Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1984, Blaðsíða 13

U R MINU HORNI
Skáld eru höfundar allrar
rýni. — Það hef ég fyrir satt að
þessi orð standi í fornum fræð-
um og höfð eftir Snorra Sturlu-
syni. Þau hafa fest mér í minni,
þótt ég verði að játa, að ég er
ekki viss um að ég skilji þau
fyllilega, enda hygg ég að þau
séu véfrétt gáfumanns, sem upp-
haflega hafi mátt ráða á fleiri en
einn veg. Og á þeim orðum, sem
á eftir fara, má líka skilja að
hann stefni þeim að sumu leyti í
aðra átt en við munum gera. En
sem samtímamaður sjálfs mín,
svo sem ég gjarnan vil vera,
þætti mér gott að skilja þau sem
svo, að rithöfundur eigi að vera
gagnrýninn, jafnvel skyldugur
til að segja samtíð sinni fleira en
það sem henni þykir gott að
heyra, vera leiðbeinandi um vit-
ræna og farsæla stefnu, eftir því
sem hannkann að ráða af
mannlegri reynslu, og hann hef-
ur gáfur til. Ég nota þá orðið
gáfur í allvíðri merkingu.
Það er tiltölulega auðvelt, og
þó ekki vandalaust að leika hlut-
verk skáldsins og rithöfundar-
ins, ef hann yrkir og skrifar og
lætur þar við sitja, en tekur að
öðru leyti ekki þátt í opinberri
umræðu. Þá geta menn baðað í
ljósi virðingar og vinsælda, ef
þeir kunna allvel sitt fag. En
flestir, sem fylla þennan sjálf-
skipaða flokk, láta nokkuð til sín
taka í opinberu lífi, þótt þeir
bjóði sig ekki til þings né setji
þjóðinni lög.
Ég rita þessa grein að gefnu
tilefni, vegna þess að mér varð
snöggvast heitt í hamsi, kem að
því síðar. Hér verður og að geta
þess, að hún átti að birtast þá
strax, rúmum mánuði fyrr en
verða mun.
Ég vitna nú 1 grein, sem birtist
í dagblaðinu Tímanum 26. nóv.
sl. Fyrirsögn hennar er Klessu-
verk, og höfundurinn kallar sig
Tandra, hvað sem það á að
merkja, kannski hinn hreinláti.
Ég sleppi úr klausunni pólitísk-
um glósum, nóg er nú samt:
„Nú er Ragnhildur Helgadótt-
ir menntamálaráðherra búin að
skipa nefnd til að kanna og
leggja drög að nýju fyrirkomu-
lagi launa og styrkja af hálfu
ríkisvaldsins til listamanna, og
nær þessi endurskoðun til allra
listgreina. Tandri telur að þessi
nefndarskipun sé þörf ... var og
er ástandið orðið hroðalegt ...
Rithöfundar eru sér kapítuli.
Þeir hafa sprottið upp eins og
gorkúlur án þess að bækur
þeirra hreyfist á bókasöfnum.
Stundum hefur Tandra dottið til
hugar að þeir rithöfundar, sem
hvað lægstir eru á útlánalistum
bókasafnanna, eigi hvað auð-
veldast með að fá peninga frá
hinu opinbera. Hér er yfirleitt
um að ræða menn sem skrifa
óskiljanlegar bækur, bækur sem
hinn almenni lesandi getur ekki
hugsað sér að taka með heim.“
Hér hvíli ég greinarhöfund
andartak og skýt inn smá at-
hugasemd: Vinsældalistar bóka-
safnanna eru fáir og lítt mark-
tækir. í fyrsta lagi eiga margir
rithöfundar, jafnvel þótt viður-
kenndir séu hérlendis og þýddir
á erlend mál, örðugt með að
koma bókum sínum á prent, og
þegar það tekst, standa þeir höll-
um fæti hjá þeim sem kaupa
bækur fyrir opinber söfn. Það
sem nemendur í skólum sjá helst
eftir þá eru ljósprentanir, sem
kennararnir gera. Og hvað er
skiljanlegt og hvað ekki, er um-
deilanlegt. Ég hef sjálfur af því
reynslu, að sú bóka minna sem
nú þykir skást, lá nær óhreyfð
hjá höfundi sínum í nær 20 ár,
30 eint. seldust fyrstu tíu árin,
og yfirleitt eru bækur mínar
ekki til í bókasöfnum utan
Reykjavíkursvæðisins.
