Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1988, Blaðsíða 3

GUÐMUNDUR FRÍMANN
HtastöísasiiBSBEmi]®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
er af Hallsteini Sigurðssyni myndhöggvara og
verkum hans, sem nú eru á sýningu á
Kjarvalsstöðum. Hallsteinn er einn af okkar
framsæknustu myndhöggvurum og hefur unnið
jöfnum höndum í stein og jám. Verkin á
Kjarvalsstöðum eru úr málmi, en sérstæð í þá
veru, að listamaðurinn hefur málað þau einnig.
Þama eru bæði frístandandi verk á gólfi og
hreyfilistaverk (mobiles), sem hengd eru upp.
iljála
hefur æði oft verið til umfjöllunar í Lesbók, en í þetta
sinn vegna þess að nú er hún komin út í spænskri
þýðingu ogþýðandinn, Enrique Bemárdez, hefur
skrifað ítarlegan formála. Fyrn hluti hans birtist hér
í þýðingu Sigurðar Sigurmundssonar í Hvítárholti.
Los bijos de Sigfus prometen ayudar a Flosi
Los hijos cic Sigfus sc enteraron de que Flosi
cstaba cn Holtsvad, y fucron allí a verlc; allí estaban
Kctil de Mörk y su hermano Lambi, Thorkel de Mörd
y Sigmund, los hijos de Sigfus, Lambi Sigurdarson
Gunnar Lambason, y Grani Gunnarsson,
Hamundarson. FIosi sc puso cn
venida con alegría.
Ferðablaðló
í dag birtist fyrri grein af tveimur um þróunina í
Evrópuflugi fram til aldamóta, en búast má við
miklum breytingum og nýjungum hvað þá þjónustu
varðar.
Ríkarður
Jónsson var afkastamMl myndskeri, myndhöggvari
og málari raunar einnig og gripir eftir hann, oftast
skomir í islenzkt birki, voru gefiiir ótal máttarstólpum
þjóðarinnar á meridsafmælum þeirra. Nú er þess
minnst, að öld er liðin frá fæðingu Ríkarðs og af því
tilefhi skrifar Pétur Pétursson um listamanninn.
Gömul
haustmynd
Gustar um jarðargróða
grályndur norðanvindur,
vís til að vinna grand.
Það haustar. Hamingjan góða
hjálpi þér, Norðurland.
Bliknar í mýri brokið,
blástörin höfði drúpir,
finnur, að hún er feig.
Litförótt laufafokið
leikur um sleginn teig.
Brekkan og beijahlíðin
blikna, í dalnum ríkir
haustsins helkalda ró.
Heiðlóa, köld og kvíðin
kreikar um auðan mó.
Enn er gróðurtíð gengin,
gaddurinn bráðum þaggar
lyngþyt og lindahjal.
Senn standa sumarengin
sönglaus í Langadal.
Áin mín yndislega
úlfgráa stranda strýkur,
gefur að engu gaum,
berandi veg allra vega
von mína og sumardraum.
Guðmundur Frímann er þjóðkunnur rithöfundur og skáld,
fæddur 1903 ( Hvammi I Langadal í A-Húnavatnssýslu, en
hefur átt heima á Akureyri, þar sem hann hefur lagt stund á
húsgagnasmíði, bókband og kennslu. Hann hefur látið frá sér
fara 4 Ijóðabækur, smásögur og skáldsögu.
Að hleypa ekki
heimdraganum
Einar Petersen bóndi á
Kleif sagði mér frá því
að á æskustöðvum hans
á Jótlandi fyrir stríð hefði
þótt ógæfulegt, ef ungl-
ingur fór ekki strax eftir
fermingu að heiman til
að vinna fyrir sér. Hvert
fóru þá unglingamir? Þeir réðust í vist á
sams konar heimili og þeir komu frá til að
vinna sömu störfín og þurfti að vinna heima:
í fjósi, úti á akri eða inni í eldhúsL Jafnvel
gat farið svo, að í stað þess sem fór að
heiman, réðst jafnaldri hans í vist á heimil-
ið til að vinna sömu verk og hinn var látinn
vinna hjá ókunnugum. Slík viðskipti þóttu
vænleg til þroska. Unglingamir komust þá
undan vemdarvæng foreldranna og gátu
mannazt og fengið tækifæri til að venja sig
af óheppilegum venjum í samskiptum, sem
stundum mótast milli bams, systkina og
foreldra, áður en þau yrðu samgróin.
