Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1984, Blaðsíða 10

ríkjunum flugu suður á bóginn. Það hlóð
niður snjó, og lífið gekk sinn hæga gang í
þessum litla bæ. Það var sjaldan, sem ég
hitti aðra gesti á hótelinu. Oftast voru það
ferðamenn, sem höfðu mjög stutta viðdvöl,
áhugasamir, ungir málsvarar inúíta með
„landakröfur“ í skjalatöskunum og reynd-
ar ekki neinir aðrir.
Ég sagði áðan, að ég hefði aldrei séð
neinn ísbjörn. Það er ekki alls kostar rétt.
Því að ísbjarnartákn eru um allan bæinn.
Svo mörg, að mér þótti alveg nóg um. Þau
voru á veggspjöldum og veggteppum. Á
servéttum matsölustaðanna. Á neonskilt-
um hótelanna, á númeraspjöldum bílanna,
á jakkaermum, húfum og beltum. Og svo
ekki sé minnzt á minjagripabúðirnar. Þar
voru heilar ísbjarnarfjölskyldur úr gipsi,
postulíni eða flaueli. Og í verzlun Hud-
son-flóa félagsins var ekta skinn frá norð-
vestur-svæðunum til sölu. 2.390 dollara
fyrir arinteppi með augu úr gleri og litla
tungu. — Árið 1968 voru ísbirnir alfriðaðir
í Manitoba, fylkinu sem Churchill er í, um
leið og komið var á kvótakerfi fyrir inúít-
veiðimenn á öðrum norðlægum svæðum.
Kvótinn nú 719 ísbirnir á ári.
LOKSINS KOM BáNGSI
En svo loksins í byrjun október fór
eitthvað að gerast. Orðrómur var um, að
einhver hefði séð nokkra ísbirni við
orlofshúsahverfi 20 km fyrir austan bæ-
inn. En hinn langi biðtími hafði deyft
skilningarvit mín. Ég tók lítið mark á
þessum orðrómi, þangað til ég hafði verið
eitt kvöld á eina opinbera veitingahúsinu í
bænum.
Það er ávallt hryggilegt að vera vitni að
hóflausum, eyðileggjandi drykkjuskap, og
þegar nokkrir búlgarskir sjómenn, ungir
indíánar og járnbrautarmenn tóku að slást
um stelpur, sem þarna voru og auðvitað
höfðu ísbjarnarmyndir á blússunum, var
mér nóg boðið og ég ók heim á hótelið.
Ég lagði bílnum við ljósastaur handan
götunnar. Það var strekkingur, kuldi og
snjókoma. Til að komast sem fyrst inn í
hlýjuna stytti ég mér leið í myrkrinu yfir
nokkra skafla. Þegar ég hafði komizt yfir
allháan skafl með djarflegu stökki, lyftist
hann upp fyrir aftan mig á undarlegan
hátt og hristi sig.
Út úr snjónum kom fullorðinn ísbjörn!
Ég veit ekki, hvor okkar varð hræddari.
Hann eða ég. En ég vildi fyrir enga muni
bíða ákvörðunar hans, sem annað hvort
varðaði árás eða flótta. Ég þaut inn í and-
dyri hótelsins og skellti dyrunum á eftir
mér.
Hótelstýran var ekki lengi að átta sig á
því, hvers ég þarfnaðist hið bráðasta og
hellti tvöföldum whiský í glas handa mér.
Á flöskumiðanum stóð: „Polar Bears Piss“!
Það glamraði í glasinu með ísnum, meðan
ég hringdi í lögregluþjóninn, Rob Dean,
sem ísbirnirnir heyra undir í Churchill.
Þar er októbermánuður aðalárstími ís-
bjarna, og þá fær Rob Dean tvo aðstoð-
armenn að sunnan. Þeir mynda svo sér-
staka ísbjarnardeild, sem hægt er að ná
sambandi við allan sólarhringinn í númer
675-2375.
Nokkrum mínútum síðar var Rob mætt-
ur. En leit að birninum bar engan árangur.
Rob hristi höfuðið annað slagið, meðan
hann hlustaði á sögu mína og lét síðan
koma fyrir bjarnargildru nálægt hótelinu.