En gefum ritara Tímans enn
orðið: „Ef ríkið tekur upp
Skáld eru
höfundar
allrar rýni
segir Snorri
starfslaun er mun auðveldara að
fylgjast með hve mikið hver og
einn fær og hversvegna."
Hér er Tandri kallinn að leið-
beina nýskipaðri nefnd og al-
þingi. Eins og lesendur sjá er hér
æði líkur tónn og var hjá sama
blaði fyrir einum mannsaldri, en
þá betur orðað það sem sagt var.
Þá var jafnhliða ráðist að nýj-
ungamönnum í skáldskap og
málaralist, þeim sem nú hafa
flestir hlotið viðurkenningu al-
mennings, en voru þá að ryðja
sér til rúms. Það skiptir að
sjálfsögðu ekki máli fyrir menn-
ingarlegt gildi listaverka hversu
fagnandi þeim er tekið í fyrstu
eða hvort skapendur þeirra hafa
lengur eða skemur mátt búa við
skilningsleysi.
En áður en ég vík nánar að
þessum pistli ætla ég að leyfa
mér að vitna til orða tveggja rit-
höfunda, annars úr miðkynslóð
landsins, en hins úr þeirri
yngstu, sjálfur verð ég að teljast
til enn eldri manna. Allir eigum
við það sameiginlegt að vera
kallaðir málsmetandi menn í
stéttinni, þótt við séum líka um-
deildir.
Ólafur Haukur Símonarson er
yngstur okkar, höfundur nokk-
urra ljóðabóka og skáldsagna.
Hann segir í viðtali við Þjóðvilj-
ann 26.-27. nóv. sl., að hann og
nokkrir fleiri hafi haft lifibrauð
sitt af ritstörfum nokkur síðustu
árin, og „ýmsu öðru sem því
tengist", eins og hann kemst að
orði, „þýðingum og vinnu fyrir
útvarp og sjónvarp. Það eru fáir,
kannski 10—15, sem geta þetta.
Þegar búið er að draga frá sölu-
skatt og umboðslaun bóksala
fær höfundur svona 15—20% út-
söluverðs bókanna. Ef miðað er
við tíu arka skáldsögu, sem er
gefin út í 1500 eintökum, fær
höfundur sem svarar þriggja
mánaða launum barnakennara
fyrir bókina, en hvorki eftir-
launa- eða sumarleyfispeninga
... Höfundarlaun fyrir meðal-
ljóðabók eru innan við mánað-
arlaun kennara. Forleggjarar
spyrja þá jafnvel stundum, þeg-
ar höfundur kemur á fund
þeirra, hvað hann vilji gefa með
handritinu."
Ennfremur segir Ólafur
Haukur: „Hjá starfsstyrkjasjóði
getur rithöfundur kannski feng-
ið tveggja til sex mánaða laun
menntaskólakennara, en svo
kannski ekkert næsta ár, á þessu
er ekki gefin sýnileg skýring.
Sumir telja að ritstörf eigi að
vera aukageta fyrir þjóðfélagið.
En allt í nútímalífi er orðið svo
sérgreint, að fólk getur ekki
lengur skipt persónu sinni til
margra hluta. Það ætti ekki að
vera glæpsamlegt að velja sér
það að starfi að skrifa bækur ...
Það verður að setja starfslaun-
unum betra form og tryggja
jafnframt að þau séu ekki mis-
notuð."
Guðbergur Bergsson hefur
gefið út fjölda bóka með ljóðum
og sögum, ennfremur marg-
reyndur þýðandi. Hann segir í
grein, er birtist í nýjast hefti
Tímarits M.o.M.
„Oft er haft á orði að lista-
menn fái listamannastyrk af al-
mannafé, og hann er jafnan tal-
inn of hár. Mín skoðun er sú að
listamenn veiti þjóð sinni meiri
listamannastyrk en þann sem
þeir þiggja úr höndum fjárveit-
ingavaldsins. Hinn raunverulegi
listamannastyrkur er sá er lista-
menn veita þjóð sinni með verk-
um sínum, því ef þau eru ein-
hvers virði styrkist þjóðin við að
eignast þau. Svo er líka að þótt
listamaður hljóti styrk nýtur
hann hans aðeins meðan hann
lifir en þjóðin nýtur styrks lista-
verksins meðan hún hrærist
andlega, og við skulum vona að
líf þjóða sé lengra en líf lista-
mannsins."
