Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1987, Blaðsíða 7

Vesturlandabúum sem gista Kína kemur það oft mjög á óvart, hve háttprúð og
hlíðin kínversk böm em. Reiði og óánægju fela þau vandlega innra með sér.
Spurningin er svo, hvert gjaldið sé fyrir svo mikinn sjálfsaga.
fólk, sem þarfnast hjálpar af ýmsu tagi.
Þau eru líka í mun ríkara mæli en þau
norrænu innstillt á og staðráðin í að afla
sér menntunar í alveg ákveðnu augnamiði,
vilja leggja fram sinn skerf til þróunar lands
síns og geta orðið heimili sínu og fjölskyldu
til hjálpar.
Enda þótt kínversk böm eigi núorðið til-
tölulega greiðan aðgang að sjónvarpi
heimafyrir, sitja þau langtum skemur og
sjaldnar fyrir framan skjáinn heldur en böm
á Norðurlöndum, og einkum í Svíþjóð. Þann-
ig reynist það einungis vera um 3% af
kínverskum bömum sem yfírleitt horfa á
sjónvarp á sunnudögum. Kínverskir foreldr-
ar vemda líka böm sín miklu meir fyrir
öllu sjónvarpsefni með ofbeldi sem ívaf; em
Kínverjar mun aðgætnari og strangari í
þessum efnum heldur en foreldrar almennt
á Norðurlöndum. Þess háttar geðvernd, sem
kínversk böm njóta beinlínis umfram nor-
ræn börn, gæti ef tii vill skýrt að nokkm
leyti þá staðreynd, að nær engin kínversk
böm skuli láta í ljós, að þau séu brædd við
stríð eða séu hrædd um líf sitt og limi í
umferðinni í stórborg eins og Beijing t.d.
Norræn böm segjast aftur á móti vera
hrædd við dauðann í fleiri tilvikum en
kínversk böm.
AUSTUR OG VESTUR
í vissum atriðum er mismunurinn á upp-
eldi kínverskra og norrænna bama mjög
mikill. Á Norðurlöndum — eins og reyndar
yfírleitt á Vesturlöndum — miðast bama-
uppeldið framar öllu við að bamið þróist
upp í að verða sjálfstæður einstaklingur,
en hið strangara kínverska uppeldi miðar
fremur að því að móta viðhorf og atferli
hinna uppvaxandi í samræmi við markmið
og staðla heildarinnar. Líkamleg snerting
milli bama og foreldra er mun meira við-
höfð hjá Kínvetjum heldur en hjá Norður-
landabúum. Kínverskir foreldrar fara meira
höndum um böm sín, svo að segja, heldur
en við eigum að venjast. Þeir bera bömin
gjaman með sér, þegar þau em enn á unga
aldri, reyna jafnvel að móta þau líkamlega
eftir kínverskum smekk með því að reyra
útlimi bamanna í fmmbemsku.
Vesturlandabúar leggja sérstaka áherzlu
á frelsi í uppeldi barna sinna, en Kínveijar
leggja höfuðáherzluna á félagslega skipan
allra mála og á góð og náin samskipti milli
einstakra fjölskyldumeðlima. í Kína em það
reyndar ekki foreldramir einir sér, sem telj-
ast bera ábyrgð á uppeldi barnanna heldur
eiginlega allir eldri meðlimir ^ölskyldunnar,
einnig kennarar, félagar og stundum jafn-
vel starfsmenn Kommúnistaflokksins á
viðkomandi svæði. Að hlýða forráðamönnum
og þeim sem eldri em, er alveg sjálfsagður
hlutur í augum kínversks bams; að óhlýðn-
ast þeim, sem eldri em, er alvarleg yfírsjón
og ljótt framferði.
Norðurlandabúum fínnast þessi hefð-
bundnu viðhorf mjög framandleg. Það sem
þó kemur mönnum ennþá meira á óvart er
sú bannfæring á árásarhneigð í atferli
bamsins, sem virðist snar þáttur í uppeldis-
mynstri Kínvetja og grandvallast á ár-
þúsunda gamalli hefð þeira.
