Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1983, Blaðsíða 12

Cavalleria Rusticana og ballettinn Fröken Júlía í Þjóöleikhúsinu
í fyrsta verki sínu en tókst síðan aldrei að
gera neitt, sem tæki fram þessari vinsælu óperu
Guðbrandur Gíslason tók saman
Pietro Mascagni fæddist í Liv-
orno á Ítalíu á jólaföstu 1863.
Faðir hans var bakari og þóttist
himinn hafa höndum tekið að
eignast son, sem gæti tekið við
fyrirtækinu þegar fram liðu
stundir. En í framtíð sveinsins
beið annar sætleiki en sá sem
fyrirfinnst í tertum og vínar-
brauðum, og þegar Pietro var
enn á unga aldri kom einn af
þessum ríku frændum, sem allar
fjölskyldur virðast eiga, til
skjalanna og bauðst til að
bjarga honum frá ofninum og
gera hann að tónlistarmanni.
Rekinn úr skóla
Pietro var farinn að semja
tónlist aðeins þrettán ára, og
1882 fór hann til Mílanó og lét
innritast í tónlistarskólann þar.
Meðal kennara hans voru
Ponchielli og Saladino. Þeim
ágætu mönnum þótti bakara-
sonurinn frá Livorno ekki
stunda nám sitt með því harð-
fylgi sem gera myndi úr honum
góðan tónlistarmann, og eftir
tveggja vetra nám var hann rek-
inn úr skólanum. Næstu árin
flakkaði Mascagni um ítalfu
með óperettuflokkum, sem áttu
tilveru sína helst að þakka
smekkleysi áheyrenda, eða þar
til hann kvæntist, settist að sem
tónlistarkennari í Cerignola í
Púglíu og skrifaði óperueinþátt-
unga í frístundum.
Þegar útgefandi nokkur að
nafni Sonzogno efndi til sam-
keppni um óperueinþáttunga,
sendi Lina, eiginkona Mascagnis
„Cavalleria" inn að honum for-
spurðum. Mascagni sigraði í
keppninni ásamt tveimur öðrum
tónsmiðum, og var „Cavalleria"
frumsýnd fyrir hálfu húsi í
Constanzi leikhúsinu í Róm vor-
ið 1890. Þegar tjaldið féll að lok-
inni frumsýningu, ætlaði allt
um koll að keyra, slík var hrifn-
ing áheyrenda. Á einni nóttu
varð bakarasonurinn frá Liv-
orno kokteilhæfur í fínum hús-
um. Innan árs var hann orðinn
Frá sýningu Þjóðleikhússins á Cavalleria Rusticana 1954.1 aðalhlutverkum voru Guðrún Á. Símonar sem Santuzza, Ketill Jenson sem Turridu, Guðmundur
Jónsson sem Alfio, Guðrún Þorsteinsdóttir sem Lucia og Þuríður Pálsdóttir sem Lola. Lárus Ingólfsson gerði leikmynd og búninga.
við spurningunni um áhrifamátt
þessa verks er að finna í verkinu
sjálfu, sem sýnt er um þessar
mundir á fjölum Þjóðleikhúss-
ins.
Tók við La Scala
af Toscanini
Næstu áratugi ferðast Masc-
agni víða og stjórnaði flutningi
á eigin óperum. Hann samdi alls
15 óperur, en engin þeirra hefur
náð jafnmikilli hylli og „Cavall-
eria“. „II picolo Marat", sem
sótti efnivið sinn til frönsku
byltingarinnar, var vel tekið við
frumsyningu 1921, enda þrótt-
mikil tónlist sem gerir geysi-
harðar kröfur til hæfni tenór-
söngvara. En allar aðrar til-
ur hans. 1940 fór hann í sýn-
ingarferð með „Cavalleria" í til-
efni af hálfrar aldar afmæli
óperunnar, og gat þá enn um
stund baðað sig í hrifningu
áheyrenda. En sá ljómi reyndist
skammvinnur. Fasistar voru
loks hraktir frá völdum, og
Mascagni, gamall og þreyttur,
var fyrirlitinn fyrir daður sitt
við þá. Hann dó í ágúst 1945,
bitur og vonsvikinn, í sóðalegri
hótelkytru í Róm. „Cavalleria
rusticana", í senn yndi hans og
örlaganorn, lifir enn. „Cavall-
eria rusticana" eða „sveitasómi"
gerist í litlu þorpi á Sikiley og
fjallar hvorki um aðalsfólk né
aðrar yfirnáttúrlegar verur,
heldur um mig og þig og laus-
beislaðar ástríður. Því er hún
Baliettinn Fröken Júlía var sýndur í Þjóðleikhúsinu á listahátíð í júní 1960.
Myndin er frá þeirri sýningu og sjást þarna Margaretha von Bahr í hlutverki
Fröken Júlíu, Frank Schaufuss í hlutverki Jean og Hanne Marie Ravn í
hiutverki Kristínar.
Mascagni flaug
alfíðraður
heimsfrægur.
Eftir hartnær öld er ekkert
lát á vinsældum „Cavalleria".
Enginn ópera hefur verið sýnd
jafn oft, jafn víða og notið jafn
stöðugrar lýðhylli. Astæðurnar
fyrir vinsældum hennar eru
margvíslegar, og ber þar vita-
skuld hæst tónlistina sjálfa, svo
og túlkun hennar á ástinni, en
hvað væri ópera án ástar og
annarra ástríðna? En öll svör
raunir Mascagnis til að endur-
vinna hylli áheyrenda voru fyrir
daufum eyrum, honum til mik-
illar skapraunar. Það var því
með fegins hendi að hann tók
við stjórn La Scala óperunnar
1929 af Toscanini, sem undi þar
ekki lengur vegna yfirgangs fas-
ista. Þar með varð Mascagni að
hirðskáldi einræðisstjórnarinar,
og varð það síst til að auka hróð-
oft nefnd brautryðjandi
raunsæis á ítalska vísu í óperum
(verismo), en áður hafði Frakk-
inn Bizet riðið á vaðið með svip-
uð efnistök í óperunni „Carm-
en“.
Efnið í Cavalleria
„Cavalleria" hefst á páska-
morgni. Grandvarir og guð-
hræddir þorpsbúar eru á leið til
messu. Það er létt yfir þeim því
nú fer hátíð í hönd. Þeir eru
þakklátir fyrir hið friðsæla
sveitalíf.sem forsjónin hefur
fært þeim. Fáa grunar að harm-
leikur sé í vændum.
Turiddo, fríður og föngulegur
þorpari hefur snúið heim aftur,
eftir að hafa gengt herþjónustu
og fundið heitmey sína| Lolu,
gifta póstekli þorpsins. vænum
manni og velefnuðum. I örvænt-
ingu sinni leitar hann í faðm
stúlkunnar Santuzza, sem veitir
honum ást sína og blíðu, aðeins
til þess að sitja eftir með sárt
ennið, þegar Turiddo og Lola
gerast elskendur á ný. Santuzza
segir Alfio, póstekli frá athæfi
konu hans, og sá góði maður á
ekki annarra úrkosta völ en að
12