Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1984, Blaðsíða 12

nefna „Leiðið fátæklinginn til sætis við
borð yðar“, en kvikmyndaeftirlitið bannaði
það. Sú mynd var tilnefnd til Óskarsverð-
launa og olli miklum deilum manna á með-
al en í henni kemur fram óvægin gagnrýni
á kristilegan kærleik. „í þessu landi er
enginn kærleikur til, hann hefur aldrei
verið til og mun aldrei verða það,“ eru
lokaorðin í „Plácido".
Sem dæmi um seinni verk Berlanga
mætti nefna myndina „Patrimonio nacion-
al“ (Þjóðararfur, 1980) enda kemur bölsýni
Berlanga glöggt fram í henni. Þarna fjall-
ar hann um óumflýjanlega hnignun aðals-
stéttarinnar á Spáni. Myndin segir frá því
þegar fjölskylda af aðalsættum snýr aftur
úr útlegð til Madridborgar eftir dauða
Prancos. Hún gerir sér vonir um að taka
virkan þátt í lífi hirðarinnar sem hún
ímyndar sér að Juan Carlos konungur
muni safna í kringum sig. Hún sest að í
kastala sínum en gerir sér brátt ljóst að
hið nýja konungdæmi fylgir ekki venjum
fyrirrennara sinna. Hlutirnir hafa breyst.
Vonsvikinn aðallinn gerir tilraun til að
lifa samkvæmt hinu nýja gildismati en
staða hans í þjóðfélaginu ásamt persónu-
legum vandamálum hrekur hann út í auð-
mýkjandi aðstæður.
„Mynd mín,“ segir Berlanga, „er skýrsla
um endalok kynþáttar, þ.e. kynþáttar að-
alsstéttarinnar sem nú er orðin utangarðs.
Ég skopast að persónunum en sýni þeim
jafnframt skilning og hlýju."
Luis Berlanga er fulltrúi þeirra kvik-
myndagerðarmanna sem lifðu þá tíma
þegar erfitt var að gera kvikmyndir á
Spáni. Hann er ekki eins „menningarleg-
ur“ og Saura, en þrátt fyrir það er hann
einn af frumherjunum í viðreisn spænskr-
ar kvikmyndagerðar á tímum strangs
stjórnarfars. Hann er húmoristi og í stöð-
ugri framför. Hann er anarkisti og bölsýn-
ismaður og yfirlýstur óvinur viðtekinna
skoðana og feimnismála en jafnframt sýn-
ir hans persónum sínum ávallt áhuga og
hlýju.
Skrá yfir kvikmyndir
eftir
Luis G. Berlanga
1951 Esa pareja feliz
1952 Bienvenido Míster Marshall
1953 Novio a la vista
1956 Calabuch
1957 Los jueves, milagro
1961 Plácido
1962 La muerte y el lenador
1963 El verdugo
1967 La botique
1969 Vivan los novios
1973 Tamano natural
1978 La escopeta nacional
1980 Patrimonio nacional
1982 Nacional tres
1983, SPÁNN Fær
ÓSKARSVERÐLAUN
Þegar José Luis Garci, 39 ára gamall
Madridbúi, skeggjaður efahyggjumaður og
mikill aðdáandi Billy Wilders, sté upp á
sviðið í Dorothy Chandler Pavillion í Los
Angeles til að taka við Óskarsverðlaunun-
um, sagði hann: „Allt mitt líf hefur mig
dreymt um þetta augnablik, jæja, stund-
um verða draumar að veruleika."
José Luis Garci er fulltrúi yngstu kyn-
slóðar kvikmyndagerðarmanna, kynslóðar
sem ýmist tengist Saura eða Berlanga, og
með kvikmynd hans „Volver a empezar"
(Að byrja upp á nýtt, 1983) hlaut spænsk
kvikmynd Óskarsverðlaun í fyrsta sinn.
Kvikmyndin er tileinkuð „þeim sem voru
ungir á 4. áratugnum og einkum þeim sem
hafa eitthvað að segja fyrir hönd þeirrar
kynslóðar". Hún segir frá því þegar gamall
maður snýr til Spánar í útlegð, nýbúinn að
fá bókmenntaverðlaun Nóbels. Enginn í
heimabæ hans veit af því og hann hittir
aftur gamla vini, á endurfundi við lands-
lagið og fyrstu ástina sína sem hann hefur
ekki hitt í 40 ár. Minningarnar tengjast
hljómplötu með laginu Beguin the Beguine
eftir Cole Porter.
