Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1986, Blaðsíða 9

Úr myndröðinni
„Græna herbergið“
sem uppfylltu fullkomlega ætlun hans, sem
hreint efnislega skilur hann ekki frá öðrum
listamönnum, og stendur hann að því leyti
jafnfætis hinum stærstu, og nefnir Meier-
Graefe m.a. í því tilefni Manet.
Þessi ummæli eru gott dæmi um, hvaða
augum Þjóðvetjar litu á myndir Munchs,
allt frá því að hann sló fyrst í gegn í Berlín
árið 1892, en á þeim árum og fram til 1908
var list hans á hraðri þroskabraut og ótrú-
legt hvetju hann afkastaði með tilliti til
þess, að hann var á stöðugum ferðalögum
og flakki. En hann var sívinnandi, hvar sem
hann kom, og ekki síður á hótelherbergjum
en á vinnustofum sínum eða þá undir berum
himni. Og sýningar hélt hann stórar og
smáar og tók þátt í fjölmörgum meiri hátt-
ar samsýningum.
Munch umgengst á þessu tímabili marga
af frægustu listamönnum samtíðarinnar og
lifir á köflum villtu bóhemalífí með öllu sem
því fylgjr, vímuefnum, slagsmálum ásamt
samböndum við kvenfólk, sem endar með
martröð, er hann segir skilið við Matthilde
(Tulla) Larsen árið 1902, sem hann hafði
fýrst kynnzt fjórum árum áður. Hún mun
hafa verið stóra ástin í lífí hans, og á eftir
fylgdu einungis laus sambönd svo sem við
hinn undurfagra fiðluleikara Evu Mudocci,
sem hann gerði margar einstakar myndir
af (1904).
Samband þeirra Tullu einkenndist af eld-
heitri ást og miklum árekstrum, — Munch
var einhvem veginn alltaf hræddur við kven-
fólk og forðaðist varanleg sambönd (því hef
ég áður lýst í fyrri greinum um hann).
Munch komst næst því að bindast Tullu
Larsen, sem var dóttir mannsins, er fram-
leiddi Larsens koníak. Sambandi þeirra má
um margt líkja við samband Strindbergs
Sjálfsmynd á gamals aldri; hrömun ell-
innar dregin fram af fullkomnu mis-
kunnarleysi.
við Siri von Essen, þótt ólíkt væri. í báðum
tilvikum var um sálræna baráttu snillinga
að ræða, en þegar Siri von Essen vildi í
raun fjarlægjast Strindberg, þá vildi Tulla
nálgast Munch. Og í báðum tilvikum fæddu
þessi sambönd af sér snilldarverk í ritlist
og myndlist. Samband Siri von Essen og
Strindbergs endaði með skilnaði og miklum
sársauka fyrir rithöfundinn, en samband
Munchs og Tullu Larsen endaði með slysa-
skoti, er Munch skaut óvart framan af fingri
sér á vinstri hendi.
Að segja skilið við Tullu Larsen olli Munch
vafalítið ómældum sálarkvölum, ekki sízt
er hún tók saman við annan málara, Ame
Kavli, og giftist honum. Sagt er, að hann
hafí tekið að hata hana, en þetta hatur
hafí þróazt smám saman í fjögur ár og
blómstrað þá út í fjöldamörgum snilldar-
verkum, sem vísa til sambands þeirra.
Fáir voru jafn næmir á samtfð sína á
þessum tímabili og Edvard Munch. Segja
má, að hann hafi jafnt skynjað hana, horft
á hana og hlustað á hana. Hann umgengst
snillinga á öllum sviðum lista, andans menn
svo og nokkra sterkefnaða velunnara, og
er sá listi aðdáunarverður eiginlega hreint
ótrúlegur, en varpar um leið ljósi á umfang
og eðli listar hans. Munch saug að sér áhrif
úr öllum áttum, hlustaði á allar listgreinar,
ef svo má að orði komast — en með sálinni
vel að merkja. Svo að þetta skiljist betur,
þá vil ég vísa til þess, sem Victor Hugo
sagði við Ferdinand Berthier í nóvember
1845: „Hvaða máli skiptir heyrnarleysi eyr-
ans þegar sálin heyrir? Hið eina ólæknandi
heymarleysi er hið sálræna."
- O -
Frakkar voru ekki með á nótunum varð-
andi list norðursins og Þýzkalands á þessum
ámm og kepptust alveg til skamms tíma
við að fara sem háðulegustum orðum um
sköpunarviðleitni þeirra. Það má jafnvel
segja, að það hafí fyrst verið þá, er hin
stóra sýning París—Berlín var sett upp í
Pompidou-safninu á síðasta áratug, að þeir
tóku við sér en þó ekki mótþróalaust. Nú
sáu þeir hvílíka reginskyssu þeir höfðu gert.
