Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1988, Blaðsíða 7

Napóleon og Jósefína kona hans. Samtíma koparstunga.
Ránsferðir Undir
Yfirskini Frelsunar
Aftakan mæltist mjög illa fyrir bæði inn-
anlands og erlendis. Aftakan varð til þess
að fleiri ríki hófu styijöld gegn Frökkum
og uppreisnir hófust innanlands f tveim
þriðju héraðanna. Gírondínar voru hraktir
frá völdum, taldir óhæfir til þess að veija
landið fyrir innrásarheijunum og innanlands
varð víða skortur lífsnauðsynja og jaðraði
við hungursneyð. Dýrtíðin óx hröðum skref-
um. Þær stéttir sem höfðu fengið aukin
réttindi við byltinguna voru þriðja stétt, sem
var borgarastétt, bændur og lágstéttir borg-
anna. Hagsmunir þessara stétta fóru ekki
saman, en hættan magnaði vissa samstöðu
undir forustu róttækra afla lágstétta París-
arborgar. Með valdatöku þeirra síðast-
nefndu hófst hin svonefnda ógnarstjóm
undir forustu Robespierres, sem mótaði
stefnuna frá miðsumri 1793 til miðs sumars
1794. Stefnan var fyrst og fremst að sigr-
ast á óvinum Frakklands, erlendum og inn-
lendum.
Styijöldin var aðalástæða' breyttrar
stefnu. Ef friður hefði varað, hefði ekki
komið til neinnar ógnarstjómar. Ógnar-
stjómin tryggði Frökkum sigurinn og þegar
frá leið urðu herferðir Frakka um Evrópu,
ránsferðir undir yfirskini frelsunar þjóðanna
undan kúgunarveldi keisara og konunga.
Hemaðurinn ruddi brautina fyrir snjallasta
herforingjann og tryggði um leið völd þeirra
og hagsmuni sem áttu allt sitt að þakka
byltingunni.
Napóleon var alkominn frá Korsíku þegar
útlitið var hvað ískyggilegast. Lyonborg,
næststærsta borg Frakklands snerist á sveif
með uppreisnarmönnum og Toulon, önnur
mesta herskipahöfn Frakka, opnaði höfn
sína enska og spænska flotanum. Tilviljunin
var Frökkum hagstæð í því að mikill hluti
enska hersins var í Vestur-Indíum og loforð
Austurríkismanna um sex þúsund manna
lið brást. Spænsku og suður-ítölsku liðsveit-
imar vom ótryggar, svo að liðskosturinn
var ónógur til þess að halda borginni Ieng-
ur. Stjómin hófst þegar handa að bæla nið-
ur uppreisnirnar víðs vegar um landið og
hrelqa enska flotann frá Toulon.
Sjálfsréttlæting
Napóleon var kvaddur í lið Carteaux hers-
höfðngja, sem skyldi forða því, að uppreisn-
armenn í Marseille gætu sameinast liðsveit-
um uppreisnarmanna í Lyon. Meðan her
Carteaux var að hreinsa til í borgum Pro-
vence skrifaði Napóleon frægustu ritgerð
sína, sem heitir „Le Souper de Beaucaire“
(Kvöldverðurinn í Beaucaire). Þessi saman-
tekt er réttlæting Napóleons í þátttöku sinni
í því að bæla niður allar uppreisnartilraun-
ir. Tveir menn ræða saman um borgarastyij-
öidina í Frakklandi og fordæma Gírondína
og konungssinna. Napóleon sýnir fram á
hve upreisnartilraunimar séu tilgangslausar
og siðferðilega rangar. „Allir alræmdustu
óvinir byltingarinnar vona að uppreisn ykk-
ar takist." Segir þar. Napóleon sá að öll
undanlátssemi yrði ríkinu að falli og hann
hafði þá trú, að miskunnarlaus harðýðgi
gegn fjandmönnum ríkisins væri nauðsyn-
leg. Þetta var skoðun róttækustu Jakobín-
anna um þessar mundir. Það var þessi af-
staða sem olli því að allar uppreisnartilraun-
ir voru barðar niður og erlendir herir hrakt-
ir frá landamærunum og meira en það. Við
þetta bættist sjálfsréttlætingin, að með innr-
ásum Frakka í hágrannaríkin væri verið að
frelsa þá kúguðu. Þessi ritsmíð Napóleons
var sjálfsréttlæting eins og áður segir, en
hún ber þess einnig merki að hann hafði
ömun og andstyggð á styijöld Frakka inn-
byrðis. Eftir blóðbaðið og aftökumar í Mar-
seille óskaði Napóleon eftir því við hermála-
ráðuneytið að hann yrði skipaður í Rínar-
herinn. Hann var búinn að fá. nóg af
bræðravígum.
