Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1987, Blaðsíða 3

E
ISSBHX
MORGUNBLADS I N S
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gisli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er af málverki Kristínar Jónsdóttur listmál-
ara, Uppstillingu frá því um 1930. Myndin er birt í
tilefni útkomu listaverkabókar um Kristínu, sem Bóka-
útgáfan Þjóðsaga gefur út um þessar mundir. Textann
skrifar Aðalsteinn Ingólfsson og hefur Lesbók fengið
leyfi til þess að birta kafla, þar sem segir frá tildrög-
um þess að Kristín fékk áhuga á listnámi og svo
því, hvemig henni tókst að fjármagna námið.
Námur
eru heildarheiti á temakonsertum, sem íslenzka Hljóm-
sveitin hefur fyrirhugað og verður sá fyrsti haldinn
í Hallgrímskirkju í dag. Pjórir listamenn vinna saman
um temað LANDNÁM ÁISLANDI: Sigurður Pálsson
hefur ort ljóð, sem Kristján Jóhannsson syngur við
lag Þorkels Sigurbjörnssonar og afhjúpuð verður við
það tækifæri mynd Gunnars Arnar listmálara um land-
námið.
JOSEF BRODSKÍ
Kvæði
um
blinda
tón-
snillinga
Geir Kristjánsson
þýddi úr rússnesku
Þeir blindu fara ferða sinna
að nóttu.
Þá er alltaf auðveldast
að ganga yfir torgið.
Þeir blindu lifa lífinu
fálmandi,
fara höndum sínum um
heiminn,
þekkja hvorki Ijós eða
skugga,
þukla steina:
úr steinum gera menn
veggi.
Bakvið þá búa karlmenn;
konur,
börn,
peningar.
Þessvegna
eru þeir traustir,
betra að ganga leiðina
meðfram þeim.
Og tónamir —
vinna ekki á þeim.
Steinarnir gleypa þá í sig.
Og tónamir deyja inni í
steinunum,
teknir til fanga.
Það er slæmt að deyja að
nóttu.
Það er slæmt að deyja
fálmandi.
Þá er alltaf einfaldast
að gera einsogþeir blindu ...
Þeir blindu ganga
yfir mannlaus
torg.
Höfundurinn fékk Nóbelsverð-
laun í bókmenntum á þessu ári.
Alkunna er að í ýmsum
frumstæðum þjóðfélög-
um hafa tíðkast og
tíðkast víst enn ýmiss
konar manndómspróf.
Ungir menn verða að
gangast undir margs
kyns píslir til að verða álitnir fullgildir karl-
menn. Þeir eru t.d. stungnir oddum, skornir
hnífum, varimar teygðar fram, eyrum út,
hárið af og fleira mætti telja. Hér heima á
íslandi skilja menn bara ekkert í slíku hátta-
lagi og prísa sig sæla að þurfa ekki að sanna
gildi sitt með þessum skelfílega hætti. En
hér sannast enn sem oftar að flísin í auga
náungans verður oftast sýnu augljósari en
bjálkinn í eigin auga. I ímyndaðri fullkomn-
un okkar gleymist gjama að hér tíðkast svo
grimm manndómspróf að jaðrar við kvala-
losta. Og mörg þeirra verðum við að gangast
undir löngu eftir að sannast hefur á okkur,
a.m.k. sum okkar, manndómsleysi í flestum
hagnýtum greinum.
Ein þessara manndómsrauna, sem flestir
verða að þola, er að skipta um bíl, selja
þann gamla og kaupa annan nýjan. Sú raun
er að því leyti ægilegri en manndómspróf
fmmstæðra þjóða að hann verðum við að
þola oft, allt frá unglingsaldri þar til yfir
lýkur. Samt kvíða menn fyrir því að deyja.
Allir vita að tröllasögum miklum fer af
bílaviðskiptum á íslandi. Þess munu mý-
mörg dæmi að menn selja bíla sína í góðri
trú og fá þá síðan aldrei borgaða að fullu.