Það var hugsanlegt, að björninn sneri aft-
ur seinna.
Þeir Ganga Til Móts
VlÐ VETURINN
Rob skýrði frá því, að nú væru ísbirnir
komnir í nágrenni Churchills svo óyggj-
andi væri. Þeir væru á sínu árlega ferða-
lagi að sunnan og hefðu nú náð þetta
langt. Þeir leggja af stað þegar í ágúst,
þegar straumar og vindar hafa borið síð-
ustu jakana á grynningar við suðvest-
urströnd Hudson-flóa, og birnirnir neyð-
ast til að ganga á land. Og þar sem ísbirnir
geta ekki aflað sér fæðu úti á rúmsjó, því
að til þess eru bæði selir og fiskar of góðir
í sundi, hefja þeir þegar göngu sína með-
fram ströndinni norður á bóginn. Þeir
ganga til móts við veturinn til að geta sem
fyrst hafið selaveiðar aftur á hinum nýja
ís flóans. En einmitt á þessari leið er bær-
inn Churchill og freistar dýranna með
matarúrgangi.
Rob hélt áfram:
— Við reynum að bægja ísbjörnunum
frá bænum meðal annars með því að
brenna úrganginum og veiða ísbirni í
gildrur og fljúga með þá til baka á þær
slóðir, þaðan sem þeir komu. Það má segja,
að hlutverk okkar sé að vernda menn og
birni hvora fyrir öðrum. Við sendum við-
varanir til skóla og heimila og hvetjum
fólk til að fara að öllu með gát, svo að það
lendi ekki í slysaskýrslum. En komi ein-
hverjir birnir þrátt fyrir allar ráðstafanir
inn í sjálfan bæinn, þá verðum við að
hræða þá og reka burt með púðurskotum
og flugeldum frá sérbyggðum bíl, sem við
höfum til taks.
En nú fóru tíðindin að gerast. ísbirnir
brutust inn í orlofshús fyrir utan bæinn,
og eigendurnir gerðu alls kyns ráðstaíanir
í örvæntingu sinni til að bægja þeim á
burt. Óð birna elti flugvirkja eftir flug-
brautinni og náði af honum einkennishúf-
unni, áður en honum tókst að bjarga sér á
síðasta augnabliki með því að stinga sér
undir flugvél, sem var að búast til brott-
farar. Húsbóndinn á einu heimili varð að
skjóta björn, sem var kominn hálfur inn
um eldhúsgluggann til að ná í kalkúnssteik
á eldavélinni. Börnin voru látin halda sig
innanhúss. Og yfirleitt var fólk orðið mun
varkárara. Áður en menn fóru úr húsi,
stungu þeir fyrst höfðinu varlega út um
dyrnar og skimuðu í allar áttir. Og á
kvöldin forðaðist fólk dimma staði og
kyrrstæða bíla, og jafnvel flautaði fólk og
söng, þótt það hefði ekki verið í veitinga-
húsi, áður en það fór fyrir húshorn.
Um þessar mundir hófst einnig um-
fangsmikil rannsóknarstarfsemi. Líffræð-
ingur að nafni Roy Bukowsky veiddi ís-
birni í gildrur, deyfði þá og markaði. Hann
telur, að það séu um 600 ísbirnir á svæðinu
vestan megin við Hudson-flóa, sem viti um
góðgætið hjá Churchill. Það lítur út fyrir
að hafi þeir einu sinni sem litlir bangsar
bragðað hamborgara á haugunum hjá
bænum, komi þeir þangað aftur og aftur,
þegar þeir eru orðnir stórir.
Hamfarir á
SORPHAUGUNUM
Nú var hægt að telja milli 10 og 20 ís-
birni, sem stöðugt voru á haugunum, sem
eru 12 km fyrir utan bæinn. Þar gat að líta
furðulegar aðfarir.
Yfirleitt halda ísbirnir sig í um hálfs
kílómetra fjarlægð hver frá öörum, en
þarna óðu þeir um sorphaugana í hópum.
