Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1983, Blaðsíða 10

hann tekur þemað upp í verki
sínu „Maðurinn með pípuna" ár-
ið 1915.
„Pictor class-
icus sum“
í lok ársins 1918 yfirgefur De
Chirico Ferrare og fer til Róm-
ar. Þar kemst hann í sam-
band við Mario Broglio, rit-
stjóra listtímaritsins „Valori
Plastici", sem kom út á árunum
1918— 1922. Stuttu síðar birtir
hann grein í þessu tímariti und-
ir fyrirsögninni, „II ritorno al
mestiere" (afturhvarf til tæk-
ninnar) og í þeirri grein undir-
strikar hann mikilvægi þessara
þriggja orða sem hann hefur va-
lið sem kjörorð: „Pictor classi-
cus sum“ eða ég er klassískur
málari. Margir furðuðu sig á
akademísku innihaldi greinar-
innar. De Chirico skrifar þar
meðal annars: „Við megum ekki
gleyma því að orðið tækni kem-
ur frá gríska orðinu tekne, sem
þýðir list.“
Þetta afturhvarfstímabil hjá
De Chirico í kringum 1920, til
nýrrar tækni og nýs stíls undir
áhrifum gömlu meistaranna og
endurreisnartímabilsins kemur
á sama tíma og „retour a
l’ordre" um alla Evrópu, eins og
mæta vel mátti sjá á sýningu
sem Pompidou-listamiðstöðin
efndi til í lok ársins 1980
og kölluð var “Les Rélismes
1919— 1939“. Fasistarnir komast
fljótlega til valda á Ítalíu og
fyrirliðinn, Mussolini, lætur
ekki líða á löngu uns hann fer að
notfæra sér sköpunarkraft lista-
mannanna.
Haustið 1925 fer De Chirico
að nýju tii Parísar. Hann um-
gengst ennþá dálítið súrrealist-
ana Dali og Margritte, en vin-
skapurinn við André Breton
hefur rofnað algjörlega. En þó
að súrréalistarnir afneituðu
honum 1919 fylltust þeir aðdáun
á bókinni „Hebdomeros" sem
kom út í fyrsta skipti á frönsku
hjá Pierre Lévy árið 1929, og
settu hann á stall með höfund-
um eins og Gérard Nerval, Al-
fred Jarry og Lautréamont.
„Hebdomeros" — sem ber undir-
titilinn Málarinn og snilligáfa
rithöfundarins — er eina
skáldsagan, sem De Chirico hef-
ur skrifað. Eintal án upphafs og
endis, þar sem samhengið virð-
ist nær eingöngu vera undir til-
viljun komið.
„Hebdomeros" segir frá æsku
barns þar sem mtnningarnar
birtast í brotum. Nútíminn
blandast fortíðinni svipað og 1
myndunum frá „metafysíska"-
tímabilinu.
Á árunum 1925—1935 málar
De Chirico mörg mjög athyglis-
verð verk eins og t.d. „Húsgögn-
in í dalnum", „Fornleifafræð-
ingarnir", „Skylmingarmenn-
irnir", Dularfullu böðin" og „He-
star við sjávarströnd". Síðan er
eins og umskipti verðí á listam-
annsferli hans eftir 1935, — en
Dularfullu böðin, 1935.
því miður fáum við ekkert að sjá
af þeim verkum á sýningunni.
Eins og fyrr var sagt gerði De
Chirico mikið af því sjálfur að
ýta undir goðsögnina sem að
ríkti í kringum hann, allt frá því
að hann ritaði á fyrstu sjálfs-
myndina 1910 „Et quid amabo
nisi quod aenigma est?“ Og
hverju ætli ég hafi unnað nema
því sem var ráðgáta.
Hann efur eflaust verið orð-
inn þreyttur á þessum „skiln-
ingssljóu" listfræðingum og
sölubröskurum og til þess að
gera þeim lífið leitt og rugla þá
algjörlega í ríminu (eða kannski
var það af peningagræðgi?)
byrjaði hann á því að falsa eigin
verk frá „metafysíska“-tímabil-
inu á gamals aldri (kringum
1966). Vitað er til að hann hafi
málað allt að 18 eintök af sömu
myndinni. Fyrir þá sem að hafa
áhuga á verðgildi myndverka
má geta þess í gamni, að meðal-
verð verka De Chirico frá árun-
um 1960—1978 er tæp ein og
hálf milljón íslenskar krónur —
og eru þá verkin frá „metafys-
íska“-tímabilinu sjálfsagt mikið
dýrari.
Kannski er fjarstæða De
Chirico í því fólgin að hafa vilj-
að lifa „sitt frelsi" á öld sem
hampar frelsinu, en virðist ekki
þola frelsi einstaklingsins. Ætli
Marcel Duchamp hafi ekki haft
rétt fyrir sér þegar hann sagði
öllum að óvörum, eftir að hafa
hlustað á fyrrverandi aðdáendur
De Chirico lýsa yfir því að hann
hefði týnt sköpunarneista fyrra
tímabilsins í síðari verkunum:
„En komandi kynslóðir eiga
kannski eftir að leggja eitthvað
til málanna."
Laufey Helgadóttir.
Játningar völvu. Eftir Tove Ditlevsen — Helgi J. Halldórsson þvddi
Þeir sem
fást við ritstörf
Loksins er veðrið þannig að
hægt sé að vinna. Við vinnum
auðvitað eins og annað fólk allt
árið, en hið rétta veðurfar er
ekki nema endrum og eins. Þeg-
arsólin skín úti afheiðum himni
verðum við að „njóta hennar" þó
að hugsanirnar séu hægfara inni
í rauðu sólbrenndu höfði, og
enginn virðist hafa um annað að
tala en hve veðrið sé fagurt.
