Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1988, Blaðsíða 12

verk hans. Að loknum tónleikunum var tón-
skáldinu haldið kveðjusamsæti í Iðnó. Að
loknum ræðum sem fluttar voru skemmtu
menn sér við kórsöng og einsöng fram yfir
miðnætti. Einsöngvarar voru Sveinbjöm
sjálfur, Guðrún Agústsdóttir (móðir Kristins
Hallssonar) og Ríkarður Jónsson.
Á Hafnarárum Ríkarðs komst hann í
kynni við fræga söngmenn og tónlistarmenn
er hvöttu hann eindregið til þess að helga
sig sönglistinni. Má nefea Georg Höeberg,
kennara Tónlistarháskólans í Kaupmanna-
höfa og hljómsveitarstjóra konunglega leik-
hússins.
Sönghneigð Ríkarðs og löngun hans til
þess að þjálfa rödd sína og þroska var til
þess, að því er Ríkarður telur sjálfur, að
leiða einn kunnasta vonbiðil íslenskan, fræg-
an af mjallhvítum manséttum, himinbláu
hálsbindi, hvítum Panamahatti, að ógleymd-
um loníettum, í faðm danskrar sönggyðju.
Þetta var Tryggvi Svörfuður, sá sem Þór-
bergur sagði frá í bók sinni, íslenskum aðli.
„Hugur hans dróst allur að skáldskap og
músik og leyndardómum fagurra kvenna,"
sagði Þórbergur um Tryggva Sveinbjöms-
son. Satt var það, ef marka mátti feril
Tryggva. Hann söng á plötu með Pétri Á.
Jónssyni óperusöngvara, Sólsetursljóð
Bjaraa Þorsteinssonar, skrifaði leikritið
„Regnen", sem leikið var í Konunglega leik-
húsinu í Kaupmannahöfe, kyssti hurðarhún
fagurrar ungmeyjar á Akureyri og stóð
berhöfðaður við glugga hennar meðan hún
spilaði á píanó.
Nú höguðu örlögin því þannig að Ríkarð-
ur Jónsson fór að tilvísan Severins Jakob-
sens, vinar sfns og skólabróður í Listahá-
skólanum I söngtíma til ungfrú Bodil Jens-
en, söngkennara. Tryggvi hafði spumir af
námi Ríkarðs þvi söngurinn var þeim sam-
eiginlegt áhugamál. Þeir voru alltaf syngj-
andi. Ríkarður réð Tryggva að fylgja sér á
fundi söngkennarans, fröken Jensen. Svo
fór að Svörfuður varð fljótt bálskotinn í
söngkennaranum og gekk að eiga ungfrú
Bodil Marie, dóttur Christians Jensens
myllueiganda. Þau giftust 15. júní 1917.
Ríkarður þakkar sér það. „Ég svo að segja
útvegaði honum konuna," sagði Ríkarður.
Tryggvi Svörfeður átti eftir að launa
Rfkarði hjúskaparmiðlun hans. í suður-
göngu Ríkarðs, Davfðs Stefánssonar skálds
frá Fagraskógi og félaga er þeim fylgdu til
Capri, eyjunnar fögru, skrikaði Rfkarði fót-
ur. Hann rann niður snarbratta skriðu fram
á gínandi hengibrún, sem gekk lóðrétt í sjó
niður. Ríkarður taldi daga sfna talda, en
Tryggvi Svörfeður kastaði sér í einni log-
andi snarsveiflu yflr girðinguna, hélt sér f
hana og gat seilst til Ríkarðs, svo honum
var borgið með aðstoð félaganna.
Sem skáldi sæmdi þrumaði nú Svörfeður
yfir skjólstæðingi sfnum, er hann hafði hrif-
ið úr hættu á brún bjargsins og launaði
hjónabandið með traustu handabandi:
„Hér um bil var hrapaður
af háu bergi niður,
skemmtimaður skapaður
skáld og myndasmiður."
Meðan Rfkarður dvaldist á ítalfu stundaði
hann söngnám hjá kunnum söngkennara,
Aceilli. Var hann tenórbarýtón, skólabróðir
og félagi hins nafekunna söngvara Battist-
inis.
Rfkarður var heimilisvinur Sigvalda
Kaldalóns tónskálds. Milli þeirra lágu gagn-
vegir góðvina. Dvaldist Rfkarður oft í
Grindavík. Gengu þeir félagar þá oft langar
leiðir, stundum út f hraunið eða f átt til
Reykjavíkur, en langoftast austur f víkina.
Stundum sátu þeir og hlýddu á faglakvak
og öldugjálfur fram á nætur. En svo var
glymjandi söngur og kátína innan dyra.