íslenzkur skólamaður lýsti fyrir mér fyrir
fáum ámm ekki óskyldu viðhorfí til skóla-
göngu nú á tímum, en hann hafði verið í
Danmörku að kynna sér skólamál. Þar væri
algengt að ungt fólk sækti skóla í önnur
hérað til að kynnast nýju umhverfi, þótt
flest ungmenni ættu kost á skólagöngu í
heimabyggð. Pannst honum það ólíkt því
sem er hér, þar sem nokkuð bæri á því, að
ungmenni, sem ættu kost á skólagöngu í
heimabyggð, þættu því aðeins hafa ástæðu
til að fara í skóla í önnur hérað, að þau
væra í vandræðum heima fyrir, jafnvel til
vandræða. Hefur það vafalaust spillt fyrir
héraðsskólunum, þegar slíkir nemendur
vora orðnir margir. Unglingar frá stöðum
þar sem ekki er skóli láta hins vegar af því
hvað það sé þroskandi að fara_ að heiman
og verða að bjarga sér sjálfur. Á sama hátt
hafa sveitaunglingar mannazt af að fara
að heiman til vandalausra í þéttbýli. í fom-
um sögum era býsna mörg dæmi um að
bömum væri komið í fóstur til mikils met-
ins fólks. Snorri Sturluson ólst sem kunnugt
er ekki upp hjá foreldram sínum í Hvammi
í Dölum heldur á skólastaðnum Odda á
Rangárvöllum.
Margt kaupstaðarfólk hefur talið það
hafa verið sér og bömum sínum mikils virði
að vera í sveit á sumrin og kynnast náttú-
ranni og dýranum og sveitastörfum. Ég er
sannfærður um að það sem þroskaði kaup-
staðarbömin mest var þó það að vera hlut-
gengur hjá vandalausum. Nú er annar hátt-
ur á. Margir foreldrar virðast vera með
nagandi samvizkubit 11 mánuði ársins yfir
því hvað þeir eiga lítil samskipti við böm
sín og vilja bæta fyrir það með nánum sam-
skiptum í sumarleyfinu með orlofsferðum
til sólarlanda. Með því móti fá bömin aidrei
tækifæri til náinna samskipta við fullorðið
fólk án návistar foreldranna.
Enn má minnast fomra dalamannna. í
Laxdælu segir frá því, að Bolla Bollason
fysti til útlanda, með þessum rökum: „Þyk-
ir maður við það fávís verða ef hann kann-
ar ekki víðara en hér ísland." í Hávamálum
er það talið þroskandi að fara víða og kynn-
ast fólki:
Sá einn veit,
er víða ratar
og hefir §öld of farið,
hveiju geði
stýrir gumna hver,
sá er vitandi er vits.
Nú á tímum gerist þetta með námsdvöl
og starfsreynslu erlendis. Stöðugt er bætt
við námsgreinum hér á landi og þess vegna
síður nauðsyn að sækja nám erlendis á byij-
unarstigi. Pjölgar þá þeim, sem ekki hleypa
heimdraganum, einkum Reykvíkingum, þar
sem skólamir eru flestir í Reykjavík og
mest fjölbreytni í störfum. Þegar stefnt var
að því fyrir nokkram áram að stofna há-
skóla á Akureyri var því gjaman haldið
fram, að það væri mikilsvert fyrir Akur-
eyringa að þurfa ekki að fara að heiman
til slíks náms. Ætli Jótinn á Kleif hefði
ekki heldur talið það ógæfulegt fyrir akur-
eyrsk ungmenni að fara ekki að heiman
komin á tvítugsaldur? Hins vegar tel ég að
slíkur skóli ætti að gefa reykvískum ung-
mennum ánægjulegt tækifæri til að hleypa
heimdraganum og kynnast öðra í landi sínu
en höfuðborginni.
Hér á landi er alltaf auðvelt að verða sér
úti um athugasemdir um náungann sem
má halda að byggist á þekkingu, en geta
verið úreltar vegna aukins þroska viðkom-
andi. Á þeim forsendum er hér haldið uppi
leynilegum alþýðudómstólum, þar sem engin
vöm er í málinu, því að ákærður fær hvorki
að vita dóminn né dómsforsendur.í hinu
opinbera dómskerfi skal ákærður teljast
saklaus, þar til sekt hans er sönnuð, en
fyrir hinum hulda alþýðudómstóli er ákærð-
ur dæmdur sekur nema hann sé hreinsaður
af öllum gran. Með fjölmennari þjónum era
hleypidómar um náungann vafalaust ekki
síður algengir, en þeir hljóta að verða enn
yfírborðskenndari en hér og byggjast á ytri
einkennum eins og litarhætti, þjóðemi og
* mállýzku, og því augljósari.
Margt fólk fær að njóta sín betur með
því að skipta um umhverfi. Þar sem ég er
kunnugur erlendis, er lítið spurt um náung-
ann hvemig hann hafi kynnt sig í æsku og
hvemig fólk foreldrar hans og systkini séu,
eins og hér er iðulega gert, heldur hvað
hann vilji og hvað hann geti hér og nú,
þegar hann fái að spreyta sig. Skyldi þrótt-
ur Norður-Ameríkumanna ekki hafa byggzt
mikið í slíku viðhorfi?
Björn s. Stefánsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. SEPTEMBER 1988 3