Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1988, Side 14

Afskipti íslendinga og
Norðmanna af
trúmálum í Rússlandi
egar Rússar minntust þess nú dögunum að
þúsund ár hafa runnið sinn veg og ótal snjóar
fallið síðan Valdimar leiðtogi þeirra gekk und-
ir heilaga skírn, þá spurðu ófróðir og nám-
fúsir menn: „Hvað hafa íslendingar og frænd-
Þótt Oddur Snorrason
eigni Ólafi Tryggvasyni
kristnitöku Rússa, þá er
frásögnin af skírn
Valdimars býsna
merkileg. Hinn lærði
munkur hefur vafalaust
haft ritaða heimild um
skírn Valdimars og
trúarhvörf Rússa.
eftir HERMANN
PÁLSSON
ur þeirra austan hafs gert í því skyni að
styrkja kristni í Garðaríki og öðrum héruð-
um á þeim slóðum?" Slíkar spumingar vaka
jafnt fyrir almúganum og lærðum sagnfræð-
ingum þessa heims, sem einatt eru að svip-
ast um eftir nýjum verkefnum og fróðleik
svo að þeir hafí jafnan eitthvað fyrir stafni.
Hér verður ýmislegt tínt til, en áður en vik-
ið er að þætti Húnvetninga í kristnisögu
Rússa, er rétt að rippa upp nokkrar glefsur
um Valdimar sjálfan.
Oddur Snorrason hinn fróði á Þingeyrum
segir að Valdimar ætti spákonu að móður
og væri kvæntur viturri konu sem hét Allog-
ia. Þessi kona telur bónda sinn á að taka
norskan svein í fóstur, níu vetra gamlan,
Ólaf Tryggvason að nafni. Að tali fomra
spekinga gerðist þetta árið 977, og þar
dvelst Ólafur síðan þangað til 986. Valdi-
mar konungur er ennþá hundheiðinn, þegar
Ólafur hverfur vestur á bóginn að leita ör-
laga sinna. Oddur getur þess ekki hvar
Valdimar hafði aðsetur sitt, en Snorri
Sturluson segir bemm orðum að konungur
hafi setið í Hólmgarði (sem Danir kalla
Novgorod), en þetta er rangt; Valdimar sat
í Kænugarði (Kíev). Þetta er ein af þeim
villum Heimskringlu, sem Snorri hefur ekki
þegið norðan úr Húnavatnsþingi. Áður en
Ólafur Tryggvason slæðist austur í Garð-
aríki er Sigurður móðurbróðir hans kominn
þangað og „hafði svo mikinn metnað af
konungi að hann eignaðist af honum miklar
eignir og mikil lén“. Sjaldan munu Norð-
menn hafa notið öllu meiri sóma í Rúss-
landi en á ámm þeirra Sigurðar og Ólafs,
enda vom menn þá heiðnir að sið og þekktu
lítt til kristni. Ólafur Tryggvason er talinn
fyrstur Noregskonunga sem talaði rússn-
eska tungu rétt eins og innfæddur, en eftir
að hann er farinn úr landi og Valdimar
kominn í kristinna manna tölu slettist upp
á vinskapinn með Rússum og Norðmönnum.
Snorri getur þess, að Eiríkur Hákonarson
jarl fór í Austurveg á efsta áratugi tíundu
aldar. „En þá er hann kom í ríki Valdimars
konungs tók hann að heija og drepa mann-
fólkið og brenna allt þar sem hann fór og
eyddi landið. Hann kom til Aldeigjuborgar
[hún var skammt fyrir sunnan Ladoga-vatn]
og settist þar um þar til er hann vann stað-
inn, drap þar margt fólk en braut og brenndi
borgina alla, og sfðan fór hann víða her-
skildi um Garðaríki." Heimild Snorra var
ekki af lakara taginu: Bandadrápa Eyjólfs
dáðaskálds.
Oddur Snorrason þakkar Ólafí Tryggva-
syni trúarskipti Valdimars konungs, og eiga
Rússar þó örðugt með að leggja trúnað á
slíkt. Samkvæmt sögu Odds fer Ólafur til
Grikklands, kynnist þar ágætum biskupi,
nær prímsigningu, tekur biskup síðan með
sér í Rússíam og boðar fóstra sínum kristna
trú. Um þann atburð sem Rússar minntust
svo fagurlega um daginn farast Oddi orð á
þessa lund; „En þó að konungur stæði lengi
við og mælti í móti að láta sið sinn og átrún-
að guðanna, þá fékk hann þó skilið með
guðs miskunn að mikið skildi siðinn þann
er hann hafði eða hinn er Ólafur boðaði.