Yfirborðið Slétt Og Fellt
Kínverskum bömum lærist snemma að
hafa nær fullt taumhald á tilfinningum
sínum, bæla niður reiði og dylja vonbrigði
og sorg. Þetta hefur auðvitað vissar sálræn-
ar afleiðingar í for með sér og er þá hluti
þess gjalds, sem kínverskt bam verður að
greiða fyrir sjálfstjóm, sem það tekur
snemma að búa yfír. Sú mikla áherzla, sem
í uppeldinu er lögð á að bæla niður árásar-
hneigð og áreitni í atferli kínverskra bama,
getur í mörgum tilvikum leitt til líkamlegra
sjúkdómseinkenna síðar eins og magakvilla,
höfuðverks og tmflana á svefni.
Eitt þýðingarmesta tækið í kínversku
bamauppeldi er sú aðferð að láta bam, sem
gert hefur einhvetja uppsteit eða óhlýðnast
fyrirmælum, fínna greinilega fyrir selrt sinni
frammi fyrir hópnum. Bömin verða snemma
— til dæmis strax á þeim aldri þegar þau
em farin að sækja dagvistunarstofnanir —
að láta sér skiljast, að það er hópurinn, sem
er æðsta dómstig varðandi velþóknun eða
vanþóknun á hegðun og atferilsmynstri. Ef
einhvetjum einstaklingi verður á í mess-
unni, bakar hann sínum nánustu og líka
félögunum í hópnum sínum smán og ama.
Með beinum og mjög ákveðnum þrýstingi
frá hópnum sveigist atferli einstaklingsins
því óumflýjanlega inn á þær félagslegu réttu
og skaplegu brautir, sem þjóna markmiðum
heildarinnar.
LÝSANDIFORDÆMI
Það hefur alla tíð þótt afbragðsgóð að-
ferð í uppeldismálum að hafa lýsandi fyrir-
mynd tiltæka til að leiða bamið í uppvexti
inn á réttar brautir. Yngstu bömin nefna
oftast mömmu og pabba sem sínar helztu
fyrirmyndir; eldri bömin vilja fremur líkjast
íþróttahetjum, frægum kvikmyndaleikumm
o.þ.h. í Kína var það á sínum tíma hið
dáðríka ungmenni Lei Feng; hann var fædd-
ur 1944 en dó árið 1963 af slysförum. Lei
Feng var um skeið merkasta fyrirmynd
uppvaxandi kínversks æskufólks: Á aðeins
tuttugu og tveggja ára æviskeiði sínu megn-
aði Lei Feng að framkvæma fjölmörg góð
og þörf verk, sem áhrifamikil áróðurstæki
sáu síðar um að básúna rækilega út í yztu
afkima hins risavaxna þjóðlands. Lei Feng
varð sá, sem ungir og upprennandi Kínveij-
ar vildu helzt af öllu líkjast í stóm sem smáu.
Fjórmenningaklíkan alræmda tók sig aft-
ur á móti til og felldi þessa miklu fyrirmynd
kínverskrar æsku af stalli — myndir, styttur
og áminningarborðar hurfu úr augsýn al-
mennings í menningarbyltingunni svo-
nefndu. En Lei Feng hlaut þó síðar fulla
uppreisn æm á nýjan leik. Minningarhöllin
um þessa kínversku æskulýðshetju í Beijing,
sem verið hafði lokuð um langan tíma, hef-
ur t.d. núna verið opnuð aftur, og myndir
af honum með hvatningarorðum til æskunn-
ar um að taka hann sér til fyrirmyndar,
sjást nú víða í Kínaveldi. Ný hetja og fyrir-
mynd hefur auk þess skotið upp kollinum
fyrir skömmu. Það er Deng Pufang, sonur
forsætisráðherra Kína, Den Xiaopeng. Deng
Pufang er formaður Samtaka fatlaðra og
lamaðra í Kína, en hann hafði slasast mik-
ið, þegar honum var varpað út um glugga
á Háskólanum í Beijing í því ofbeldisróti
sem ríkti í menningarbyltingunni.