Tækifærið Birtist
En það átti ekki fyrir honum að liggja,
að minnsta kosti ekki um sinn. Þegar Lyon
og Marseille féllu, töldu hinir 28 þúsund
íbúar Toulon að eina von Frakklands væri
konungsveldi Bourbona og bandamanna
þeirra. 27. ágúst drógu þeir liljufánann að
hún og lýstu hinn fyrrverandi ríkisarfa
Frakklands, Lúðvík XVII, konung sinn og
árið 1793 fyrsta ár endurreists konungsveld-
is í Frakklandi. Daginn eftir opnuðu þeir
höfnina fyrir ensk-spænskum flota.
Skömmu eftir þessa atburði var Napóleon
á ferð til Nizza og þá mætti hann einum
hinna fjögurra fulltrúa stjórnarinnar í París,
sem áttu að vinna að töku Toulonborgar.
Þetta var maður að nafni Saliceti, sem var
nákominn Bouonapörtum þar sem hann var
reglubróðir Jóseps bróður Napóleons í
frímúrarareglunni í Marseille, „Perfait Sinc-
erité“ (Hin fullkomna einlægni).
Napóleon fór þess á leit við hann að hann
yrði skipaður til starfa í umsátrinu um Toul-
on, þá fengi hann tækifæri til að beita sér
gegn ensku sveitunum þar. Frímúrarabróðir
Jóseps tók þessari málaleitun vel. Skömmu
síðar vildi svo heppilega til fyrir Napóleon,
að stórskotaliðsforingi Frakka við Toulon
særðist og þá var Napóleon skipaður í hans
stað af Saliceti. Her Carteaux hélt til Toul-
on og Napóleon tók við stjóm störskotalið-
sveitarinnar. Napóleon hafði ekki ennþá
fengið tækifæri til þess að sýna kunnáttu
sína og snilli sem stórskotaliðsforingi, nú
kom tækifærið upp í hendur hans.
Napóleon sá strax hvar óvinimir vom
veikastir fyrir og hvar hentast var að koma
stórskotaliðinu fyrir. Hann útlistaði áætlun
sína fyrir yfírhershöfðingjánum og fram-
kvæmdi hana.
Þáttur Napóleons í töku Toulon var tak-
markaður við beitingu stórskotaliðsins, en
beiting þess var gildur þáttur í sigrinum.
Augustine Robespierre bróðir Maximilians
Robespierres var fulltrúi stjómarinnar í
Suður-Frakklandi og hann átti mikinn þátt
í því að þáttur Napóleons var metinn að
verðleikum.
Napóleon var skipaður herforingi og hann
segir í minningum sínum að frægðarferill
sinn hafí hafist í Toulon. Hefndaraðgerðir
stjómarfulltrúanna eftir sigurinn á íbúum
Toulon vom ekki geðslegar. Napóleon ásamt
nokkmm herforingjum reyndu að stöðva
blóðbaðið og níðingsverkin en gátu lítt beitt
sér. Hefðu þeir látið til skarar skríða gegn
rænandi og myrðandi hermannaskríl hefðu
þeir mátt búast við óblíðum viðbrögðum
ógnarstjómarinnar í París.
Napóleon dvaldi nokkum tíma með fjöl-
skyldu sinni, systkinum og Letitziu móður
sinni. Fjölskyldan hafði flutt frá Marseille
á sveitasetur skammt frá Antibes, La Sall-
ém, sem Napóleon hafði keypt eftir að hag-
ur hans vænkaðist sem hershöfðingja. Sam-
komulagið var gott innan systkinahópsins,
nema hvað Lucien hegðaði sér ekki sem
æskilegast. Hann hafði kvænst dóttur veit-
ingamanns nokkurs án þess að spyija móð-
ur sína leyfis og auk þess var ráðahagurinn
ekki talinn sæma Buonaparte-ættinni. Luci-
en var altekinn af jafnréttis- og frelsiskröf-
um og róttækastur allra róttækra. Napóleon
naut samvistanna við fjölskyldu sína þrátt
fyrir þetta og var nú sá eiginlegi fjölskyldu-
faðir.