Myndin vakti engan fögnuð á Spáni,
gagnrýnin sem hún hlaut var svo óvægin
að Garci neyddist til að loka vinnustofu
sinni. Þessar furðulegu móttökur heima
fyrir staðfesta að „enginn er spámaður í
sínu föðurlandi". Efni myndarinnar bygg-
ist á sögu sem faðir Garcis sagði honum af
nánum vini sínum, Antonio Albajara, sem
einnig er nafn aðalpersónunnar í mynd-
inni. Hann var skáld og var handtekinn i
lok stríðsins en tókst að flýja og lést síðar
úr berklum í Frakklandi.
José Luis Garci álítur að „Volver a emp-
ezar“ sé sín heilsteyptasta mynd enda batt
hann mestar vonir við hana þrátt fyrir
móttökurnar heima fyrir.
Tvær kvikmyndir hans, „E1 Crack"
(1981) og „E1 Crack 11“ (1982) eru tilein-
kaðar leynilögreglusagnahöfundinum
Raymond Chandler. Þær eru báðar leyni-
lögreglumyndir sem gerast í ógeðslegu
umhverfi þar sem hvert dauðsfallið rekur
annað og spilling og miklir peningar koma
við sögu. Báðar eru myndirnar afar vel
teknar og undir áhrifum frá glæpamynd-
um og kvikmyndinni „Casablanca" sem
Humphrey Bogart lék í. Þarna er aðalleik-
arinn í rauninni Madridborg að næturlagi,
böðuð í köldu skini neónljósanna, og við
fylgjumst með henni með augum nátt-
fuglsins uns birta tekur af degi.
José Luis Garci er ákafur aðdáandi
bandarískrar kvikmyndagerðar og heldur
því fram að leikstjórarnir John Ford og
Raoul Walsh hafi í rauninni fundið upp
bæði málfræði og tungumál kvikmynd-
anna.
Skrá yfir kvikmyndir
eftir José Luis Garci
1974-76 Stuttar kvikmyndir, „Al fút-
bol“, „Mi Marilyn“, „Tiempo de
gente acobrada".
1977 A signatura pendiente
1978 Solos en la madrugada
1979 Las verdes praderas
1980 Alfonso Sánchez (stutt mynd)
1981 ElCrack
1982 El Crack II
1983 Volver a empezar
Framsæknir Leikstjórar.
Nýjustu Myndirnar
Óskarsverðlaunin sem „Volver a empez-
ar“ hlaut eru önnur alþjóðlegu verðlaunin
sem spænskri kvikmynd hlotnast á árinu
1983. Áður hafði kvikmynd Marios Camús
„La Colmena" (Urmullinn) hlotið Gull-
björninn í Berlín. Þetta hefur vakið mikla
bjartsýni hjá spænskum kvikmyndagerð-
armönnum og öðrum sem eitthvað starfa
við kvikmyndagerð. Þeir telja sig sjá
þarna merki þess að spænsk kvikmynda-
gerð sé nú loksins að ná sér eftir Franco-
stjórnina og að tiltölulega ungir leikstjór-
ar hafi margir hverjir náð miklum þroska
nú þegar.
Nýjasta mynd Carlos Saura er „Carmen“,
um varasaman og sjálfstæðan kvenmann,
heillandi spænska sígaunakonu sem getur
elskað fram í rauðan dauðann. Söguna
skrifaði Merimeé fyrir einni og hálfri öld
og líklega er þetta heilsteyptasta og þrosk-
aðasta verk Saura sem nú stendur á há-
tindi sem leikstjóri.
