr á bekk í Hljóm-
skálagarðinum. Þar er enginn
tvískinnungur á ferðinni: Krist-
ur færður í einu og öllu inní
nútímann. Trúarhiti og um leið
þjáning lýsa af andlitinu og
þessi maður er mjög ólíkur hin-
um slétta og rómantíska Kristi
biblíumyndanna.
Kunn er sagan um konuna,
sem kom í kirkjuna á Seyðis-
firði, að mig minnir, og hafði
þau orð um altaristöfluna þar,
að málarinn hefði „náð Kristi
langbest" af þeim sem hún hafði
séð. Þannig hefur ugglaust hver
sína hugmynd um Mannssoninn,
en þessar hugmyndir eru líka
meira og minna undir áhrifum
frá þekktum Kristsmyndum. í
heimslistinni kemur hann fyrir
með ýmsu móti; sem miðpunkt-
ur samfélags í kvöldmáltíðar-
mynd Leonardos, sem venju-
legur gestur og samræðumaður
hjá Velasques og Rembrandt í
myndum þeirra um Krist í
Emmaus, sem hinn hýddi hjá
Lovis Corinth (Rauði Kristur)
og sá krossfesti hjá Grunewald.
Nútima listamenn hafa framar
öðru lagt áherzlu á Krist þján-
ingarinnar. — Hinn þjáða og
pyntaða meðbróður á þessari
hryggilegu öld þjáninga og
pyntinga.
Höfundar Kristsmynda hafa
staðið frammi fyrir því að taka
afstöðu til hans sem manns, sem
er að minnsta kosti jarðneskur í
útliti, gengur um á jörðinni,
borðar og sefur — ellegar þá að
þeir sjá hann fyrir sér og túlka
hann sem anda, ímynd Guðs.
Með aldursáherzlunni hjá Ein-
ari Jónssyni finnst mér að komi
fram föðurhugmynd: Kristur
sem Guð og ekki er hægt að sjá
annað en Nína Tryggvadóttir
túlki hann sem andlegt fyrir-
bæri að mestu í hinni fögru alt-
aristöflu í Skálholtskirkju. Sá
Kristur er alls ekki af því tagi,
sem verður píndur og krossfest-
ur eins og hver annar dauðlegur
maður af holdi og blóði.
Sem sagt; allskonar blæbrigði
átrúnaðarins koma fram í
Kristsmyndum hérlendra sem
erlendra listamanna. Hjá sum-
um er hann byltingarmaðurinn,
Frh. á bls. 16.