Stundum kom Eggert bróðir Sigvalda f
heimsókn. Þá bar sitthvað til tíðinda og
kunni Ríkarður ýmsar sögur af kátlegum
atvikum, þegar í brýnu sló milli Eggerts
og Guggu, vinnustúlku Sigvalda og konu
hans frú Margrétar. Um Guggu vinnukonu,
sem verið hafði hjá Kaldalónshjónunum f
áratugi og hlýtt á margan söngmanninn
sagði Ríkarður „Það var ég var við, að hún
hafði meira gaman af að heyra mig syngja
en Eggert. Þetta hefer ef til vill ekki farið
fram hjá söngvaranum." Eggert hafði reiðst
við Guggu og farið í fússi úr plássinu.
Um tfma ritaði Ríkarður í dagblöð um
hijómleika og söngskemmtanir er fram fóm
í Reykjavík. Em til ummæli hans um ýmsa
söngvara er gátu sér frægðarorð. Hann
segir um Stefán Guðmundsson (íslandi) að
rödd hans sé „einhver sú allra Ijúfasta, þýð-
asta og liðlegasta, sem hér hafi heyrst um
Séra Árui Þórariaasoa.
Lágmyad af Th. Stauuiug, forsætisráð-
berra Daoa.
alllangt skeið". Rödd Stefáns er að sögn
Ríkarðs: „á köflum yndislega fögur og frá-
bærlega sveigjanleg".
Stefán íslandi kunni líka að meta hand-
bragð Ríkarðs og listfengi. Hann stóð fyrir
því, ásamt öðmm nemendum Sigurðar Birk-
is að fá kunnan trésmíðameistara, Jón Hall-
dórsson til þess að smíða nótnaskáp, fínan
skáp, að færa Sigurði að gjöf. Á hurð skáps-
ins var sett útskorin plata, eftir Ríkarð,
með hörpu á nótnastrengjum. „Þetta fannst
okkur nemendunum stórsnjallt" sagði Stef-
án. Mörgum tugum ára síðar kom Stefán á
heimili Birkis, sem var þá látinn. „En þegar
ég gekk inn í eina stofena stóð skápurinn
þar upp við vegg með útskurði Ríkarðs Jóns-
sonar," sagði Stefán íslandi.
Ríkarður söng inn á 5 hljómplötur fyrir
Polyphonfyrirtækið í Kaupmannahöfa árið
1928. Það vom íslensk .lög.

Rfkarður og séra Ámi Þórarinsson pró-
fastur vom nágrannar um nokkurra ára
skeið. Þá hófst vinátta sem hélst órjúfanleg
meðan báðir lifðu. Séra Ámi var tíður gest-
ur á verkstæði Ríkarðs, sem endurgalt heím-
lýsiugu.
sóknir prófastsins. Um Ríkarð og kynni sín
af honum sagði séra Ámi: „Hann var mér
til mikillar skemmtunar. Mikil ósköp er hlað-
ið á þann mann af listum. Hann er mynd-
höggvari, leturgrafari, teiknari, listaskáld,
listasöngmaður, ágætur kvæðamaður, segir
ákaflega vel frá, er hermikráka og myndi
sennilega hafa orðið listamaður á 'leiksviði,
ef hann hefði lagt það fyrir sig. Þar að
auki er hann afbragðsdrengur og mesta
prúðmenni. Við höfðum gaman hvor af öðr-
um.“ Víst er um það að vinóttan og aðdáun-
in var gagnkvæm. Ríkarður sagði um ná-
granna sína séra Áma og vin hans Jón í
Skjálg: „Það var nú meiri guðsgjöfin þegar
ég fékk þá í bakhúsið."
Ríkarður sagði margar sögur af viðskipt-
um þeirra séra Áma og Jóns í Skjálg og
leynir ekki gleði sinni að verða áheyrandi
að viðræðum þeirra. Séra Ámi sagði Ríkarði
að Jón í Skjálg hafí oftast verið fyrstur til
að borga gjöld sín, en alltaf hefði fylgt ein-
hver illkvittni með. En það var alveg sama
hvað hann sagði við séra Áma, því ljótara
sem það var, þeim mun meira elskaði Ámi
hann. Svo heldur Ríkarður áfram að segja
sögur: „Einhvemtíma kallaði séra Ámi Jón
í Skjálg út undir kirkjuvegg eftir messu og
spurði: Hvemig líkaði þér ræðan hjá mér í
dag, elskan mín? — Ja, jú, svaraði Jón.
Þetta var ágætis ræða, alveg ágætis ræða,
að minnsta kosti svaf ég prýðilega undir
henni. Það er að segja þegar ég vaknaði
ekki við hrotumar í hinum djöflunum." Og
eitt sinn varð séra Ámi var við að Jón var
með pela í kirkjunni og dreypti á undir
messu. Eftir messuna kallaði séra Ami í
Jón og sagði við hann: „Heyrðu, elskan
mín, ég sá ekki betur en þú værir með pela.