„La Colmena" eftir Mario Camús er gerð
eftir samnefndri skáldsögu rithöfundarins
C.J. Cela. Hún er sannfærandi lýsing á
mannlífinu í Madridborg eftir borgara-
stríðið, í kringum 1940, þegar hungur,
kuldi og ótti ríkja. Miðstöð atburðanna er
kaffihúsið og þangað koma fátækir og lit-
ríkir gestir svo sem skáld, skrifstofumenn
og ógæfufólk sem ræðir á fremur léttvæg-
an hátt um daglegar raunir sínar. Þarna
er ekki verið að afskræma veruleikann á
nokkurn hátt, rithöfundurinn leikur sjálf-
ur smáhlutverk í myndinni, og vonbrigði
allra og sérhvers eru sett fram á grátbros-
legan hátt. Mario Camús, sem einnig
leikstýrði „Fortunata y Jacinta", er ljóst
dæmi þess að Evrópubúar fylgjast grannt
með því sem er að gerast í spænskri
kvikmyndagerð eftir dauða Francos.
„E1 Sur“ (Suðrið) eftir Víctor Erice er
önnur mynd hins unga leikstjóra og gagn-
rýnendur hafa lýst henni sem „stórkost-
legri" og „einstakri" og þó er hér aðeins
um „hálfa mynd“ að ræða, því myndin er
hluti af stærra verki sem hætt var við.
Myndin segir frá telpu sem reynir að gera
sér nýja mynd af persónuleika föður síns
sem hana grunar að hafi lifað tvöföldu lífi
„fyrir sunnan". Myndin var sýnd í Cannes
.árið 1983 og samkvæmt Erice er hún „til-
raun til að koma djúphyggju inn í kvik-
myndagerð, enda er slíkt horfið úr nútíma-
kvikmyndum, en er atriði sem til dæmis
Rosellini hafði áhuga á“. „E1 Sur“ er dular-
full kvikmynd sem kann að virðast næsta
bókmenntaleg en sem lýsir á djúpstæðan
hátt tilfinningum persónanna.
„El Pico“ (Goggurinn) er eftir Eloy de la
Iglesia, ungan og efnilegan fulltrúa nýrrar
kvikmyndagerðar á Spáni. Hann fjallar
ávallt um efni sem jaðrar við að vera
hneykslanlegt eins og hómosexualisma,
eiturlyfjanotkun eða unga afbrotamenn. í
„E1 Pico“ (á slangurmáli er sagt að „stinga
í sig goggi" fyrir að sprauta í sig eiturlyfi)
segir hann frá pilti, syni lögregluforingja í
Bilbao, sem verður heróínneytandi og
ásamt honum besti vinur hans, sonur
vinstrisinnaðs basknesks alþingismanns.
Þegar fráhvarfseinkennin fara að hrjá
strákana fremja þeir bæði rán og morð.
Feðurnir, sem hafa andstæðar pólitískar
skoðanir, eru tilneyddir að taka sams kon-
ar ákvörðun. Myndin sem gerist í Baska-
landi er í blaðamannsstíl afar ólíkum hin-
um djúpstæða og íhugandi stíl Saura.
„Vestida de azul“ (Bláklædd) eftir A.
Gimenez Rico segir frá lífi fataskiptinga.
Tekin eru viðtöl við 6 slíka menn og lífi
þeirra er nákvæmlega lýst. Gimenez Rico
tengir saman skrásetningu heimilda og
sálfræði og í ljós kemur hin persónulega
togstreita sem þessir menn sem finnst þeir
vera konur eiga við að etja. „Vestida de
azul“ er fjórða mynd Gimenez Rico sem er
44 ára og starfar að staðaldri hjá spænska
sjónvarpinu.
