Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1983, Blaðsíða 5

J Æ í / f1 fj j
i i t A þ •
Synir eyöimerkurinnar hafa tekiö tæknina í sína þjónustu viö enskunám,
enda eins gott aö geta eitthvaö í ensku ef maöur ætlar aö láta til sín taka í
alþjóölegum olíuviðskiptum.
Stór veggskilti í Burma auglýsa námskeiö: English for everyone — ensku
fyrir alla. Sú var tíö, að enska var bönnuð þarna, nú er hún skyldunámsgrein
í skólum.
Alþjóöleg viðskipti fara aö langmestu leyti fram á ensku og hefur þaö átt
sinn þátt í útbreiðslu hennar.
Ungir Pólverjar standa í biöröð til aö komast í enskunám í Varsjá — annaðhvort til aö komast áfram — eða komast
burt undan gerræöinu.
alsöngvari í japönsku hljóm-
sveitinni Godeigo. „Enskan
hljómar betur,“ segir Björn
Ulvaeus í ABBA-hljómsveitinni
sænsku. „Orðin eru styttri,
áherzlan þarf ekki endilega að
vera á síðasta atkvæðinu, og lít-
ill vandi er að ná rími.“ „Þó er
það svo,“ segir pólski plötusnúð-
urinn Wojciech Mann, „að það
er ekki nema einn af hverjum
hundrað sem skilur textana.
Þeir halda bara áfram að ryðja
þessu úr sér,“ segir hann. „Það
er kraftaverk, hvað enskan hæf-
ir vel hljómlist af þessu tagi.“
Utanríkismál
Á tímum friðarsamninganna í
Versölum 1919 var enskan þegar
orðin fremsta tungumál þeirra
manna, sem gengu í röndóttu
hefðarbuxunum. Áðeins einn af
leiðtogum hinna Fjögurra stóru
í Versölum — ítalski forsætis-
ráðherrann Vittorio Orlando —
kunni ekki ensku. Það skipti í
rauninni ekki máli, — það voru
hvort eð var hinir þrír sem töl-
uðu mest af því sem talað var.
Nú á dögum er það orðin viðtek-
in venja á langflestum alþjóð-
legum samkundum, að enskan
sé aðalmálið; gildir þetta jafnt
um Alþjóða ólympíunefndina og
fegurðarsamkeppnina um Miss
Universe-titilinn. Svo margir af
forustumönnum hinna ýmsu
ríkisstjórna eru orðnir altalandi
á ensku, svo sem Andrei Grom-
yko og Menachem Begin, að
jafnvel Valéry Giscard d’Esta-
ing, fyrrverandi forseti Frakk-
lands, neyddist til að tala ensku,
þegar haldnir voru fundir æðstu
manna.
Vísindi
Enskan kom í stað þýzkunnar
eftir seinni heimsstyrjöldina,
þegar fjölmargir fremstu vís-
indamenn Þjóðverja fluttust til
Englands og Bandaríkjanna. Nú
er svo komið, að yfir 80 prósent
af öllum ritum um vísindi koma
fyrst út á ensku. Ekki líkar öll-
um vísindamönnum það vel.
Þannig birtir þýzki eðlisfræð-
ingurinn Heinz Maier-Leibnitz,
sem var áður formaður Þýzka
rannsóknafélagsins, niðurstöður
tilrauna sinna fyrst á ensku.
Gefur hann þá skýringu á því,
„að ef um eitthvað frumlegt sé
að ræða, skipti ekki máli á
hvaða tungumáli það sé skrif-
að“.
Mjög víða gætir andspyrnu
gegn enskunni, einkum í Frakk-
landi. „Heiðarleiki móðurmáls-
ins“ er hugtak, sem vekur
ástríður þar í landi. Fyrrverandi
forseti Frakklands, Georges
Pompidou, menntamaður, sem
ekki kunni ensku, gerði þess
konar andspyrnu að þjóðlegu
baráttumáli á sínum tíma. „Við
getum ekki látið þá hugmynd ná
fótfestu, að enskan sé eina mál-
ið, sem unnt sé að nota á sviði
iðnaðar, hagfræði og vísinda-
legra rannsókna," sagði hann.
Hann sóð fyrir því, að skipaðar
voru stjórnarnefndir til að út-
rýma enskuslettum og koma
með uppástungur um frönsk
heiti í staðinn. I opinbérum
skjölum varð „hot money“ að
„capitaux fébriles", „jumbo jet“
varð að „gros-porteur“ og „fast
food“ að „pret-a-manger“. En al-
menningur þrjóskast við og
heldur oft áfram að nota ensku
nöfnin. Stöku sinnum ná uppá-
stungurnar yfirhöndinni, —
þannig er farið að nota „infor-
matique" í staðinn fyrir „data
processing".
