Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1983, Blaðsíða 4

Kínverjar gera yfirleitt ekki víðreist
um heiminn og vestræn áhrif eru
heldur ekki talin mjög holl. Kína er
samt eitt af þeim fjölmörgu löndum
þar sem enska er kennd sem
grundvallarmál.
Um 700 milljónir manna um víða veröld tala nú ensku og er þar um að ræða
40% aukningu á síðustu tveimur áratugunum. í hinni alþjóðlegu popptónlist
eru textar yfirleitt á ensku, í viðskiptum er hún Iangsamlega algengust og nú
orðið á sviði utanríkismála og vísinda. Sumstaðar í heiminum er enskukunn-
átta hreinlega lykillinn að því að komast áfram — eða komast úr landi.
Samantekt úr Newsweek.
Michal Luszczynski heitir
pólskur söngvari, en syngur þó
næstum því eingöngu á ensku.
Vitaskuld er ekki til nein þýðing
á orðum eins og „Baby-baby“ og
„Yeah-yeah-yeah“. Hann bendir
á þar að auki, að „Szlysze wark-
ot pociagu nadjedzie za zakretu"
sé ólíkt stirðara í framburði en
„I hear the train a-coming, it’s
rolling down the line...“
Indland, þar sem töluð eru 179
tungumál, setur traust sitt á
enskuna til að sameina landið.
Kona nokkur þar lét þess getið,
að hún hefði aldrei getað gifzt
manni sínum nema fyrir tilstilli
enskunnar. „Eiginmaður minn
er að norðan og talar hindi, en
ég er frá vesturströndinni og
tala konkani. Mér gengur ennþá
erfiðlega að tala við móður
hans.“
Nú á dögum gengur sól til við-
ar yfir brezka samveldinu með
þessu venjulega reglubundna
millibili, en aldrei yfir þeim
löndum, þar sem mælt er á
enska tungu. Brezkir nýlendu-
menn gerðu hana útbreidda, og
amerískir hermenn hjálpuðu til
á stríðsárunum, en styrkur
hennar óx enn við tilkomu al-
þjóðiegra verzlunarfyrirtækja.
Hvort sem manni líkar betur
eða verr, þá kemst enskan næst
því af öllum tungumálum að
vera alþjóðlegt tungumál. Um
það bil 700 milljónir manna tala
ensku; er þar um að ræða 40
prósent aukningu á sl. 20 árum
og heildartölu, sem svarar til
eins sjöunda hluta af öllum
íbúum jarðarinnar. Hún hefur
rutt úr vegi frönskunni á sviði
utanríkismála og þýzkunni á
sviði vísindanna. Hún er
fremsta tungumálið í læknis-
fræði, rafeindafræðum og
geimtækni, svo og í alþjóða-
viðskiptum, auglýsingum, út-
varpi, sjónvarpi og kvikmynd-
um. Robert Burchfield, ritstjóri
Oxford English Dictionary, seg-
ir svo: „Það háir læsum mönn-
um og menntuðum, sem hér á
jörðu búa, ef þeir kunna ekki
ensku."
Lykillmn að því
að komast áfram
Mjög oft er það svo, að þeir,
sem ekki kunna ensku, eru byrj-
aðir að stunda nám í henni.
Enskan er í flestum löndum lyk-
illinn að því að komast áfram í
lífinu, og í sumum Iöndum, eins
og kommúnistaríkinu Póllandi,
leiðin til að komast í burtu.
Kennsla í ensku sem tungumáli
númer tvö er orðin að stórmáli
alls staðar í heiminum. Luis
Jorge Santos, skólastjóri
Winston-Salem-tungumálaskól-
ans í Bogotá, segir, að ensku-
kennsla sé arðbærasta við-
skiptagreinin í Colombíu — „að
sjálfsögðu fyrir utan eiturlyfja-
sölu.“
Enskan er þó ekki það mál
sem flestir tala; meira en millj-
arður manna talar kínversku, en
þar af mjög fáir, sem ekki eru
sjálfir Kínverjar. Fleiri íbúar
Austur-Evrópu leggja stund á
rússnesku en nokkurt annað
tungumál. En tólf lönd eða fleiri
hafa reynt að sporna við notkun
enskunnar. Þau hafa samþykkt
lög, sem banna notkun enskrar
tungu, og kostað sjónvarpsaug-
lýsingar til að greiða fyrir notk-
un sinnar eigin tungu. Hefur
nefndum á vegum ríkisins verið
falið að finna upp innlend orð,
sem gætu komið í stað enskra
orða.
Það er á hinn bóginn aðeins
eitt annað tungumál, sem veitir
enskunni einhverja samkeppni á
sviði alþjóðlegra samskipta, en
það er franskan. En langt bil er
þar á milli keppinauta. Bjart-
sýnustu tölur, sem birtar hafa
verið í París, gera ráð fyrir, að
150 milljónir manna tali
frönsku í heiminum í dag, en
það er innan við fjórðungur
þeirra, sem skilja og tala ensku.