Svo eru kvikmyndir eins og „Valentina“
eftir AJ. Betaucon sem þykir sérstaklega
góð barnamynd. Anthony Quinn leikur í
henni og þetta er ástarsaga byggð á skáld-
sögunni „Crónica del alba“ (Skýrsla morg-
unsins) eftir R.J. Sender og gerist í bæ á
Norður-Spáni í kringum 1911. José Garlés
er 12 ára strákur, fullur af lífi, sem veit
ekki hvort hann á að verða hetja, dýrling-
ur eða skáld. Mosé Joaquín (A. Quinn) er
kennari stráksins og gerist smám saman
vinur hans og trúnaðarmaður, enda sá eini
sem skilur hans sterku ástríður. Myndin
„Victoria“ eftir Antoni Ribas sem er sögu-
legt verk og lýsir hinu róstusama lífi í
heimi stjórnmála og verkalýðsfélaga í
Katalóníu á öðrum tug aldarinnar. „La
línea del cielo“ (Himinröndin) eftir Fern-
ando Colomo sem fjallar um goðsagnir og
blekkingar í New York eða „Truhanes"
(Pörupiltar) eftir Miguel Hermoso sem er
kómedía og saga tveggja afbrotamanna
sem lofa að hjálpa hvor öðrum með afar
skoplegum afleiðingum. Allt eru þetta
kvikmyndir sem hafa verið sýndar og lof-
samaðar á kvikmyndahátíðum víða um
heim og verðq nú sýndar á Kvikmyndahá-
tíðinni í Reykjavík. Þær sanna að spænsk
kvikmyndagerð hefur nú náð sér fullkom-
lega eftir þann erfiða sjúkdóm sem hrjáði
hana á tímum Francos. Myndir þessar
sýna að ásamt reyndum og þroskuðum
leikstjórum á borð við Saura og Berlanga
er til hópur ungra leikstjóra sem vekur
athygli á markaði kvikmyndanna bæði
heima og erlendis. Þeir fá verðlaun á al-
þjóðlegum kvikmyndahátíðum — þeir fá
meira að segja Óskarsverðlaun — og það
sem mest er um vert þegar í hlut á list-
grein sem fæst við mannleg samskipti.
Myndir þeirra vekja áhuga.
Þýðing: Sigrún Á. Eiríksd.
Skíöamenn þjálfaöir í vindgöngum
Skíðastökkvarinn finnur, hvern-
ig vindurinn æðir um hann, þar
sem hann hangir í köðlum í lausu
lofti. Fylgzt er með hverri hreyf-
ingu hans á sjónvarpsskermi, og
mælitækjum hefur verið komið
fyrir á gólfinu fyrir neðan. Hann
og aðrir væntanlegir keppendur á
skíðum fyrir Bandaríkin á
Olympíuleikjunum 1984 eru að
reyna að bæta straumlínustílinn
hjá ser. Þeir gera það í 36 m löng-
um blástursgöngum (wind tunnel)
í Calspan Tæknistofnuninni í
Buffalo í New York.
Michael Holden, flugvélaverk-
fræðingur hjá Calspan og skíða-
maður sjálfur, fékk leyfi hjá
stofnuninni til að lána liðinu ein
af blástursgöngum hennar til af-
nota við æfingar í því skyni að
sníða nokkur örlagarík sekúndu-
brot af bezta árangri keppend-
anna hingað til. „í göngunum er
líkt eftir þeim skilyrðum, sem
skíðamaðurinn keppir við,“ segir
Holden. „Hagkvæmasta stellingin
frá sjónarmiði loftaflsfræði er
mismunandi í hverju tilviki."
Fyrir keppendur í bruni er
markmiðið einfalt — að draga úr
viðnámi lofts. Hver maður í liðinu
er settur í stellingar, sem eru
dæmigerðar á vissum hlutum
brautarinnar, og síðan fær hann
storm í fangið, allt að 100 km á
klst. Röð af mælitækjum nemur
loftið, sem líkami hans klýfur og
tölva segir til um stig viðnámsins.
Fyrir skíðastökkvara er málið
flóknara, svo sem hvað varðar
limaburð og fleira. í alvöru stökki
svífur skíðamaðurinn um loftsins
vegu á skíðunum niður á jörðina.
Til að líkja eftir því, sem þá gerist,
fann Holden upp kaðlakerfi, sem
heldur skíðamanninum uppi frá
loftinu í göngunum. Síðan getur
skíðamaðurinn gert tilraunir með
ýmiss konar stellingar líkamans
og stefnu skíðanna til að minnka
mótstöðu lofts og auka lyftingu
sína — eða að bera sig þannig að,
að líkaminn verði sem svífandi
vængur.
Holden fékk hugmyndina, þegar
hann fylgdist með Vetrarólympíu-
leikunum í Lake Placid í New
York 1980. „Þangað til þessi æf-
ingaaðferð kom til, lærðu skíða-
menn af því að horfa á aðra. nú
geta þeir lært með því að finna
loftstrauminn í öllu sínu veldi á
sjálfum sér og ættu því að vera
viðbúnir að bregðast við svipuðum
aðstæðum í hæðum uppi."