Eftir sitja harmi lostnir seljendur sem annað
hvort sætta sig við tjónið eða „leita réttar
síns" og tapa þá oft enn meiru. Þessi skip-
an mála kallast „að búa í réttarríki“ og er
þegnum þess ríkis oft ákaflega dýrkeypt. ■
Því er það mjög vænlegur kostur, sem
sumum býðst, að fara bara með gamla bílinn
sinn til umboðsins, kveðja hann þar og
þakka fyrir sig og aka síðan á braut á öðr-
um nýjum. Þessi lausn líktist engu öðru en
himnasendingu fyrir mér þegar ég skipti
um bíl fyrir nokkru. Jeppinn minn var orð-
inn íjögurra ára gamall og ég gerði mér
grein fyrir að við yrðum að skilja. Og ef
menn halda að það hafí verið tregalaust af
minni hálfu og okkar hjónanna þá get ég
fullvissað þá um að okkur var hreint ekki
sama. Jeppinn okkar var fullgildur meðlimur
fjölskyldunnar enda engin skömm að hon-
um. Hann hafði líka þegið gott atiæti og
jafnan verið þveginn, bónaður, ryksugaður
Foxer
og almennt verið vel við haldið. Hann átti
það líka vel skilið. Hann hafði þjónað okkur
af slíkri dyggð og fómfysi að lýsingar undir-
gefnustu hjúa blikna í samanburði við hann.
Hann hét Fox.
Það reyndist auðsótt mál hjá umboðinu
að taka Foxinn gamla upp í annan nýjan
sömu gerðar og þótt skömm sé frá að segja
fór ég strax að hlakka til að skipta. Svona
er maðurinn ófullkominn. Og dag nokkum
er leið að tímamótunum fór ég með „þann
gamla“ niður í bílasölu umboðsins til að
láta meta hann til ij'ár. Mér leið eins og ég
get ímyndað mér að manni líði sem leiðir
reiðhest sinn til slátrunar af því að hann
hefur augastað á öðrum yngri og föngu-
legri sem honum þykir meiri sómi að. Eða
manni sem skilur við konu sína til að góma
yngri konu og sprækari. Samt var ég tölu-
vert stoltur þegar ég sýndi sölumanninum
í bílasölunni nýbónaðan og snyrtan Foxinn.
Hann var næstum eins og nýr. Eftir að
hafa grandskoðað bílinn, sparkað í hann,
kannað dekkin, kíkt undir hann (sem má
við bíla) og ekið honum um nágrennið féll
dómurinn. Tvö hundruð þúsund. TVÖ
HUNDRUÐ ÞÚSUND.
Ég brást reiður við og spurði manninn
hveiju það gæti sætt að ég sæi sams konar
bíl sömu árgerðar fyrir utan hjá honum á
kr. 340.000,- og hann bæði óhreinan og
ryðgaðan. „Það er bara fólkið sem ræður
því,“ var svarið. Meðfædd hæverska mín
kom í veg fyrir að ég innti hann eftir til
hvaða tegundar sölumenn teldust. En mað-
urinn tók upp vasatölvu og fór að reikna
með svo dramatískum tilburðum, virðuleg-
um svipbrigðum og spekingslegum augna-
gotum til himins að mér féll allur ketill í
eld. Síðan sýndi hann mér fram á að jepp-
inn minn væri hreint ekki meira virði. Ég
reyndi að malda í móinn en maðurinn var
kominn með þetta harða blik í augun sem
menn fá þegar þeir hafa ákveðið að hlusta
ekki á rök. Lokaorðin voru: „Þú ræður hvort
þú sættir þig við þetta verð."
Og hvað getur maður svo sem gert ann-
að? Eg steig upp í jeppann og ók á brott
en þunglyndisskýin hlóðust upp á skaphim-
ininn. Það bætti ekki úr skák að næsta dag
yrði ég fertugur að aldri og ég fór að hugsa
um hverfulleikann í lífinu og það verðhrun
sem aldrinum fylgir. Samt vorkenndi ég
Foxinum meira. Hann hafði verið lítillækk-
aður, nánast svívirtur, með skammarlegum
hætti. Og ekki gat hann borið hönd fyrir
höfuð sér. Loks fór ég að hugsa um þann
toll sem það tæki af kennaralaununum að
gamli bíllinn skyldi svo lágt metinn og dag-
urinn missti líf og lit.
Tveimur dögum síðar sótti ég nýja bílinn
minn og skilaði þeim gamla. Og þrátt fyrir
að geðslagið væri ekki enn fallið í gömlu
skorðurnar eftir hremmingarnar við matið
get ég ekki leynt því að ég fann talsvert
til mín þegar ég ók úr hlaði á nýja Foxinum
mínum. Ég gleymdi t.d. alveg að kveðja
þann gamla sem eftir stóð við bílasöluna
heldur lúpulegur. Hver nennir líka að kveðja
bíl sem fellur svona í verði, ég bara spyr.
