Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1984, Qupperneq 2

Víkingaskipin voru
tækniundur síns tíma.
íslendingur, sem horfir á
þau í söfnum í Osló og
Hróarskeldu, finnur til
stolts og gleði yfir
þessum tunglferjum
síns tíma
EFTIR MATTHÍAS JOHANNESSEN
I
Vesturferðir á skinnpjötlum
Öll afrek hefjast með ferðalagi í hugskoti manna
með skáldlega sýn. Þannig var Einar Benediktsson
farinn að yrkja um afstæðiskenninguna, áður en
hann þekkti kjarnann í kenningum Einsteins, ef
hann hefur þá nokkurn tíma kynnzt honum eða
heyrt kenninga hans getið. Kannski fékk hann af-
stæðiskenninguna frá Poe, einhvern tíma minnir
mig Kristján Karlsson benda mér á þann möguleika.
Hvað sem því líður fóru afkomendur forfeðra okkar,
víkinganna, vestur um haf á bókum. Þær eru jafn-
góður farkostur og hvað annað. Víkingunum var í
blóð borið að sjást um eins og segir í Karlamagnús
sögu. Og þeir herbergðust sæmilega vestra, ef draga
má ályktanir af skrifuðum heimildum, þar sem fjall-
að er um farlengd þeirra svo að enn sé vísað til sögu
Karls mikla. En að honum komum við síðar í smælki
þessu.
Víkingarnir fóru ekki til Ameríku, hefur verið
sagt fullum fetum, því að mönnum er einkar lagið að
flækja einföldustu hluti; jafnvel — og kannski ekki
sízt — fræðimönnum. Samt eru til nákvæmar frá-
sagnir af ferðum þeirra, ættaðar frá þeim sem þátt
tóku í þeim. Fornminjar hafa staðfest ævintýri
þeirra og það eiga fleiri landskikar eftir að koma við
sögu en tóttaþorpið í L’Anse aux meadows á norður-
hluta Nýfundnalands. Longfellow, bandaríska þjóð-
skáldið á síðustu öld, og fleiri unnendur fornrar
norrænnar menningar vestur í Boston voru í engum
vafa um vesturfarir víkinga og búsetu þeirra. Þeir
þóttust vita að víkingar hefðu verið á ferð í Nýja
Englandi og skrifuðu margt og mikið um búsetu
þeirra þar. Fullyrtu m.a. að rjóðrið í Norumbega
utan við Boston bæri nafn Noregs. Reistu þar því
merkilegt minnismerki víkingum til heiðurs. En aðr-
ir hafa dregið ályktanir þeirra í efa.
II
Frá einni hugmynd til annarrar
Víkingar áttu uppruna sinn í Víkinni í Noregi.
Þaðan fóru þeir í víking eins og margsagt er frá í
Haralds sögu hárfagra og víðar en tóku sig svo upp
og fóru um allar trissur, eins og heimildir herma.
Þorpagrundir þeirra voru ekki einungis Norðurlönd
og Bretlandseyjar, heldur víðlend lönd önnur í austri
og vestri. Því hefur verið haldið fram að aðalástæð-
an til þess landnámsmenn lögðust út á íslandi hafi
verið skattpíning Haralds konungs. Hann var öðrum
mönnum klókari í þeim efnum og seldi farmönnum
jafnvel sjófararleyfi. Snorri segir að hann hafi svipt
andstæðinga sína óðalsrétti, en raunar hófst land-
nám Norðmanna og annarra víkinga fyrir daga hins
hárfagra konungs. Sumir eru þess fullvissir að vík-
ingar dragi nafn sitt af Víkinni við Osló. En um það
er deilt eins og annað. Um uppruna orðsins eru til
margar tilgátur fræðimanna.
Víkingar skrifuðu sögu sína með skipum. Síðan
tóku rithöfundar við og skráðu hana á bækur. Þetta
fólk var ekki að flækja einfalda hluti og Grænlend-
inga saga hefur reynzt pottþéttari heimild en nokk-
urn óraði fyrir, áður en uppgröfturinn hófst á Ný-
fundnalandi. Kort Sigurðar Stefánssonar frá því um
1590 er mikilvæg staðfesting á Grænlendinga sögu
og öðrum heimildum um vesturfarir víkinga og á því
er m.a. sýnt vinlandið á Nýfundnalandi. Það er ekki
einsdæmi.