Þarna þýddi ekki að leita að konungi ís-
hafsins. Þarna réði betlidrottningin. Það
var feikistór birna með sviðnar augabrýr,
og hún var svo feit, að hún dró vömbina
eftir klístrugum óþverranum. Hún og tveir
fullvaxnir húnar hennar vildu öllu ráða á
staðnum og sýndu mikinn yfirgang. Þau
hikuðu ekki við að rífa frá öðrum, það sem
þeir höfðu fundið, ef þeim leizt vel á það.
Tvisvar á dag kom sorphreinsunarbíll-
inn að haugunum og losaði farm sinn. ís-
birnir höfðu vanizt svo þessum „gjafartím-
um“, að ef bíllinn var venju fremur seinn á
ferðinni, þá kjöguðu þau, drottningin og
bangsarnir hennar, eftir aðflutningsleið-
inni og horfðu önug og óþolinmóð í áttina,
sem bíllinn var væntanlegur úr.
Það mun vera einsdæmi á okkar undar-
legu jörð, að bær skuli efna til skoðunar-
ferða fyrir ferðamenn á sorphaugana. En
það á sér stað í Churchill. Á ísbjarnatím-
anum er mikið um að vera á sorphaugun-
um um helgar, þar sem alls kyns bílar
ferðamanna og ísbirnir eru í hættulegri
ringulreið. Þá virðast menn hafa gleymt
hinu góða ráði á viðvörunarspjöldunum,
„að hættulaus ísbjörn er ísbjörn, sem er
langt í burtu". Foreldrar geta verið svo
gálausir að fara út úr bíl sínum og skilja
barn eftir í aftursætinu, meðan þau taka
myndir fyrir fjölskyldualbúmið af húni að
leik, þó að birnan sé ekki nema í 8 metra
fjarlægð. Aðeins tvö stökk væru nóg fyrir
stærsta rándýr jarðar á landi, og barnið
væri orðið munaðarlaust. En Guð almátt-
ugur heldur greinilega verndarhendi yfir
hinum einföldu. Það eru 12 ár síðan maður
var síðast drepinn í Churchill.
Ég gat ekki annað en hugsað ýmislegt.
Hvernig færi, ef birnirnir yrðu of margir á
sorphaugunum, og eitthvað af þessum dýr-
um, sem hvorki óttast bíla, menn né skot,
héldu áfram inn í bæinn?
Þess var ekki langt að bíða að ég fengi
svar við þeirri spurningu.
Með Slefandi Ginið
í Glugganum
Nokkrum dögum síðar brauzt ísbjörn
inn í starfsmannahús spítalans í útjaðri
bæjarins. En næturvörðurinn var nógu
snarráður til að grípa þegar tvo potta og
slá þeim saman, og hávaðinn nægði til
þess að björninn lagði á flótta.
En birnir eru vanaföst dýr. Það var
hugsanlegt, að þessi björn kæmi aftur og
ég fékk að gista í húsinu um nóttina. Og
það var rétt til getið. Skömmu eftir mið-
nætti næstu nótt birtist björninn á ný.
Hann læddist á mjúkum loppunum kring-
um bygginguna. Hann slettist áfram
framhjá gildru án þess að líta við beitunni
— rotnu selspiki. Hann braut nokkrar rúð-
ur í miðstöðvarherberginu og hélt síðan
áfram að aðaldyrum hússins, en þær höfðu
verið treystar þann sama dag.
Björninn reis upp á aftufæturna við
dyrnar, og slefandi ginið birtist í dyra-
glugganum. Fyrir innan stóð hin gerðar-
lega ráðskona hússins í ljósrauðum nátt-
slopp og miðaði með riffli mitt á milli
grænna augna bjarnarins. En þegar hún
ætlaði að fara að hleypa af, heyrðust drun-
ur í vél og ískur í dekkjum. fsbjörninn
skauzt burt inn í skógarþykkni þarna rétt
hjá, og á næsta augnabliki stóð Rob Dean í
dyrunum með skammbyssu. Nú var hann
sannfærður um, að þessi björn væri lífs-
hættulegur og myndi vafalaust koma enn
einu sinni.