Mér fannst hann hafa leikið á mig, brugð-
ist mér á stund neyðarinnar.
Um kvöldið gekk mér illa að sofna. Mér
fannst sem mér hefði farist skammarlega
við vin minn og þræl, skilið hann eftir í
höndum manna sem auðsýndu honum aug-
ljósa fyrirlitningu. Ég sá hann fyrir mér þar
sem hann horfði hnípinn á eftir mér þar sem
ég ók rígmontinn úr hlaði bflasölunnar á
nýja Foxinum. Þegar ég loksins sofnaði
dreymdi mig illa. Jeppinn var þá í haldi hjá
óvinum sem gerðu gys að honum og hróp-
uðu í sífellu: „Heldurðu að þú sért einhvers
virði, ha?“
Næsta morgun heimsótti ég bflasöluna
til að bæta fyrir vanrækslusyndirnar og
kasta að minnsta kosti kveðju á þjón minn.
En viti menn, undrun minni verður ekki
með orðum lýst þegar ég sá þann gamla
standa fyrir framan söluna með sölumiða í
öðru auganu. Á miðanum stóð verðið,
330.000,- krónur. Mér fannst gamli Foxinn
minn alls ekki niðurdreginn nú, jafnvel
montinn, líklega var hann upp með sér vegna
þessa nýja frama.
Á leiðinni heim var ég í undarlega góðu
skapi. Ég samgladdist vini mínum sem hafði
vaxið svona í áliti á nokkrum klukkustund-
um. Ég hugsaði með mér: Kannski er maður
bara einhvers virði þótt maður sé orðinn
fertugur. En svo fór ég að hugsa um pen-
inga sem aldrei kann góðri lukku að stýra
enda sannaðist það nú. Ég fór nefnilega að
hugsa um þessar 130 þúsundir sem bílasal-
an tæki fyrir að koma Foxinum milli eigenda
— sem kostaði það að ég komst í manndráps-
skap sem, eins og allir vita, er bæði leiðinlegt
og hættulegt fyrir hjartað, einkum ef menn
eru orðnir fertugir. Auðvitað hefði ég átt
að halda áfram að samgleðjast mínum
gamla félaga að verða nú loksins metinn
að verðleikum. Þetta með 130 þúsundin er
nefnilega kallað: sjálfsögð þjónusta við við-
skiptavini fyrirtækisins.
Én allt í einu rifjaðist það upp fyrir mér
að fox er gamalt íslenskt orð sem merkti
svik. Fox er illt í öxi, kvað Skalla-Grímur
Kveldúlfsson forðum og átti við að öxin
væri svikin. Jæja, hugsaði ég með mér,
manni var nær að kaupa sér bfl sem héti
Fox, sjálfum íslenskukennaranum. Maður
hefði svo sem átt að vita að fískur lá undir
steini. En svo sá ég náttúrlega að ég var á
villigötum. Hvemig áttu japanskir framleið-
endur að vita að fox merkti svik? Nei, það
var óhugsandi. Aftur rann upp fyrir mér
skært ljós. Fox merkir á ensku refur. Ég
skildi strax að það var engin furða þótt sá
yrði fyrir refsskap sem keypti sér bíl sem
héti Fox. Auðvitað var þetta mínu eigin
andvaraleysi að kenna.
En ég var ekki svo skyni skroppinn að
ég sæi ekki í hendi mér hvers kyns klækja-
jeppi Foxinn væri. Þama hefði hann snúið
að því er virtist vopnlausri vörn í sókn.
Fyrirlitinn, smáður og einskis metinn hefði
hann kastað tötrum sínum og sjá; í stað
kolbítsins verðlausa blasti við fagurbúinn
prins, fokdýr Bráðum kæmi prinsessa og
keypti hann. Ég samgladdist honum af heil-
um hug og öfundaði hann jafnvel pínulítið
í laumi.
Og svona náði ég sáttum við tilveruna,
guð og bflasöluna og öll tilvistarkreppuein-
kenni hurfu sem dögg fyrir sólu. Ég ek nú
um rígmontinn á nýja Foxinum mínum þótt
ég viti svo sem að þetta er refur. Stundum
stríði ég honum svolítið og segi í hálfum
hljóðum svo enginn heyri: Þú ert nógu
helvíti glæsilegur núna, en bíddu bara.
Hvers virði heldur þú að þú verðir eftir fjög-
ur ár? En ég passa mig auðvitað á því að
ganga of langt. Þetta er svoddan bölvaður
Fox.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. NÓVEMBER 1987 3