Víkingar fundu hagkvæmustu — og þar með
stytztu leiðina til Ameríku, skipið. Víkingaskipin
voru tækniundur síns tíma. íslendingur, sem horfir
á þau í söfnum í Osló og Hróarskeldu, finnur til
stolts og gleði yfir þessum tunglferjum síns tíma.
Jafnvel Rómverjar gátu ekki keppt við víkingana í
þessum efnum og þó var þeim ekki eiginlegt að
kunna stolti sínu og metnaði hóf. Heimsveldi þeirra
náði þangað sem úthafið tók við. En þar hófst veldi
víkinga og þeir sigldu inn í vitundarheim Kólumbus-
ar á Grænlendinga sögu, kortum og munnlegum
heimildum. Fáar heimildir eru þó traustari en
hugmyndir sem ferðast frá einum manni til annars;
ekkert ferðalag jafn heillandi. Þess vegna tölum við
um Leif heppna og Kólumbus í sömu andrá.
III
Tungan traustasta heimildin
Víkingarnir hafa vafalaust tekið marga þræla og
annað fólk á írlandi, Skotlandi, Hjaltlandi og
Orkneyjum með sér til íslands, eins og heimildir
nefna, og enginn vafi er á því, að keltneskur dropi er
í blóði okkar. En nú er svo komið, að beztu menn eru
farnir að tala um okkur sem íra; fjöðrin er orðin að
hænunni.
Enn eitt dæmi um, að einfaldur hlutur er vafinn
inn í flóknar umbúðir. „Ég heyrði t.d. greint frá því
á dögunum,“ segir Guðmundur Magnússon í grein í
Morgunblaðinu 28. jan. sl. að í skóla einum þar sem
notað var kennsluefni skólarannsóknadeildar um
landnám íslands í 4. bekk hefur kennari enn ekki séð
ástæðu til að fjalla um neitt annað í sögu landnáms-
aldar en getgátur um dvöl Papa hér á landi, en sú
frásögn tekur líka blaðsíðu í ritinu."
Norðmenn nú og áður eru ekki sama þjóðin, þeir
hafa m.a. glatað tungu sinni. En frændur okkar á
fyrrnefndum eyjum glötuðu ekki norrænni tungu
fyrr en á 18. öld. írar nú og áður eru ekki heldur
sama þjóðin.
En við íslendingar tölum enn tungu víkinga, þótt
sumt hafi breyzt í framburði. Þó berum við gæfu til
þess, að hvert mannsbarn á íslandi getur ennþá lesið
fornar íslenzkar bókmenntir með nútímastafsetn-
ingu og skýringum. Tunga okkar er norræn. Hún var
ekki einungis töluð í Noregi, heldur um öll Norður-
lönd. írar eða keltneskt fólk annars staðar hefur
aftur á móti aldrei talað íslenzku. Ef íslendingar
væru ekki norrænir, heldur keltar, töluðu þeir keltn-
eska tungu eins og Melkorka, sem er raunar ómála
framan af Laxdælu, en ekki íslenzku eins og raun
ber vitni. Þarf frekari vitna við? Þeir, sem láta móð-
ann mása um að við séum keltar afsanna það jafnóð-
um með því að masa á norrænni tungu. Allar skýr-
ingar á yfirstétt og þrælum eru síðari tíma flækjur
um einfalt mál. Enskan í Norður-Ameríku og Ástr-
alíu og spænskan í Suður-Ameríku segja alla söguna
um uppruna landnemanna í þessum löndum, þó að
mörg þjóðarbrot komi þar við sögu. Keltneska hefur
aldrei verið tunga fjölmennis á íslandi. Hitt er ann-
að mál, að írskan skildi eftir nokkur orð í íslenzku,
t.a.m. bagall, gjalt, kapall, tarfur, brekán og fjarg-
viðrast, e.t.v. komið úr fjalk, sem mun merkja reiði á
keltnesku.
En við skulum ekki vera að fjargviðrast um það.
2