Franska utanríkisráðuneytið
ver stærstu fjárhæðinni af
ráðstöfunarfé sínu til frönsku-
kennslu og ætlar sér þannig að
koma franskri tungu á framfæri
í heiminum. Eftir formælanda
ráðuneytisins er haft: „Það er
undirstöðuþáttur í utanríkis-
stefnu okkar. í Frakklandi hefur
vaknað ný löngun til að standa
vörð um móðurmál okkar, og við
sinnum þeim málum með vax-
andi atorku." Hins vegar viður-
kennir Alain Fantopié, formað-
ur sérstakrar nefndar sem á að
sjá um varðveizlu og útbreiðslu
franskrar tungu, að enskan sé í
fyrsta sæti.
Velgengni enskunnar á sér
margar rætur, og verða þær
helztu raktar hér á eftir.
Alþjóðaviðskipti
Enska er tungumálið, sem
japanskir kaupsýslumenn nota
til að ganga frá samningum við
viðskiptavini í Kuwait. Svíar
tala á því máli við Mexíkana, og
bankamenn frá Hong Kong nota
það í viðskiptum í Singapore.
Ensku heitin eru orðin það al-
geng í alþjóðlegum viðskiptum,
að nýtt viðskiptatímarit í Chile,
Gestión, ákvað að kalla einn
þáttinn í ritinu „Marketing" eða
sölutækni, og gekk þannig al-
gjörlega framhjá hinu eiginlega
spænska heiti. Enskukunnáttu
er krafizt í auknum mæli, þegar
til stendur að hækka í stöðum
eða hækka í launum. Skrifstofu-
fólk í Mexíkó, sem eitthvað kann
fyrir sér í ensku, getur fengið
helmingi hærri laun; í Egypta-
landi gætu þau tífaldast.
„Enskukunnátta er ekki aðeins
dýrmæt, — hún er algjör nauð-
syn,“ er haft eftir Quinta Rob-
erts, sem starfar við Interlingua
Institute í Mexíkóborg. „Það er
aðeins einn af hverjum hundrað
sem lærir ensku af því að hann
hafi gaman af því. Hinir læra
þetta tungumál, vegna þess að
þeir þurfa á því að halda."
Ýmis alþjóðleg verzlunarfyr-
irtæki bíða ekki eftir því að
starfsmenn þeirra eigi sjálfir
frumkvæðið að enskunámi. Sum
þeirra hafa sjálf með höndum
enskukennslu. Chase Manhatt-
an-bankinn, til dæmis, annast
kennslu í ensku til handa starfs-
fólki bankans í þremur- heims-
álfum. Aramco sér um, að rúm-
lega 12.000 starfsmenn þess
fyrirtækis í Saudi-Arabíu njóti
enskukennslu, og er hópurinn
orðinn þrisvar sinnum stærri en
hann var 1979. Svo eru önnur
fyrirtæki, sem senda forstöðu-
menn sína til Englands til þátt-
töku í enskunámskeiðum í sam-
ræðuformi. Og í efsta þrepinu
(1500 dollarar á viku) eru nám-
skeið, sem haldin eru á enskum
heimilum hefðarfólks, en fyrir
þeim námskeiðum gengst
Swann-stofnunin í París. Fylgir
þá venjulega með í kaupunum
sundlaug og tennisvellir og jafn-
an einkakennari fyrir hvern
nemanda. Gordon Swann for-
stjóri segir frá því, að einn nem-
andinn hafi þurft að fá vitn-
eskju um, hvernig lýsa ætti ör-
yggisbúnaði í kjarnorkuveri;
annar vildi fá að vita, hvernig
tala ætti við ameríska blaða-
menn. „Verzlunarmaður, sem
ekki kann ensku nú á dögum, er
hræðilega illa settur," segir
Nelly Bourdais, ein af forstjór-
um Charles of the Ritz, hins
fræga snyrtivörufyrirtækis.
„Það endar venjulega þannig, að
hann verður að hlaupa til ritara
síns á fimm mínútna fresti, eða
ráða til sín einkatúlk."
Popp-meimingin
Enskan ræður ríkjum í
poppheiminum um víða veröld. í
september sl. voru 11 af 20
LP-plötum í Japan með enskum
heitum. Spönsk punk-hljóm-
sveit, sem kallaði sig Asfalto,
spilaði fyrr á árinu inn á plötu
um það, hvernig ætti að fara að
því að læra ensku, og varð hún
metsöluplata. Allir rokksöngv-
arar gefa sömu skýringarnar á
því, hvers vegna þeir syngi á
ensku: Þeir hafa alizt upp við
enska danslagatexta. „Á upp-
vaxtarárum mínum hlustaði ég
á Neil Sedaka og Bítlana," segir
Yukihiko Takegawa, sem er að-
4