Næstu nótt sat ég við hliðina á Rob í
hinum sérstaklega útbúna jeppa hans.
Bílnum hafði hann lagt gegnt íbúðarhús-
inu. Ljósin voru slökkt, bílrúðan dregin
niður og í gluggakarminum var 7 mm riff-
ill.
Yfir tindóttum útlínum grenitrjánna
bylgjaðist hin græna slæða norðurljós-
anna. Endurskinið flögraði draugalega út
yfir freðmýrarnar. Bak við gluggatjöldin í
upplýstri byggingunni gátum við séð sjúkl-
inga og hjúkrunarkonur hraða sér milli
eldhússins og sjónvarpsstofunnar. Annað
veifið ýtti einhver gluggatjaldi til hliðar
og kíkti út eins og til að fullvissa sig um,
að Rob væri á sínum stað.
Ég sagði Rob frá því lágum rómi, hvað
mér fyndist um sorphaugana og spurði,
hvort ísbirnirnir á þessu svæði væru ekki
um það bil að breyta atferli sínu.
— Það er staðreynd, að æ fleiri ísbjörn-
um hefur orðið kunnugt um það lostæti,
sem á boðstólum er í Churchill, og með
tímanum getur þetta umsátur um bæinn
breytzt á óheppilegan hátt. Ég held, en
maður þorir varla að hafa orð á því, að
viss, takmörkuð veiði undir eftirliti myndi
vera gagnleg. Hún myndi halda stofninum
í hæfilegri stærð og endurvekja hina eðli-
legu styggð dýranna. Lausnin hlýtur að
vera hirðing og rækt villidýranna, en ekki
alfriðun af tilfinningaástæðum.
Allt í einu sáum við þrjú ljósmerki frá
anddyri hússins. Næturvörðurinn var að
gefa merki. Björninn var á leiðinni. Ég leit
á úrið. Klukkan var 2 mínútur yfir tvö.
Rob mundaði riffilinn í bílglugganum.
Björninn birtist eins og vofa rétt við gildr-
una. Hann snuðraði og setti vinstri fram-
löppina á járnrörið fremst í gildrunni. Við
heyrðum greinilega, þegar klærnar struk-
ust við málminn. Björninn lyfti bolnum.
Ætlaði hann í gildruna? Nei, hann hætti
við, kom niður á framfæturna aftur og tók
nú stefnuna beint á okkur.
Þegar björninn var i um 10 m fjarlægð,
kvað við skot í næturhúminu. Björninn
hentist til hliðar, tók nokkur stökk og hné
síðan niður.
I sama mund urðu norðurljósin óvenju
skær. Ég leit upp til himins. Hátt yfir
Churchill — heimsborg ísbjarnanna —
drógu geislarnir upp mynd af birni, sem
synti í áttina til Pólstjörnunnar. Myndin
glitraði í nokkrar sekúndur og síðan leyst-
ist hún upp.
— SvÁ þýddi.
Um höfundinn
Ivar Silis, fæddur 1940 i Riga, en danskur
ríkisborgari frá 1945, kom til Grænlands sem
ungur verkfræöingur. Eftir aö hafa starfaö
sem jarðeðlisfræðingur ( þrjú ár skipti hann á
mælingatækjum og Ijósmyndavél og byssu
og slóst i för meö grænlenzkum veiö-
imönnum. í meira en áratug feröaöist hann
vlöa um norðurslóöir og sérhæföi sig sem
Ijósmyndari á heimskautssvæöum og sem
fagmaöur í leiðöngrum. Silis hefur tekiö þátt I
mörgum rannsóknaferöum varöandi dýralif á
Grænlandi, í Kanada og á Svalþarða, og hef-
ur búiö I mörg ár meðal eskimóa í Thule.
Hann hefur tengzt noröurslóðum sterkum
böndum og býr nú I Qaqortoq (Julianeháb) á
Suöur-Grænlandi. Hann hefur skrifaö og
myndskreytt bækur, en auk þess hafa ferða-
pistlar hans ásamt myndum veriö birtir (
helztu timaritum heims svo sem I „Stern“ og
„GEO“.
10