Manni er fagnandi trúað fyrir
því að himinninn sé blár og trén
græn eins og maður sé allt í einu
orðinn litblindur.
Fólk spyr hvort maður ætli
ekki bráðum í frí, en þessar
þrjár vikur, sem maður til mála-
mynda — eða vegna fjölskyld-
unnar — flutti sig um set, rigndi
svo blessunarlega frá morgni til
kvölds, og rétt þegar maður
hafði vanist því að skrifa í nýju
ókunnu umhverfi var kominn
tími til að halda aftur heim.
Fyrir okkur þýðir frí nefni-
lega sjaldan annað en að við
reynum að einbeita okkur að
hinni hálfu skáldsögu, ófull-
gerðu smásögu, fjórða parti af
útvarpsleikriti eða æviminningu
sem við höfðum orðið að hverfa
frá vegna þess að erfiðir tímar
þvinguðu okkur daglega að fást
við eitthvað styttra og meðfæri-
legra sem gaf strax eitthvað í
aðra hönd. Enginn hefur áhuga
á því hvernig þessum
minnihlutahóp okkar vegnar á
10
vinnustað sínum. Við erum alveg
látin um það sjálf og ég hef aldr-
ei þekkt neinn rithöfund sem
ekki fórnar löngum tíma í að
finna sér hin réttu vinnuskilyrði.
Hvað veðrinu viðkemur, eykur
rigning, slagveður og haust mést
andagiftina. Best væri að hafa
hrímföla huggunarsnauða þoku
eins og í sögu Poes „The House
of Usher“, þar sem loftið er fullt
af óheilnæmum, eiturgulum guf-
um, en slíkt fenjaloftslag þekk-
ist ekki íþessu landi. Ogjafnvel
þótt svo væri mundu samt ótal
önnur óútreiknanleg atriði
hindra að hugmynd, sem kvikn-
ar, komist niður á pappírinn.
Þeir sem ekki þekkja til halda
oft að við njótum mikilla for-
réttinda af því að venjulega get-
um við sjálf ákveðið vinnutím-
ann, og samkvæmt goðsögninni
er hin eilífa skriffinnska ástríða
gagnstætt þeim skyldustörfum
sem menn inna eingöngu af
hendi til að hafa eitthvað til að
bíta og brenna. En að undan-
teknum snillingunum, sem geta
nýtt sköpunargáfu sína án tilits
til ytri skilyrða, verðum við
minni spámennirnir sífellt að
hugsa um hvernig viðgetum
best létt af heilanum daglegu
fargi og komið í veg fyrir að um-
hverfið trufli þegar andinn er
yfir okkur.
Vinnufrið köllum við það.
Venjulega, en ekki alltaf, táknar
það algera kyrrð í kringum
okkar. En ég þekki starfsbróður
sem aðeins getur komið ein-
hverju frá sér þegar fjölskyldan
er með hávaða í kringum hann.
Barnsgrátur, tónlist, hringing í
dyrabjöllu og síma. Hann vissi
það ekki sjálfur, því að eitt sinn
leigði hann sænskan eyðibæ til
að vera laus við ærandi hávaða,
en vegna skorts á tilbreytingu
og þó einkum vegna lamandi
þytsins í trjánum sneri hann
fljótt heim niðurbrotinn á sál og
líkama.
En hvað því viðvíkur að
skerpa sköpunargáfuna, eru til
þess mörg ráð. Sagan segir að
hinn mikilvirki Balzac hafi
drukkið hundrað bolla af kaffi á
dag. Aðrir sloka í sig miður sak-
lausum vökvum en þó í minna
umfangi. Þrír bjórar eru sagðir
eyða hinum alkunna ótta við
hvíta pappírinn en fjórir eða
fleiri brjóta niður einbeitingar-
hæfileikann og veikja sjálfs-
gagnrýnina. Eg er duglegust að
vinna við niðurdregin glugga-
tjöld klukkan fjögur á morgnana
í skýi a f tóbaksreyk. Verði ár-
angurinn miður góður er það
hvellu og ólagvísu kvaki spörv-
anna í Kaupmannahöfn að
kenna. Lísa Sörensen hefur
skrifað bók um konur skáldanna
sem hafa ekki á liðnum árum átt
alltof góða daga. Carlyle gat að-
eins skrifað ef konan hans var í
sama herbergi og hann, en hún
varð að steinþegja. Einu sinni
lagði hann frá sér pennann and-
varpandi, sneri sér að henni og
sagði ásakandi: En þú andar, Jó-
hanna!
Það er engin bók til um eig-
inmenn skáldkvenna þó að hún
gæti líka orðið fróðleg. Á æsku-
árum mínum hittust tveir af
þessum raunamæddu mönnum
af tilviljun á veitingahúsi, en
þangað höfðu þeir leitað til að
bæta sér upp það heimilisyndi
sem kona við skriftir geislar
sjaldan frá sér.
„Kannast þú við það, “ sagði
annar þeirra raunamæddur,
„þegar maður á konu sem aðeins
einu sinni hefur slysast til að
skrifa tvær línur sem ríma sam-
an ? Þá tekur fjandinn við henni
og hún vill hvorki þvo upp, elda
mat né gæta barna sinna leng-
ur.“ Jú, hinn kannaðist við þá
geðveiki. Hjá honum hafði það
gengið svo langt að hann hafði
neyðst til að þvo nærbuxurnar
sínar sjálfur! Þetta var fyrir tíð
rauðsokkanna og orðið „nær-
buxnaumönnun" hafði ekki verið
fundið upp.
Báðir þessir hrelldu herra-
menn fengu reyndar skilnað og
hvernig það síðan gekk hjá yrkj-
andi konum þeirra bannar
systrasamheldni mér að gera
opinskátt.