Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1985, Blaðsíða 3

T-Bgmg
H@H®[00EE1*][íd][S[1]|m][S]
Útgefandl: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvst).:
Haraldur Svelnsson. Ritstjórar: Matthías Jo-
hannessen, Styrmlr Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Gisli Sigurósson. Auglýsingar: Baldvln
Jónsson. Rltstjórn: Aöalstrœtl 6. Sími 10100.
Undrabörn
í tónlist koma fram annað veifið. Úr sumum
verður ekki neitt, en önnur halda áfram að
vaxa og komast á toppinn. Þar á meðal er
fiðlusnillingurinn Anne-Sophie Mutter, sem
Herbert von Karajan tók kornunga uppá
sína arma — og enginn gæðastimpll jafnast
á við það. Nú er Anne-Sophie Mutter vænt-
anleg til íslands og mun leika hér. Af því
tilefni er grein um hana.
Forsíöan
er af Matthíasi Jochumssyni skáldi og er
hún birt í tilefni 150 ára afmælis hans
þann 11. þ.m. Myndina málaði Gísli Sig-
urðsson og byggði á ljósmynd af skáldinu,
þar sem það stóð á áttræðu. Af þessu
sama tilefni eru einnig birtir kaflar úr
Söguköflum af sjálfum mér eftir Matthías
Jochumsson, þar sem hann segir frá
fyrstu konu sinni og annarri, en þær
missti hann báðar eftir stutta sambúð.
Perú
er heillandi land, m.a. vegna þess að þar eru
7 þúsund metra há fjöll. Fimm félagar í
íslenzka alpaklúbbnum, þar af ein stúlka,
láta sér ekki vaxa í augum að klífa slík fjöll
og það varð úr að þau lögðu í mikinn leið-
angur, sem sagt er frá hér og í næstu blöð-
um.
Borgarstjórinn
í New York er karl í krapinu eins og nærri
má geta í annarri eins borg. Hann heitir
Edward Koch, er af gyðingaættum og mikill
orðhákur. Hann er annaðhvort elskaður eða
hataður — maður sem fær ekki magasár, en
orsakar það kannski hjá þeim sem vinna
með honum.
MATTHÍAS JOCHUMSSON:
Lífsstríð
og lífsfró
Ég lei tað’ um fold og sveif yfir sæ,
þvíað sál mín var hungruð í brauð,
en éggat ekki neins staðargulliþvínáð,
sem ossgefurþann lifandi auð.
Ogsvo varð ég uppgefinn, sál mín svo sjúk,
aðhún sá ekki líkn eða fró,
þvíallt traust á mér sjálfum með trúnni var burt,
ogaf tápinu sorglega dró.
En þá varþað eitt sinn á ólundarstund,
að ég eigraði dapur á sveim;
ogégreikaði hljóður um víðlendisvang,
þvíég vildi’ ekki í tómleikann heim.
Þá heyrðist mér rétt eins og hvíslaði rödd,
svo að hjarta mitt greiðara sló:
„Efþú horfirmeð ólund á himin ogjörð,
þá hlýtur þú aldregi ró!“
Þá leit ég íkringum mig, loftið var allt
ein logandi kveldroðaglóð,
meðan sólin mér heyrðist við sæflötinn yzt
vera’að syngja mér óminnisljóð.
Séra Matthlas Jochumsson þjóöskáld og prestur I Odda, á Akureyri og víðar, fæddist á
Skógum I Þorskafirði 11. nóvember 1835 og eru 150 ár liðin slöan um þessar mundir.
Ljóöið aö ofan er af þessu tilefni; einnig þættir úr endurminningum séra Matthlasar á
næstu slðu.
Verndarenglarnir
að var í fréttum alveg
um sama leytið, að
hæstiréttur hefði sak-
fellt íslenskan lögreglu-
þjón fyrir að þjarma að
handjárnuðum fanga
sínum, og að belgísk
þingnefnd hefði áfellst lögregluna í Brussel
fyrir að draga sig um of í hlé frá átökum
knattspyrnuáhorfenda óheilladaginn í vor.
Ekki er þetta rifjað upp til að bera ís-
lenska öldurhúsagesti saman við enska
fótboltabrjálæðinga, heldur til að minna á
að hlutverk lögreglunnar er vandleikið: að
hún sé ótrauð til átaka þegar ekki tjáir
annað en beita valdi, hafi hins vegar fulla
stjórn á sér jafnskjótt og nóg er að gert í
átökum.
Venjulegt heilbrigt fólk, óspillt og óþjálf-
að, hikar við að ganga í berhögg við of-
beldismenn, æsist hins vegar þegar út í slag-
inn er koraið og sést þá ekki fullkoralega
fyrir. Lögregluþjónar þurfa helst að vera svo
vel valdir og svo markvisst þjálfaðir að þeir
geri hvorugt. Það er ekki um lítið beðið.