Að takmarka fjölda
amerískra sönglaga
Franskir jafnaðarmenn hafa
tekið upp merki Pompidous, og i
fyrra gaf Jean-Pierre Chevene-
ment, iðnaðar- og rannsókna-
ráðherra, út fyrirmæli um það,
að ef fundir um vísindaleg efni
væru haldnir á ensku, skyldi
jafnframt þýtt á frönsku, og það
enda þótt flestir þátttakenda
kynnu ekkert í því máli.
Menntamálaráðherrann þar í
landi, Jack Lang, sem heitir þó
enskulegu nafni, hefur kvatt til
„herferðar“ gegn amerískri
„heimsvaldastefnu á sviði
menningar- og fjármála" — sér-
staklega í kvikmyndum, hljóm-
list og sjónvarpsdagskrám.
Ráðherrann hafði á prjónunum
áætlanir um að fyrirskipa tak-
markanir á þeim fjölda amer-
ískra sönglaga, sem heimilt væri
að leika í frönsku útvarpi og í
frönskum diskótekum, en lét af
þeim, þegar könnun, sem gerð
var, leiddi í ljós, að diskótekin
mundu þá mörg verða gjald-
þrota. Ekki eru það allir Frakk-
ar, sem óttast útlend áhrif í
sama mæli og ráðherrann.
„Frönsk menning getur varið sig
sjálf,“ segir sagnfræðingurinn
Emmanuel Le Roy Ladurie. „Við
verðum að skapa menningu, sem
geðjast almenningi en ekki
aðeins embættismönnunum ein-
um.“
Viðleitni Frakka til að
stemma stigu við framgangi
enskunnar er þó smámunir í
samanburði við það, sem á geng-
ur í Quebec. Á sl. fimm árum
hafa frönskumælandi íbúar þar,
sem eru í meirihluta, verið í al-
gjöru stríði við enskuna. Við-
skilnaðarstjórnin þar leyfir nú
ekki lengur að enska sé notuð á
auglýsingaspjöldum við vegi eða
götur eða í auglýsingum utan á
húsum, eða í nöfnum fyrirtækja.
Orðið „stop“ hefur verið látið
hverfa úr átthyrndu stöðvunar-
merkjunum, og nemendum er
óheimilt að stunda nám sitt við
enskumælandi skóla í Quebec,
nema því aðeins að foreldrar
þeirra hafi stundað þar nám.
Spænskan í Mexíkó
á í vök að verjast
Enskan er einnig vandamál
við suðurlandamæri Bandaríkj-
anna. Mexíkanar hafa lengi bar-
izt gegn innrásinni að norðan,
en með litlum árangri. Um það
bil á miðjuin sjötta áratugnum
hafði Mexíkanska tungumálafé-
lagið miklar áhyggjur af því,
hversu mikið stúlkur á tánings-
aldri héldu upp á enskuna, sögðu
„goodbye" í staðinn fyrir „adíos“
og „OK“ í staðinn fyrir „sí“.
Nefnd Mexíkóborgar til verndar
spænskri tungu stendur nú and-
spænis holskeflu enskunnar. Á
einum stað í bænum, á 10 mílna
löngum kafla, er næstum því
helmingurinn af verzlunum með
enskum nöfnum. í útvarpsstöð
þar eru lesnar fréttir á ensku á
klukkutíma fresti. Dagskrár frá
amerískum sjónvarpsstöðvum
eru sendar út og kvikmyndahús-
in sýna daglega textalausar
myndir frá Hollywood.
Ríkisstjórnir í ýmsum löndum
hafa hafið baráttu til að
stemma stigu við eða stöðva
hægfara innreið enskunnar.
Þær hafa mestmegnis orðið að
lúta í lægra haldi. Þegar Ind-
verjar heimtu sjálfstæði sitt frá
Bretum árið 1947, var samþykkt,
að hindi yrði opinbert tungumál
landsins. Nú — 36 árum seinna
— er tæpast hægt að segja, að á
þessari breytingu sé byrjað. í
riágrannaríkinu Burma var það
ekki fyrr en í fyrra, að hætt var
andspyrnunni gegn enskunni.
Einvaldurinn þar, Ne Win,
bannaði notkun enskrar tungu,
þegar hann komst til valda árið
1962, en fyrir nokkrum árum
sótti dóttir hans um inngöngu í
brezkan háskóla til að leggja
þar stund á læknisfræði. Henni
var hins vegar neitað um inn-
göngu, vegna þess að hún féll á
Frh. á bls. 15.
5