— Jú, já, það er nú svona, sagði Jón, að
ég var alveg að verða innkulsa undir guðs-
orðinu hjá þér.“
„Þetta hús ætti að vera orðið heims-
frægt," sagði Ríkarður um Gmndarstígs-
húsið. „Það var bænahús Östlunds trúboða,
einu sinni bjó Eiriar Benediktsson þar og
svo þeir félagar séra Ámi og Jón í Skjálg."
Ríkarður taldi Jón fyndnasta mann sem
hann mundi eftir.
Gamansemi Ríkarðs var við bragðið.
Hann var einkar fendvís á fyndni og glens.
Gamanmál vora honum nauðsyn, engu síður
en daglegt brauð, svo ríkur þáttur vora þau
í fari hans, en flím var honum fjarri.
Á löngum starfsferli efedi Ríkarður til
margra listsýninga. hann tók einnig þátt í
fjölda sýninga með öðram listamönnum, auk
iðnsýninga. Engin sýning hans — og gildir
einu þótt gestir lofeðu list hans og kunn-.
áttu — mun þó í huga hans hafa jafaast á
við fyrstu listsýningu ævi hans, þá er móð-
ir hans tekur drenginn við hönd sér og leið-
ir hann, smásvein á sjötta ári, fyrstu sporin
á framabraut og efair til listsýningar á verk-
um hans í baðstofa nágrannabæjar, Háls
við HamarsQörð. Sýningargripir vora æðar-
kolla með unga á baki. Efaiviðurinn ýsubein.
Við fermingu missir Ríkarður af aitaris-
göngunni, en seinna skar hann biskupsstól-
inn í Kristskirkju í Landakoti. Um þann
grip hefði mátt segja með orðum Þorsteins
Erlingssonar er kvað um meistara Ríkarðs
og beinstól er hann skan
„frernd er það og gaman,
að íslensk hönd og íslensk list
eiga stólinn saman."
„Ríkarður Jónsson átti til listfengra
rnanna, bókhneigðra, hagmæltra og söngv-
inna að telja, í báðar ættir," sagði Guðmund-
ur Finnbogason, landsbókavörður í Iðnsögu
sinni, því mikla verki. Guðmundur sagði
ennfremur að Ríkarður hafi „manna mest
kynnt sér og gert sér innlifa hina fomu
tréskurðarlist vora og yngt hana upp, ekki
síst höfðaletrið, sem prýðir mörg fegurstu
verk hans. Hagleikur hans er frábær, og
tréskurður hans ber þess að vonum jafa-
framt merki, að hann er leikinn og hug-
kvæmur myndasmiður og teiknari. Verk
han8 era oft myn4list og skrautlist í senn,
táknrænar myndir úr starfslífí þjóðarinnar
verða stef í skurðverkum hans.“
Einn hinna vandlátustu listdómenda,
Emil 'fhoroddsen píanóleikari, tónskáld og
myndlistarmaður, sem sjálfer tók þátt í
sýningu margra listamanna ásamt Ríkarði,
Mugg, Júllönu Sveinsdóttur, Jóni Þorleifs-
syni, Ólafí Túbals, Kristínu Jónsdóttir o.fl.
sagði síðar um veric Ríkarðs: „Þang, lítill
útskurður er með þvf göfegasta sem sýnt
er.“ Ennfremur. „... taki hann (Ríkarður)
sér hníf í hönd þá hugsar hann ekki um
neitt annað en listrænt form og þá spretta
fram hinar mestu gersemar," segir Emil
Thoroddsen í listafregn sinni.
Á heimili Ríkarðs Jónssonar og konu
hans Maríu Ólafsdóttur blasti við augum
Qöldi muna er tengdust ævistarfi Ríkarðs
og bera vitni smekk þeirra hjóna; hvemig
þau kusu að búa heimili sitt húsgögnum og
listmunum. Dætur þeirra hjóna, Olöf, Björg
og Ásdís hafa eftir kostum reynt að varð-
veita muni Ríkarðs og verk hans með það
fyrir augum að koma þeim fyrir á föstum
samastað, er verkum Rfkarðs jrrði valinn.
Jóhannes Kjarval lét á sínum tima í ljós þá
ósk sína að verkum þeirra Ríkarðs væri
búinn staður undir sama þaki. Kjarval
sagði: „Það átti að byggja sameiginlega
yfir verk okkar Ríkarðs Jónssonar, við
stöndum jafnfætis í Iistinni, ég nota liti,
pensil og striga, en Ríkarður, vinur minn,
notar tálguhníf og berar hendumar."
Nú þegar öld er liðin frá fæðingu Rfkarðs
Jónssonar sýnist kominn tími til að greidd
verði afborgun af snilligáfenni og verkum
hans sýndur sómi.
Höfundur er þulur.