Það er auðvitað hætta, sem vofir yfir
lögreglunni eins og öllum þeim starfsstétt-
um sem þjálfaðar eru til að beita valdi og
gera það að einhverju marki í hversdags-
störfum sínum, að þar veljist til starfa
ofbeldissinnar, slagsmálahundar. Aðrir,
friðsamir meðalmenn, sækjast þar siður
eftir störfum eða tolla verr í þeim. Eitthvað
virðist hafa kveðið að slíku í Reykjavíkur-
lögreglunni fyrr á árum, þegar slagsmál,
jafnvel hópbardagar, voru ríkari þáttur í
öllu þjóðlífinu en síðar er orðið og lögreglan
dróst þar iðulega inn í. Þá fór af vissum
lögregluþjónum orð fyrir fantaskap, sem
spillti trúnaði milli lögreglu og almenn-
ings.
Svo lagaðist þetta blessunarlega mikið.
Það er t.d. býsna ljóst, ef bornar eru saman
frásagnir af Gúttóslagnum 1932 og slagn-
um á Austurvelli 1949, að þar er þegar
mikil breyting á orðin, og mun þó enn
meiri síðan. f seinni tíð fer í rauninni furðu
lítið fyrir sögum, hvorki opinberum né
manna á milli, um fantaskap lögreglu-
þjóna. Þetta hafa margir rætt sín á milli
í sumar, einmitt í tilefni af fyrrnefndum
dómi, og virðist það sammæli flestra, eink-
um þeirra sem einhvern samanburð hafa
við önnur lönd, að dæmigerðir íslenskir
lögregluþjónar séu eins og hvert annað
sómafólk, friðsemdarmenn og seinþreyttir
til vandræða og vilji hvers manns vanda
leysa.
Englendingar eru þéttmontnir af sinni
lögreglu — sem þeir bera helst saman viö
hina bandarísku eða frönsku — fyrir það
traust sem hún njóti hjá almenningi, enda
sé hún hjálpsöm og velviljuð og stilli öllu
ofbeldi í hóf. Þó held ég enska lögreglan
komist að þessu leyti varla með tærnar
þar sem hin íslenska hefur hælana. Hún
er ábyggilega meira á þeirri bylgjulengd
að tortryggja fólk, veita því aðhald og
nappa það ef út af ber, og sögusagnir um
grófan yfirgang móta talsvert hugmyndir
sumra Englendinga um lögregluna, sér-
staklega svertingja, unglinga, fátæklinga
og þvílíkra sérhópa.
Hins vegar nýtur lögreglan þar miklu
meiri virðingar en hér fyrir það að vilja
raunverulega halda uppi lögum og reglu.
Hér fer fremur það orð af lögreglunni að
hún hafi augun eins lítið opin fyrir slíku
og hún kemst af með, sinni einungis kærum
og kvörtunum, en sé annars rétt eins og
þú og ég að þvi leyti, að hún forðist í lengstu
lög öll óvelkomin afskipti af náunganum.
Þetta er svo sem meira en orðspor: merkin
sýna verkin. Jafnvel hér í Reykjavík, þar
sem fámenni og kunningsskapur gera þó
ekki hversdagslega löggæslu eins vitavon-
lausa og í strjálbýlinu, þýddi ekki annað
en leyfa hundahald af því að það hafði svo
lengi skort allan strangleik til að halda
því almennilega niðri. Eiginlega þýðir ekki
heldur annað en afnema flestar umferðar-
reglurnar, eða réttara sagt afnema refsing-
ar við brotum, sbr. bílbeltalögin, og halda
reglunum bara til afnota fyrir tryggingafé-
lögin. Lögreglan tekur ekki einu sinni fyrir
rangar bílastöður, þar sem sönnunargögn-
in eru þó skilin eftir fyrir hunda og manna
fótum, og hvernig ætti hún þá að láta sig
varða hvað mönnum verður á eitt andartak
í senn úti í umferðinni?
Hér kemur reyndar við sögu hin marg-
ræmda yfirvinna lögregluþjóna. Ekki dugir
að jaska þeim svo út í hversdagslöggæslu
að þeir séu ekki allan sinn langa vinnudag
færir í þau vandasömu útköll sem ekki
gera boð á undan sér. Þetta er (eins og
hjá flugumferðarstjórum) mikil sjálfhelda
sem einhvern veginn þarf að sleppa úr.
En kannski verðum við samt sem áður
að horfast í augu við það, að á endanum
sé um tvenns konar móral að velja fyrir
eitt lögreglulið: Að löggan sé verndareng-
ill, vinur í nauð, og þá verði hún líka lin
við aga og refsingar; eða að löggan sé
varðengill, aðhaldssöm og ströng, og þá
verði naumast hjá því stýrt að í hana sæki
í og með fólk í ofbeldissinnaðra lagi.
Þá er það engin spurning að við viljum
áfram verndarenglana.
HELCl SKÚLIKJARTANSSON
LESBÖK MORGUNBLADSINS 9. NÖVEMBER 1985 3