Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1987, Blaðsíða 8

Straumhvörfin í
íslenzkri myndlist
urðu með verkum
Svavars Guðnason-
ar, sem fórað mála
óhlutlæg verk um
og fyrir 1940. Síðan
hefurþræðinum ve-
rið haldið eins og
sjá má á yfirlitssýn-
ingunni á Kjarvals-
stöðum, en í tilefni
hennar er þessi
grein skrifuð.
EFTIR GUNNAR B.
KVARAN
Svavar Guðnason: Fansað í fúgustíl, 1939-1940. Listasafn íslands.
Islenzk
abstraktlist
Jóhannes Kjarval: Komið tilmín. Um
192o. Eig. Broddi Jóhannesson.
Þorvaldur Skúlason: Málverk, 1973-77.
Eigandi: Sverrir Sigurðsson.
Finnur Jónsson: Örlagateningurinn, 1925. Eign listamannsins.
Asíðari hluta 19. aldar
voru listamenn útí hinum
stóra heimi komnir með
áður óþekktar meiningar
inní myndlistina. Mál-
verkið, sem verið hafi
einskonar gluggi út yfir
veruleikann, lokaðist nú
smám saman og listamenn leituðu að nýjum
forsendum fyrir listsköpun sinni. Impressi-
onistamir vildu leiða inn nýja sundurgrein-
andi sýn, Gauguin einfaldaði litasamsetn-
ingar í afgerandi andstæður og Cézanne tók
út fjarvíddina og einfaldaði línur og landslag
í geómetrískar formeindir. í byijun 20. ald-
ar héldu listrænar uppgötvanir áfram;
fauvistar umbreyttu hlutum í form og liti
og kúbistar brutu niður hefðbundna fram-
setningu á tíma og rúmi í málverki. En
þótt þessi listræna þróun hafi bæði verið
hröð og djörf var aldrei um það að ræða
að hafna og yfirgefa raunveruleikann.
Myndverk þessara meistara höfðu ávallt
sterka skírskotun til hlutveruleikans. Það
var því ekki fyrr en árið 1910 að Kandinsky
málar vatnslitamyndir þar sem hann leysir
upp form hlutanna og hafnar vísvitandi allri
vísun í hinn ytri veruleika. Er þetta al-
mennt talið merkja upphaf abstraktlistar í
vestrænni listasögu.
1
Á þessum tíma áttu sér stað miklar vær-
ingar í íslensku þjóðlífi samtímis því sem
fyrsta kynslóð íslenskra myndlistarmanna
var að vaxa fram. Voru þeir neyddir til að
sækja þekkingu til meginlandsins þar sem
heimslistin með stóru L-i var í örri endumýj-
un. Baldvin Bjömsson (1875—1945) var í
Berlín í byijun aldarinnar, Finnur Jónsson
(1892) í Dresden og Kjarval (1885—1972)
lengst af í Kaupmannahöfn. Allir höfðu
þeir kynni af framúrstefnulist þess tíma
eins og sjá má í verkum þeirra, nema þá
kannski Finnur í blekmyndum sínum frá
árinu 1922. Em verk þeirra í flestum tilfell-
um byggð á sterkri vísun í hlutvemleikann
eða hlaðin táknfræðilegum eindum.
Straumhvörfín í íslenskri myndlist verða
án nokkurs vafa í verkum Svavars Guðna-
sonar (1909). Á ámnum 1939—40 málar
hann fullkomlega óhlutlæg verk, svo nefnd-
ar Fúgumyndir. Frá þessum tíma getum við
talað um samfellda sögu íslenskrar abstrakt-
listar. Árið 1945 heldur Svavar sýningu hér
á landi og kynnir löndum sínum nýlistina.
Em myndir hans þá þegar verk fullþroska
listamanns. Allan 5. áratuginn er Svavar
búsettur í Kaupmannahöfn og hefur list
hans á þessum tíma algera sérstöðu á
íslenskan mælikvarða og ef víða væri leitað.
Annar viðburður markar tímamót í ís-
lenskri listasögu á seinni hluta 5. áratugar-
ins. Það em Septembersýningamar. Þar var
kominn flokkur listamanna með ólíkar list-
hugmyndir en þó samtaka um að storka
hefðinni og leiða ný sannindi inn í mynd-
lista. í verkum frá þessum tíma má greini-
lega sjá ómeðvitaðar eða meðvitaðar
ívitnanir í kúbisma og súrrealisma og tengsl-
in við danska avant-garde-málverkið sem
hlut átti í Cobraævintýrinu em augljós. Á
þessum fyrstu Septembersýningum er ekki
um hreina abstraktion að ræða og það er
ekki fyrr en á Septembersýningunni árið