Hér er ekki rúm til að bæta
við mörgum orðum frá sjálfum
mér. Þó vil ég minna á það, að
fæstir listamenn njóta styrks
eða launa nema fárra ára af
starfsævi sinni. Fleiri en ritari
Tímans mæla með þeirri koll-
vörpun á launamálum rithöf-
unda t.d., að fella niður lista-
mannalaunin og taka upp
starfslaunakerfið eingöngu.
Þetta yrði þá á kostnað hinna
eldri. Hér þarf að fara að með
gætni.
Jón úr Vör
— gengur fyrir jurtaolíu
Til þessa hefur Volvo framleitt
bíla, sem hafa verið þekktir að
traustleika, en síður fyrir fram-
úrstefnu. Þó er nú á þeim bæ
unnið að merkum tilraunum, sem
eiga eftir að koma neytendum til
góða einhverntíma áður en mjög
langt líður; líklega eftir 1990.
Hér er raunar verið að gera að
veruleika það, sem mörgum hefur
þótt einsýnt að kæmi_. til skjal-
anna í stórauknum mæli: nefni-
lega notkun á miklu léttari efn-
um. Sá tími er líklega ekki langt
undan, að bílaiðnaðurinn segi að
mestu skilið við hina hefðbundnu
málmnotkun, sem hefur þann
tvöfalda ókost, að farartækin
verða þyngri — og þau ryðga.
Þessi gerviefni, sem nú eru í at-
hugun, eru plast, ál og magnesí-
um.
Tilraunabíllinn frá Volvo er
auðkenndur LCP 2000, sem stend-
ur fyrir Light Component Project
(bíll úr léttum efnum) en talan
stendur fyrir árið 2000 og vísar
til þess að kannski verður bíllinn
kominn í fjöldaframleiðslu þá. En
trúlega verður það fyrr.
Fyrir utan léttleikann er sjálf
vélin það sem mestum tíðindum
sætir í þessum bíl. Það er þriggja
strokka dísilvél, gerð fyrir venju-
lega dísilolíu. Annað, sem hlýtur
þó að teljast enn áhugaverðara er
á döfinni: Þriggja strokka
Turbo-dísill, sem brennir jurta-
olíu. Hugsanleg er einnig
brennsla á afgangsolíu frá iðnaði.
Ekki eru þó líkur á að þessi bíll
verði vinnslulaus sleði; þvert á
móti eru nefndar tölur sem benda
til hins gagnstæða: 180 km há-
markshraði á klst. og viðbragðið í
hundraðið undir 11 sek. sem næst
að sjálfsögðu vegna léttleikans.
Loftmótstaðan er lítil: Vindstuð-
ullinn milli 0,25 og 0,28. Eldsneyt-
iskostnaðurinn verður í lágmarki
er víst óhætt að segja: 3 lítrar af
jurtaolíu á 100 km. Þá er miðað
við 90 km hraða á klst., sem kem-
ur best út, en á 120 km hraða á
klst. verður eyðslan 4 lítrar á
hundraðið. Myndin gefur skýra
hugmynd um það, hvernig aftur-
endinn opnast og annað blasir
þar við: Aftursætið snýr aftur.
Öryggið er fyrir öllu.
Tilrauna-Volvo
Leiðrétting
Sú villa hefur slæðst inn í Les-
bók í tvígang, að Sigurhans Vignir
ljósmyndari var rangnefndur,
þegar getið var um höfund ljós-
mynda frá hernámsdeginum, sem
birtust í Lesbók. Var þar stuðst
við sagnfræðirit, sem er lítil af-
sökun, því allir Reykvíkingar, sem
muna eitthvað aftur í tímann,
kannast vel við Sigurhans Vigni,
sem rak ljósmyndastofu í Reykja-
vík áratugum saman. Fyrst var
það ásamt Óskari Gíslasyni, en
síðan rak hann stofuna einn. Sig-
urhans Vignir lézt 81 árs árið
1975.
GETUR BÆTT SKAÐANN
ÓGILDIST FARSEÐILL VEGNA FORFALLA
í efnisyfirliti Lesbókar síðasta
ár misritaðist nafn llluga Jökuls-
sonar í upptalningu greinahöf-
unda og er beðist velvirðingar á
þeim mistökum.
o
TRYGGING HF
LAUGAVEG1178
SÍMI21120
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. FEBRÚAR 1984 13