Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1987, Blaðsíða 6

Kínversk börn
og norræn
- hversvegna eru þau svo ólík?
A
reitnishneigð og árásarhvöt í samskiptum
manna er óneitanlega vandamál, sem stöðugt
er að skjóta upp kollinum. Á það jafnt við
um samskipti einstaklinga sem og mannleg
samskipti yfirleitt, hvar sem er í heiminum.
Á Norðurlöndum - eins og
raunar á Vesturlöndum -
miðast barnauppeldið
framar öllu öðru við að
barnið þróist upp í að verða
sjálfstæður einstaklingur,
en hið strangara kínverska
uppeldi miðar fremur að
því að móta viðhorf og at-
ferli hinna uppvaxandi í
samræmi við markmið og
staðla heildarinnar.
Eftir STIG
NORDFELDT
Þeir eru einkar fáir, sem gæddir eru með-
fæddri gæzku — eða eru með öðrum orðum
góðir í sér að eðlisfari. Það er sama hvort
um er að ræða maka til dæmis, systkini,
ökumenn undir stýri á mesta álagstíma
umferðarinnar eða heilu þjóðirnar. Arásar-
hneigðin lætur sem sagt alls staðar á sér
kræla.
Það er vel hugsanlegt, að sem lífvera
hefði maðurinn vart lifað af án þessarar
árásarhneigðar sinnar — eða hefði að
minnsta kosti ekki getað tekið sér það hús-
bóndavald yfir öllum dýrum merkurinnar
sem hann þykist hafa. Margir líta á árásar-
hneigð mannsins sem eins konar liðkandi
smumingu á framþróunina; orkugjafa til
að fremja miklar dáðir.
Atferli án árásarhneigð-
AR ÆSKILEGAST Á ATÓMÖLD
En jafnvel þótt því væri annars þannig
varið, að maðurinn hefði alls ekki getað
öðlast sinn núverandi sess á jarðríki án árás-
argimi sinnar, þá er það nú samt sem áður
einmitt þessi mannlega hneigð — jafn þver-
sagnarkennt og það kann að hljóma — sem
felur í sér langmestu ógnunina við sjálfa
tilvem mannkynsins nú á dögum. Birgðir
þær af kjamavopnum, sem risaveldin tvö
eiga orðið í fómm sínum, nægja margfald-
lega til að deyða allt líf á jörðu. Séu þessar
ógnvænlegu staðreyndir hafðar í huga, ber
ekki að undra, að sálfræðingar skuli í vax-
andi mæli vera farnir að reyna að komast
til botns í því, hvemig árásargirni mannsins
verði helzt til, og hvemig hún eiginlega
þróist. Eins vekur það vitanlega áhuga
þeirra, hvað unnt sé að gera til þess að
temja slíka árásarhneigð og aðlaga félags-
lega þannig að hún falli í heppilegri farveg
og verði sízt til meins. Og einmitt í því sam-
bandi verður það að teljast eðlilegt að snúa
sér til Kínverja og spytja þá ráða. í 2.500
ár hafa Kínverjar litið á árásarhneigð sem
einkar óæskilegan þátt í fari manna. Það
var heimspekingurinn Konfueius (551—479
f. Kr.) sem fyrstur manna varð til að benda
sérstaklega á þetta atriði í atferli manna
og leggja ríka áherzlu á mikilvægi þess að
venja menn strax í bemsku á að hafa fullt
taumhald á árásarhneigð sinni. Mao formað-
ur var reyndar á sínum valdatíma einlægur
fylgjandi þessarar kenningar Konfuciusar,
þótt hann annars væri yfirleitt á öndverðum
meiði við aðrar siðgæðiskenningar heim-
spekingsins mikla.
Sænskur Sálfræðingur
íkína
Einn þeirra, sem hvað gjörst hefur spurt
Kínvetja spjömnum úr um þennan þátt í
uppeldi þarlendra barna, er sænski sálfræð-
ingurinn Solvig Ekblad. Hún dvaldist í Kína
í þtjú ár við skipulegar rannsóknir á þeim
þáttum í kínversku uppeldi, sem einkum
miða að því að hemja árásarhneigð og
áreitnishvöt hinnar uppvaxandi æsku. Hún
lagði markvissar spurningar fyrir mörg
hundmð kínversk börn, einnig nánustu ætt-
ingja þessara barna, kennara þeirra og
leikfélaga. Jafnframt þessu gerði Solvig
aðrar fræðilegar athuganir á sálarlífi og
atferli nefndra aðila. Til viðmiðunar hafði
hún að auki stóran hóp sænskra bama á
aldrinum 6—15 ára í bænum Sandviken.
Gefur það niðurstöðum rannsókna hennar
á kínverskum börnum í heild og ályktunum
óneitanlega mjög aukið gildi.
Á niðurstöðum rannsóknanna byggði
Solvig Ekbald svo doktorsritgerð sína „Soc-
ial Determinants, Restrictive Environment
and Aggressive Behavior," sem hún varði
í maí 1986 og hlaut fyrir doktorsgráðu í
læknisfræði við Karolinsku stofnunina í
Stokkhólmi.