Var hann og oft fagurlega áminntur að það
var blótvilla og hindurvitni er þeir höfðu
áður með farið, en kristnir menn trúðu bet-
ur og fagurlegar. Og með heilsamlegum
ráðum drottningar er hún gaf til þessa hlut-
ar að fulltingjandi guðs miskunn, þá játti
konungur og allir me'nn hans að taka heil-
aga skím og rétta trú, og varð þar fólk
allt kristið." Snorri getur skímar Valdimars
konungs að engu.
Þótt Oddur Snorrason eigni Ólafi
Tryggvasyni kristnitöku Rússa, þá er frá-
sögnin af skím Valdimars býsna merkileg.
Hinn lærði munkur hefur vafalaust haft rit-
aða heimild um skím Valdimars og trúar-
hvörf Rússa, enda kemur slík hugmynd
heim við aðra vitneskju í ritum Þingeyra-
munka, eins og bent verður á síðar. Ein-
stætt er að Oddur hefur gert sér ljóst að
kristni sú sem Valdimar kynntist árið 988
(eða þar um bil) var komin sunnan frá Mikla-
garði sjálfum. En ekkert bendir til þess að
Oddur hafí vitað hvenær Valdimar konung-
ur snerist til kristinnar trúar. Rússar ættu
nú að minnast Odds fyrir ýmsar sakir;
kristniþáttur hans um Valdimar og þegna
hans myndi þá vafalaust vera tekinn af
meiri alvöru, ef Ólafur Tryggvason hefði
þar ekki komið við sögu.
Oddur Snorrason var mikill áhugamaður
um kristni og Austurveg og kemur hvoru-
tveggja fram ekki einungis í Ólafs sögu sem
mun hafa verið frumsamin á latínu um
1190, heldur einnig $ Yngvars sögu víðförla,
sem hann orti einnig á lærðra manna tungu
og enn er varðveitt í íslenskri þýðingu.
Yngvars saga hefur verið kölluð fyrsta
gerska ævintýrið, og segir þar af sænskum
höfðingja sem heldur í Austurveg og er þó
enn lítt af bamsaldri; hann sækir heim Jar-
isleif Valdimarsson konung og dvelst með
honum þijá vetur að nema þær annarlegu
tungur sem þá gengu um austurlönd. Nú
kynnist Yngvar þrem fljótum sem féllu úr
austurátt og var eitt þeirra mest. Honum
leikur munur á að vita hvar miðáin kemur
upp en engin getur frætt hann um það, svo
að hann siglir upp ána óralanga leið að leita
lausnar á þessu mikla vandamáli. Eftir
mörg ævintýri kemst hann á leiðarenda og
snýr þá við, en deyr áður en honum auðn-
ast að komast heim aftur til Garðaríkis og
Svíþjóðar. Þótt ungur væri að árum, þá lét
Yngvar eftir sig einn son sem hét Sveinn,
og tókst hann á hendur annan leiðangur í
austurátt, kynnist þar vinkonu föður síns,
Silkisif drottningu, og gengur að eiga hana,
enda tekur hún kristni. Hún lætur reisa
kirkju og fær biskup til að vígja hana. „í
hvers nafni viltu, drottning, láta vígja'kirkj-
una?“ Hún svarar: „Til dýrðar heilögum
Yngvari konungi, þess er hér hvílir, skal
þessa kirkju vígja." Biskup svarar: „Hví
viltu svo drottning?" Eður hefur Yngvar
jarteiknum skinið eftir dauða sinn? Því að
þá eina köllum vér helga er þá skína jar-
teiknum er líkamar þeirra eru í jörð grafn-
ir.“ Hún svarar: „Af yðrum munni heyrða
eg að meira væri verð fyrir guði staðfesti
réttrar trúar og vani heilagrar ástar en
dýrð jarteikna. En eg dæmi, sem eg reyndi,
að Yngvar var staðfastur í heilagri ást við
guð.“ Vitaskuld ber guðfræði Silkisifjar sig-
ur af hólmi, og einhvers staðar langt í
austri, sennilega fyrir austan Rússland, stóð
Yngvarskirkja í allri sinni dýrð, vígð Yng-
vari sjálfum og öllum helgum mönnum.