Mörgum róttækustu byltingarmönnunum
var kunnug andúð Napóleons á múgæði og
aftökum og margir þeirra töldu hann tor-
tryggilegan fyrrverandi liðsforingja í hinum
konunglega franska her. Sumar uppástung-
ur hans sem eftirlitsmanns strandvama
milli Nizza og Marseille þóttu ekki sýna til
litssemi eða virðingu fyrir múgnum, að dómi
margra róttækra lýðskrumara á löggjafar-
þinginu.
Niðurlag í næsta blaði.
Höfundurinn er kennari á Vopnafirði.
ROLF JACOBSEN
Fasten your seatbelts
Baldur Pálmason þýddi
Að sitja aðþrengd með knén undir höku
hátt yfir þrumuveðri og rauðberjarunnum,
slíkt er hlutskipti okkar, er við leitum fjarlægra stranda.
Lítum brot af írlandi í móðu
eins og í slitnýttri kortabók, eldsnöggt
er ullarteppið dregið yfír aftur,
svo að okkur er þyrmt við að sjá allt.
Og undir teppinu stóra, gráu eftir mikinn þvott,
Iiggur éinnig hafíð,
hið hrufótta hörund vatnsstjömunnar Jarðar,
sem er ekki heldur gefíð um of tíðar augnagætur.
Og síðan
skall nóttin á
með Júpíter, Andrómedu og Siríus.
Og sá, sem fékk af hendingu sæti við glugga,
getur horft út í myrkrið, séð sólkerfí og órafjarrar
vetrarbrautir, úrfjaðrir algeimsins,
sem fá hjörtun til að slá og ganga,
tikk-takk, tikk-takk inni í öllu lifandi,
öllu sem hrærist. A öllum hnöttum.
í fólki og fílum, jafnvel í þröngu búri silfurrefsins
slær það og gengur, gengur og berst
í hræðslu eða öryggð, ást eða hatri.
Líka hér hjá hinum 139 lifandi lífum
15000 fetum ofar Atlantshafí og aðeins 60
sjómílur til austurs frá Labrador
inni í svífandi stofu sem líkist leikhússal
þar sem áhorfendur eru sofnaðir á sýningunni,
unz smáhrikt í skrokknum
kemur hjörtunum til að slá hraðara á ný,
tikk-tikk-takk, áfram bara, áfram
í lífí, sem ekkert okkar veit um endinn á,
þar eð hver sekúnda lífs okkar
er eins og örvaroddur — okkar eigin samtími,
og þá erum við strax nokkru eldri eftir fýrstu ljóðlínu.
Því er kannski bezt að fletta blaði.
En stöndum ekki strax á fætur,
því að við erum brátt komin alla leið
inn í nýja tímann, þar sem allt er senn gert úr gleri,
er gagnsætt, því að okkur hafa hlotnazt ný augu,
skörp. Við sjáum nær allt, sem við ber á Jörðu.
Og gleði okkar er þögguð niður smám saman.
No smoking allowed.
Please fasten your seatbelts.
Og síðan ofan til jarðar, í votviðrið,
veltitröppurnar og vagnakraðakið.
Eg er að skrifa
um líf þitt.
Rolf Jacobsen sendi frá sér fyrstu Ijóðabókina árið 1933, þá 26 ára að aldri, og þótti
sú bók, Jord og jem, marka tfmamót f norskum skáldskap, sakir nýrra yrkisefna og
efnistaka. Sfðan hefur komið frá hendi skáldsins rúmur tugur ljóðabóka, og er Rolf Jacobs-
en fyrir löngu kominn í tölu virtustu skálda Noregs og raunar á Norðurlöndum. Hann
kom hingað til lands fyrir fáum árum og las f Norræna húsinu. Ljóðið hér er úr bók
hans Tenk pá noe annet frá 1979. — B.P.
I
ÞÓRUNN GUÐMUNDSDOTTIR
Eyðimerkurblóm
Þú sagðir mig vera eyðimerkurblóm
og brátt myndi ég visna og deyja
því rætur mínar næðu ekki lengur niður
að lífsins lind.
Þú kvaðst mig yrkja um sorg og liðna tíð
og myrkur væri í sál minni.
Mín eina von væri að litir þú inn
og létir mér í té vökvun. \
Sjálfur kvaðst þú eiga þá sök á því að blómið
væri að deyja. \
Höfundur er skrifstofustúlka i Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. SEPTEMBER 1988 7