Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1988, Page 3

V
\
LESBOK
M O R G U N B L A D 8 . N^V
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoö-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: AÖalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er af málverki Einars Hákonarsonar við
Klukkukvæði Hannesar Péturssonar og er það mál-
að sérstaklega fyrir íslenzku Hljómsveitina og tón-
leikaröð hennar, Úr námum, og verður sýnt um leið
og tónverk Johns Speights, sem einnig er við ljóð
Hannesar, verður flutt. Vísast hér til ljóðsins og
formála við það á bls 7.
Eysteinn
munkur Ásgímsson hefur orðið þjóðinni kunnur og
hjartfólginn vegna Lilju, „sem allir vildu kveðið
hafa“. En hitt vita færri, enda langt um liðið, að
Eysteinn gat verið „beggja handa járn“: Annarsveg-
ar friðsamur, en á hinn bóginn uppivöðslusamur.
Um þennan merkilega mann skrifar Þorsteinn Ant-
onsson.
Hörður
Karlsson er maður nefndur og hefur lengst af búið
og starfað fyrir ættjörðina í Washingtón. Hann hef-
ur lengi lagt gjörva hönd á myndlist; helgar sig því
viðfangsefni alfarið nú og heldur sýningu á Kjarvals-
stöðum eftir viku. Af því tilefni er rætt við hann.
Ferðablaðlð
Fjallar að þessu sinni m.a. um Thailand, sem til
skamms tíma var næstum alveg utan þess hrings,
sem íslendingar venja komur sínar á. En nú þykir
ekki tiltökumál að ráðast í Thailandsferð og þar er
margt að sjá, en einnig ýmislegt að varast.
• s ■ i
.7 )
JÓN HELGASON
Til höfundar
Hungurvöku
Hér stíg ég enn mínum fæti á fold
og fylli lungun í blænum,
en þú ert örlítil ögn af mold
undir sverðinum grænum.
Þitt nafn er sandkorn í hafsins hyl
og heimtist aldrei að landi.
Þú vissir ekki að ég yrði til
úr ættanna kynlega blandi.
Ogþógetur verið ef þín trú varrétt
að þig ég um síðir finni,
en hæpnara miklu efmín trú errétt
hvort mun það nokkuru sinni.
Þaðféll íhlut minn að hyggja um sinn
að handaverkunum þínum,
mérfannst sem ættirþú arfinn þinn
undir trúnaði mínum.
Því ef til vill gæti ég eitthvað séð
sem öðrum tekst ekki að finna,
og ef til vill væri mér eitthvað léð
sem ekki er í vörzlum hinna.
Þótt enn sé margt sem er illa lest
og aldirnar leifðu skörðu,
erflækjan greidd sem éggat það bezt,
gamli maður í jörðu.
Jón Helgason prófessor í Kaupmannahöfn var fæddur á
Rauðsgili í Borgarfiröi 1899. Eftir stódentspróf i Reykjavík
og nám i norrænum fræðum i Kaupmannahöfn, varð
starfsvettvangur hans i Stofnun Árna Magnússonar. Ljóða-
safn hans, Úr landsuðri, sem út kom 1939, skipaöi honum
á bekk með öndvegisskáldum.
Gömul saga og
tilbrigði um stef
Eg hef aldrei lagt það í
vana minn að safna einu
og öðru. Því veldur eink-
um skortur á skipulags-
gáfu en nógu erfiðlega
gengur að hafa reiðu á
nauðsynlegustu gögnum
og gæðum. Þess vegna á
ég enga grein, sem ég hef skrifað um dag-
ana. Þær verða bara til eins og hvetjar
aðrar dægurflugur sem hverfa og gleymast
og vel má vera að þær séu flestar tilbrigði
um sama stefið, sprottnar fram af sömu
kveikju eða lífsskoðun. Þessi hugsun varð
svolítið áleitin er gamla dægurflugu rak á
ijörur mínar fyrir skömmu, og reyndist þar
vera komin kveikjan að mörgum Rabb-
greinum og öðrum greinum og ýmsum skoð-
unum sem ég haf haldið fast við undanfar-
in ár og áratugi. Þær eru ekki ættaðar úr
heimspekiritum eða háleitum ljóðum heldur
úr rússnesku skipi, sem lagði upp frá
Reykjavík á haustdögum árið 1966 með
rúmlega fjögur hundruð farþega, og Baltíka
hét.