GottOgIllt
Þau feiknalegu ódæði og margvíslegu
hryðjuverk, er framin vom á tímum svokall-
aðrar menningarbyltingar, sem forsprakkar
Kommúnistalokks Kína áttu upptökin að og
hvöttu ákaft til fyrir 15 ámm, er afar erfitt
að skýra í rótgrónu menningarsamfélagi,
sem hefur megna andúð á ofbeldi og árásar-
hneigð. Sú válega eyðingaralda, sem fór
nánast eins og eldur í sinu um Kínaveldi,
kostaði um það bil eina milljón Kínveija
lífíð, og vom menntamenn í miklum meiri-
hluta þeirra, sem myrtir vom. Tjónið á
ýmsum menningarverðmætum varð gífur-
legt — að sumu leyti óbætanlegt og
ómetanlegt. Enn þann dag í dag hefur
landið ekki náð sér að fullu eftir þau her-
virki, þótt allt sé með eðlilegu móti á
yfirborðinu. Kínveijum sjálfum reynist örð-
ugt að botna til fulls í því, hvemig hefð-
bundinn hugsunarháttur þeirra og
friðsamlegt atferli gat beðið svo herfilegt
skipbrot í svo stómm stíl og svo fyrirvara-
lítið eins og reyndin varð.
Bamauppeldi í Kína og á Norðurlöndum
miðast við að ná ólíkum markmiðum og er
hagað á mjög ólíkan hátt. Sálfræðingurinn
dr. Solvig Ekblad segist gjaman vilja halda
til haga hinu bezta í uppeldisvenjum þess-
ara tveggja menningarsamfélaga. Einn er
annars sá þáttur í kínversku bamauppeldi,
sem einnig hefur mikla þýðingu: Baminu
er á unga aldri kennt að greina á milli góðs
og ills eða hvað sé rétt og hvað sé rangt.
Á Norðurlöndum fer það, því miður, í vöxt
að bömum séu ekki lengur veittar neinar
ákveðnar og ófrávíkjanlegar leiðbeiningar í
því að greina milli þess, sem er rétt og
þess, sem er rangt, og verða norræn böm
því oftast að þreifa sjálf fyrir sér í þeim
efnum. Óvissa um svo þýðingarmikil atriði
verður oft til að hamla eðlilegum siðgæðis-
þroska hjá norrænum bömum og veldur
þeim innri óróa og greinilegu óöryggi. í
Kína ríkir á hinn bóginn engin óvissa að
þessu leyti.
Sveinn Ásgeirsson þýddi úr Veckojournalen.
Afinæliskveðja úrÁmesþingi
EFTIR SÉRA SVEINBJÖRIW SVETlSrRJÖRNSSON
Eg sit við skrifborðið
mitt, það stendur við
glugga sem snýr í
vesturátt. Þar höfum
við átt margar stundir
saman í þau fjömtíu
og tvö ár, sem ég hef
þjónað Hmnapresta-
kalli. Fyrir framan mig liggur Biblían.
Eg ætla að fara að opna hana og leita
að texta fyrir kveðjuræðuna. En í þetta
sinn gerist þess ekki þörf, því áður en
ég legg hönd á helga bók hefur rödd
úr æðri veröld hvíslað að mér þeim orð-
um úr þessari bók, sem ég á að nota. —
Eg lyfti höfði og beini sjónum mínum
út um gluggann og við blasir hinn gamli
en síungi vinur, hinn djúpi fagri faðmur
fjallanna í Ámesþingi, sem hefur gefið
mér svo margar gleðistundir. Nóvember-
mánuður hefur hafíð göngu sína með
okkur inní skammdegismyrkrið, jörðin
er auð, heiður himinn. Víða r?sa gufu-
strókar frá hvemm og úr borholum. Og
þótt undarlegt kunni að virðast þá minnir
þessi sjón mig á tveggja aldar afmæli
höfuðborgar okkr.