Rannsóknir dr. Ekblads í Kína verða að
sumu leyti að teljast nokkuð einstæðar, sök-
um þess að kínversk yfirvöld hafa hingað
til verið vægast sagt treg til að veita Vestur-
landabúum leyfi til svo víðtækra félagslegra
rannsókna og athugana í landinu. Solvig
Ekblad naut hins vegar margháttaðrar að-
stoðar frá Sálfræðistofnun Vísindaaaka-
demíu Kína við rannsóknarstörf sín á þeim
þremur ámm, sem hún dvaldist þarlendis,
en hún var þá búsett í höfuðborg Kínaveld-
is, Beijing.
ÁBERANDISJÁLFSAGI
Margir útlendingar, sem gist hafa Kína
á undanförnum ámm, hafa veitt því sér-
staka athygli, hve kínversk börn sýna
almennt miklu meiri háttvísi og sjálfsaga í
allri framkomu en minni uppivöðslusemi og
árásarhneigð heldur en börn, sem alin em
upp að vestrænum hætti. Það fer því ekki
hjá því, að útlendingar spytji hvað það eigin-
lega sé, sem þessu valdi. Reyndar leikur
mönnum líka hugur á að vita, hvaða gjald
kínversk börn verði að greiða fyrir jafn hlý-
lega og elskulega framkomu og þeim er
yfirleitt tamt að viðhafa: I hvetju er munur-
inn á hugsanaferli og hegðunarmynstri
kínverskra barna og barna á Norðurlöndum
fólginn — það er að segja hjá börnum, sem
alin em upp innan lokaðs samfélags annars
vegar og svo hins vegar hjá börnum, sem
alast upp í þjóðfélögum, þar sem sjálfsagt
þykir að fram fari opinská, kryfjandi um-
ræða um margvísleg pólitísk og félagsleg
ágreiníngsmál eða aðsteðjandi vanda?
í stómm dráttum má segja, að kínversk
börn haft mun sterkara taumhald á tilfinn-
ingum sínum, heldur en norræn börn. Einnig
taka kínversk böm í öllu sínu atferli í miklu
meira mæli mið af samfélagslegum reglum,
skorðum og stöðluðu mynstri, en norræn
börn em á hinn bóginn miklu hneigðari til
einstaklingshyggju. Samt sem áður er vel
hægt að greina nokkurn mun í þessum efn-
um, eftir því hvort um stúlkur eða drengi
er að ræða, og má vel vera að þar skipti
mismunur í erfðaeiginleikum vissu máli.
Það er áberandi hvað kínversk börn á
forskólaaldri láta miklu sjaldnar reiði eða
ólund í ljós heldur en norræn börn á sama
reki; þau kínversku fyllast síður ótta eða
láta bera á sámm vonbrigðum. Kínverskum
börnum er það tamast að byrgja vonbrigði
og reiði hið innra með sér og láta sem allra
minnst á slíkum tilfinningum bera — þau
bregða fremur á það ráð að verða skömm-
ustuleg, sorgbitin eða fara að gráta.
Um það bil fimmti hver norrænn smá-
drengur sýnir á hinn bóginn annað hvort
alls engin viðbrögð við svipaðar kringum-
stæður eða hann grípur til blótsyrða eða fer
í fylu. Að því er stúlkur varðar þá bregst
fimmta hver norræn stúlka við sámm von-
brigðum með því að fara í fýlu, sýnir engin
viðbrögð eða þýtur inn í herbergið sitt.
Skólabörn á Norðurlöndum, einkum þó
strákar, slást gjaman, þegar þeim þykir sér
misboðið eða reyna að fá einhvem fullorðinn
sér til hjálpar eða fá félaga sinn til að veita
sér lið.
KÍNVERJAR SJÁLFUM
SérNæstir
Þegar Solvig Ekblad spurði bömin, hver
annaðist uppeldi þeirra, nefndu sænsk böm
oftast móður sína eða — og það í ófá skipti
— „ég sjálf(ur)“, eða báða foreldrana eða
annað þeirra. Kínversku bömin nefndu á
hinn bóginn ekki einungis foreldrana sem
helztu uppalendur sína, heldur líka áhrifaað-
ila utan heimilis eins og til dæmis kennara
eða leiðtoga kommúnistaflokksins.
Sé litið á viðhorf bamanna til annars
fólks í umheimi þeirra, kemur einnig fram
greinilegur munur á afstöðu kínverskra og
norrænna bama. Böm á Norðurlöndum
hafa áberandi mikinn áhuga á umheiminum;
þau vilja stuðla að friði, auka réttlæti í
heiminum og veita fátækum þjóðum hjálp.
Kínversk böm nefna í þessu sambandi eink-
um fólk í næsta nágrenni við þau sjálf —
íuppeldi barna sinna setja Norður-
landabúarsér vissulega önnur markmið
en tíðkastíAustur Asíu, easamter
áreiðanlega margt, sem hægt erað
læra af Kinverjum í barnauppeldi.