Nú eru sjálfsagt margir, sem hafa ekki
heyrt téðar Baltíku getið, en fyrir tuttugu
og tveimur árum var hún á hvers manns
vörum og sá saumaklúbbum og heitum pott-
um fyrir æsilegu umræðuefni, um þær
mundir er íslendingar tóku að gera víðreist
út fyrir túnfót sinn og landsteina til að
kanna siðu og háttu erlendra þjóða, í raun-
ini var þetta ósköp venjulegt rússneskt
áætlunarskip sem íslenzk ferðaskrifstofa og
karlakór tóku í sameiningu á leigu til
skemmtisiglingar um Miðjarðarhaf og
Svartahaf. Farþegar voru líka ósköp venju-
legir íslendingar, hvorki betri né verri en
aðrir en sumir voru þó öllu fjáðari en gekk
og gerðist á þeim tímum enda kostaði fímm
vikna sigling að sjálfsögðu dijúgan skilding
að viðbættu skotsilfri til ferðarinnar.
Undirrótin að flestum Baltíkusögunum
var trúlega hin rótgróna sagnaskemmtun
íslendinga enda sóru þær sig sumar í ætt
við lygisögurnar, sem fornir konungar höfðu
mesta skemmtun af, en öfund þeirra, sem
heima sátu, mun einnig hafa átt sinn hlut
að máli.
Við lestur fyrmefndrar greinar rifjaðist
samt upp heldur skrumskæld þjóðlífsmynd,
sem bar fyrir augu ungs blaðamanns um
borð í þessu nafntogaða skipi — hálfgert
„kúltúrsjokk" sem aldrei hefiir greiðst al-
mennilega úr.
Þar segir m.a. frá því er farþegar gerðu
áhlaup á verslanir um borð í skipinu og
keyptu þaðan upp allan vaming á á örfáum
dögum — allt frá dýrindis grávöru ofan í
sniðljótar léreftsblússur. Það segir frá undr-
un rússneska afgreiðslufólksins sem taldi
allan þennan atgang benda til langvarandi
kreppu og vöruskorts á íslandi. Það segir
frá hamstri á drykkjarvöru, þegar spurðist
að einhveijar tegundir væm á_ þrotum og
þrásetum við barinn, eins og íslendingum
hefði aldrei verið skammtaður deigur dropi.
Og svo rifjuðust upp æðisgengnar ferðir um
menningarborgir Miðjarðarhafslanda, þar
sem mörgum þótti einu gilda hvað staðurinn
hét, ef það var bara hægt að komast í versl-
anir. Upp í hugann komu slóttugir farand-
salar, sem seldu auðtrúa mörlanda pjátur
fyrir gull og gamlar konur sem týndust eða
féllu í öngvit af kaupæði.
Eftir skoðunarferðir um Alexandríu,
Aþenu, Damaskus og Miklagarð komu
farðeþegar himinsælir á svip, klyfjaðir kopp-
um, kirnum, styttum, húsgögnum og álna-
vöru. Og einhvers staðar slógust uppstopp-
uðu úlfaldarnir í förina. Þeir fengu þó ekki
að nema land á Fróni. Heilbrigðisyfirvöldum
hér heima bárust þær fréttir af því að þeir
væru morandi í óværu og sendu skeyti um
borð í skipið þar sem farið var fram á að
þeim yrði tafarlaust varpað á sjó út. Einn
eigandinn þráaðist þó við og kvaðst sjálfur
mundu skella sér útbyrðis ef úlfaldi hans
hlyti vota gröf, en einhveijum tókst að koma
í veg fyrir svo dapurleg málalok.
Þegar happafleyið okkar tók að nálgast
Island að nýju voru sumir farþeganna orðn-
ir rauðeygðir af svefnleysi þvi að kojur
þeirra voru yfirfullar af austurlensku góssi.
Aðrir höfðu komist að raun um ósigur sinn
í skiptum við arabíska kauphéðna, og fíla-
beinið var ekki fílabein og smargarðamir
aðeins grænt gler. Ánægðastir voru þeir,
sem lítið höfðu verzlað og notið ferðarinnar
á annann hátt, skoðað sig um í glæsiborg-
inni Beirut, þar sem nú stendur ekki steinn
yfír steini, eða eytt dagstund í gömlu Jerú-
salem, sem hefur gerbreytt um svip. Og
hópurinn sem lét verslunarferð um Áþenu
Iönd og leið en hélt þess í stað á slóðir vé-
fréttarinnar í Delfí á sér ýmsar perlur í sjóði
minninganna, sem hvorki týnast né verða
dæmdar óekta.
Vegna alls þessa hef ég ímugust á stjóm-
lausu kaupæði og verslunarferðum til út-
landa. Þær minna mig jafnan á undmnar-
svip rússneska afgreiðslufólksins um borð,
flærðarlegt augnaráð farandsalanna í Alex-
andríu og gömlu konuna sem týndist í borg-
inni eilífu án þess að hafa hugmynd um
hvar hún var stödd með úttroðið peninga-
veski og án þess að kunna annað erlent orð
en Baltíka.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. DESEMBER 1988 3