í tilefni af þessu afmæli hefur margt
verið vel gert og sumt með ágætum.
Eða mun ekki sjálfur afmælisdagurinn
lengi lifa í minnum þeirra er vom í mið-
bænum þennan dag eða sátu við sjón-
varpið sitt? Þó verð ég að játa að það
sem hefur glatt mig sérstaklega við
hveija komu til Reykajvíkur á árinu og
um leið minnt mig á afmælið em þær
súlur sem framhjá er farið um leið og
ekið er inn í bogarlandið. — Þær era sex
að tölu og verða því bjartari sem myrk-
rið í kringum þær er svartara. Og höfuð
þessara súlna minna á eitt af meistar-
verkum Einars Benediktssonar sem hefst
með þessum orðum: „í svanalíki lyftist
moldin hæst.“ Og tónar Sigvalda Kalda-
lóns við textann óma hið innra og hjálpa
huganum að hefja sig í hæðir.
Annað er það þó sem dýpst hefur
snortið mig og lengst mun minna mig á
afmælisárið. Það var hvorki hugsað né
framkvæmt í höfuðborginni, heldur á
eignaijörð hennar á Nesjavöllum í Grafn-
ingi. Lengi hefur það verið vani minn
að ganga út á dyrapall þegar líður á
kvöldið, til þess að bjóða vinum mínum,
sem úti sofa, góða nótt og um leið að
njóta fegurðarinnar, sem nær hámarki
þegar sól er að setjast í Brúarárskörðum
um Jónsmessuleytið. — Að kveldi dags
þann 26. febrúar gekk ég út að venju
og litaðist um. Kyrrðin var næstum al-
ger og hvíta logn. Og sem ég stóð þama
varð ég ásjáandi að einu af dýrðarverk-
um skaparans í ríki náttúmnnar, þetta
sem við fáum að sjá aðeins einu sinni
og aldrei meir. Vestur á Nesjavöllum
byijuðu að rísa súlur, gerðar af gufu,
sex að tölu og allar eins. Þær risu hærra
og hærra hvítar og teinréttar uns þær
gnæfðu yfír öll nálæg íjöll og sjálft af-
mælisbamið, Reykjavíkurborg, blasti
við. Þegar hér var komið var sól að setj-
ast að baki og hinn hvíti litur breyttist
í gullinn roða. Um leið var eins og lítil
hreyfíng kæmi á súlumar. Þær lutu all-
ar höfði í átt til afmælisbamsins eins
og þær væm að færa því óskir sínar og
kveðjur. Þegar hér var komið gekk ég
inn til þess að festa þessa mynd í huga
áður en hún breyttist og hyrfí.
í þann mund er ég var að sofna um
kvöldið og var að hugsa um táknmál
þessarar sýnar, rifjaðist upp fyrir mér
frásögn úr Biblíusögunum er ég fyrst
lærði í bamaskóla. Þar var sagt frá því,
að þegar ísraelsmenn vom á heimleið
úr ánauðinni í Egyptalandi þá hafí Drott-
inn sjálfur farið fyrir þeim, á daginn í
skýstólpa en um nætur í eldstólpa.
Afmælisóskir úr Ámesþingi til
Reykjavíkur að íbúar hennar og lands-
menn allir fari að fordæmi hinnar fomu
þjóðar í austri: að hún fylgi Drottni
sínum og Herra eins og hún gerði á liðn-
um öldum á leið sinni í gegnum dimma
dali, inn á þær grænu gmndir er við nú
lifum á.
Höfundurinn hefur nýlega látið af embætti
sem sóknarprestur i Hruna.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. FEBRÚAR 1987