Þýzkir myndlistarmenn reyndust ekki
vera þeir einhæfu, hráu og mddafengnu
listamenn, er franskir listfræðingar höfðu
lengi verið að læða að umheiminum. Heldur
var list þeirra fjölþætt og fijó. Þetta hlaut
þá almenna og alþjóðlega viðurkenningu og
Frakkar fóm sumir hveijir hjá sér enda
vora það þeir sjálfír sem undirstrikuðu þetta
þvert í allar áætlanir.
Nú sáu þeir um leið Norðmanninn Ed-
vard Munch í nýju ljósi og uppgötvuðu sér
til hrellingar, að frönsk söfn áttu þá fáar
ef nokkrar myndir eftir snillinginn, en nú
er viðurkennt, að hann hafði áhrif á sjálfan
Picasso með myndum sínum og við má
bæta, að Renoir tók upp myndefni frá Dan-
anum Hammershöi.
Hér em komin nokkur rök fyrir því, að
rík ástæða er til þess fyrir norrænar þjóðir,
að þær hlúi sem mest og bezt að menningu
sinni og láti ekki útlend áhrif og fákunna
fjölmiðlamenn kæfa innlenda vaxtarbrodda.
Það er mun auðveldara í dag, þegar mynd-
listin er orðin að alþjóðlegri miðstýrðri
verslunarvöm og fjölmiðlar notaðir óspart
til að auglýsa skjólstæðinga listpáfanna
austan hafs og vestan.
Við lifum á allt öðmm tímum en t.d. van
Gogh og impressjónistamir svo og listahóp-
ar fyrri helmings aldarinnar og jafnframt
hefur þörfin fyrir skapandi listir aukizt
gríðarlega sem andvægi tæknialdar og lág-
menningar. Við lifum líka á allt öðmm
tímum en Edvard Munch, en fordæmi hans
og líf á að vera okkur hvati til sjálfstæðra
vinnubragða, og að láta ekki fulltrúa mið-
stýringar kæfa hér allan nýgróður, er fellur
ekki að skoðunum þeirra. Þeir brosa að allri
þeirri sjálfstæðu viðleitni, sem þeir álíta,
að þeir hafí ekki sjálfir hag af.
Ast Munchs, Strindbergs og Ibsens á
lífinu, sem jafnvel brauzt út í andhverfu
sína, var kveikjan að list þeirra og lífsverki
óháð annarlegum þrýstingi — þeir urðu ein-
ungis að gera það sem þeir og gerðu.
Sýning verka Edvards Munchs í Norræna
húsinu á einmitt að geta sýnt fram á, hve
mikilvægt er að vera trúr köllun sinni —
mennta sig vel og hagnýta sér þá menntun
í frjálsri túlkun sem bundinni.
Hið listræna uppeldi Munchs lagði ein-
mitt gmnninn að lífsverki hans ásamt
listrænum áhrifum, er hann var svo opinn
fyrir í umhverfinu — jafnt heima fyrir sem
eriendis.
Þetta er einmitt galdurinn við það að
vera í senn þjóðlegur og alþjóðlegur —
hreinsa list sína af útkjálkabrag um leið og
menn em opnir fyrir nýjungum hvaðanæva
— en geta hér gert greinarmun á listbylgj-
um, sem ganga fljótt yfir og varanlegum
verðmætum. Þroska á þann hátt persónu-
leika sinn.
Hvað Edvard Munch snertir er mjög auð-
velt að benda á áhrif frá fjölda listamanna
í Evrópu, svo greinileg sem þau era, en
hann beizlar þau undir persónuleika sinn —
hagnýtir sér þau og vinnur úr þeim svo sem
honum hentar hveiju sinni.
Það sem nú er til sýnis í Norræna húsinu
er fæst frá hinu raunvemlega villta tímabili
í sjálfu lífi Edvards Munchs, þótt sýningin
eigi í og með að sýna tengsl villta málverks-
ins við list hans, utan nokkurra elztu
myndanna. Frekar er hér um að ræða endur-
tekningar, er Munch gerði á ýmsum lykil-
myndum á ferli sínum, eftir að hann var
snúinn til reglubundins lífs sjálfur eftir langa
og stranga meðferð á heilsuhæli fyrir utan
Kaupmannahöfn. Þangað hafði hann flúið
svo aðframkominn af neyzlu vímuefna og
gífurlegri vinnuhörku, að ekki var búizt við,
að hann næði sér nokkum tíma að fullu,
hvað þá að hann næði sínum fyrri styrk sem
málari. En er hann reis upp af sjúkrabeði,
tók hann strax að mála og gerði ágætar
myndir af vini sínum, forstöðumanni heilsu-
hælisins, prófessor Daniel Jacobsen. Minnir
þetta margt á van Gogh . . .
Einmitt á meðan hann iá í sjúkrahúsinu
sló hann í gegn á heimaslóðum. Vinir hans
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. SEPTEMBER 1986 9