Engin tilviljun mun.það vera að Oddur
Snorrason skráði ftásagnir af Ólafi
Tryggvasyni og Yngvari Eymundarsyni:
báðir mega þeir teljast kappar Krists, yfír
báðum bregður nokkrum helgiljóma, og
báðir voru þeir býsna dijúgir ferðamenn;
þeir áttu samskipti við Rússa; Eymundur
faðir Yngvars var landvamarmaður Jari-
sleifs, rétt eins og Ólafur varði ríki Valdi-
mars föður hans á sínum tíma; það er því
ekki undarlegt að Jarisleifur konungur tek-
Áhríf erfiðra líkamsæfinga
á frjósemi kvenna
Strangar líkamsæfingar
geta komið í veg fyrir
þungun, en kannanir
hafa leitt í ljós, að þær
hafa ekki áhrif á
fijósemina þegar til
lengdar lætur.
Líkamsþjálfun getur Iétt af
manni dmnga, komið í veg
fyrir mæði, þegar maður
gengur upp stiga og það
sem meira máli skiptir,
dregið úr líkum á því, að
maður fái hjartaáfall. En
það sem nýlega hefur
heyrzt um líkamsþjálfun er uggvænlegt.
Nýjar rannsóknir benda til þess, að reglu-
bundnar og erfiðar líkamsæfingar hafí áhrif
á fíjósemi bæði kvenna og karla, sem þær
iðka. Margar íþróttakonur fá óreglulegar
tíðir og hjá sumum stöðvast eggmyndun
með öllu.
En þessar breytingar í sambandi við fíjó-
semina virðast ekki vera svo kvíðvænlegar.
Á ráðstefnu vísindamanna i Bandaríkjunum
í febrúar sl. var það álit manna, að breyting-
amar sýndu aðeins eðlilega aðlögun líkam-
ans að ströngum æfingum, eins og íþrótta-
fólk hefur grunað lengi. Þetta er skynsam-
leg þróun — fíjósemi er ekki af hinu góða
á tímum mikils álags á líkamann eða hung-
ursneyðar. Það er einnig rökrétt þróun, að
breytingamar hafa sinn gang, eru tíma-
bundnar og það er ekki ástæða til að hafa
áhyggjur af þeim, svo fremi sem ekki er
um læknisfræðilegt vandamál að ræða. Dr.
Tenley Albright, vísindamaður við Harvard-
háskóla, sem vann gullverðlaun í listskauta-
hlaupi á Ólympíuleikunum 1956, segir:
„Mjög strangar líkamsæfíngar geta gert það
að verkum, að konur geti ekki orðið þungað-
ar, en kannanir okkar hafa leitt í ljós, að
þetta hefur engin áhrif á fijósemina, þegar
til lengdar lætur.“
Menn greinir mjög á um það, af hveiju
slíkar breytingar eigi sér stað. Sumir
vísindamenn telja þjálfunina valda þeim, en
aðrir segja að það sé ekki þjálfunin, heldur
megurðin, sem komi af tíðri áreynslu. En
hver sem orsökin er, þá er það oft svo um
stúlkur, sem stunda líkamsþjálfun af mikilli
ákefð fyrir kynþroskaaldur, að þær byija
seint að hafa á klæðum. Rose Frisch,
líffræðingur við Harvard, komst að þeirri
niðurstöðu eftir könnun sína á högum 38
sundkvenna og hlaupara við háskólann, að
fyrir hvert ár, sem þær stunduðu þjálfun í
íþróttum, hefði upphaf tíða tafizt um fimm
mánuði. Könnunin leiddi einnig í ljós, að
þjálfun ylli truflunum á tíðum kvenna, eftir
að þær voru orðnar kynþroska — mörgum
fannst, að það sem orðið var reglubundið
hefði orðið óreglulegt og sumar hættu að
hafa tíðir.
Þar sem óttast var, að slíkar breytingar
gætu haft slæm áhrif á fijósemi könnuðu
þau Frisch, Albright og fleiri aðstæður hjá
stærri hópi íþróttakvenna og tóku saman
hve mörg böm þær hefðu eignazt. Þau
spurðu 2.622 konur á aldrinum 21—80, sem
flestar höfðu stundað keppnisíþróttir í há-
■-