Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1988, Side 15

Þeir Bjami og Þórhallur voru íslenskir
farmenn sem komu til Grænlands sama
sumarið og Karlsefni, og eru þeir einnig
með fjörutíu menn á skipi. Tvö önnur skip
hafa samflot með Karlsefni í sólarátt, að
tali Eiríks sögv, þau Freydís Eiríksdóttir
og Þorvarður bóndi hennar á öðru, og á
hinu Þorvaldur Eiríksson og Þórhallur veiði-
maður. Á skipi þeirra Þörvalds vom flestir
Grænlendingar. Samtals á skipunum fjórum
voru um það bil hundrað og sextíu manns,
meira en helmingur þeirra íslendinga ef
treysta mætti Eiríks sögu.
Undirbúningi að Vínlandsför þeirra Karls-
efnis og félaga hans er lýst með nokkrum
öðrum hætti í Grænlendinga sögu, eins og
áður var getið. Samkvæmt henni er ekki
nema um eitt skip að ræða og á því eru
sextíu karlmenn og fimm konur (auk
Guðríðar að því er virðist). En þröngt hefur
verið um borð því að auk fólksins var þar
alls konar fénaður. Höfundur sögunnar hef-
ur auðsæilega haldið að þeir Karlsefni hafi
tekið með sér stálpaða nautgripi; brátt varð
graðfé „úrugt og gerði mikið um sig“. Og
sumarið eftir hafa þeir dágóðan hagnað af
að selja Skrælingjum búnyt, svo að kýr
hafa verið þroskaðar þá en graðungurinn
er einnig fullorðinn því að hann „tók að
belja og gjalla ákafíega hátt“ og gerði
Skrælingja heldur en ekki skelkaða. Höf-
undur Grænlendinga sögu hefur sem sagt
ekki áttað sig á því að engum mun hafa
dottið í hug að flytja stórgripi svo langa
leið um haf og Grænlendingar urðu að þola
til Vínlands. Hitt tíðkaðist jafnan að menn
tóku með sér kálfa og önnur ungviði þegar
þeir fluttust búferlum um langan sjóveg.
Nú er örðugt að bera sögumar tvær saman
við veruleikann sjálfan af þeirri einföldu
ástæðu að heimildir skortir. Hins vegar
getum við reynt að athuga sögumar í ljósi
þeirrar þekkingar sem okkur er tiltæk um
viðbrögð manna fyrr á öldum við ýmiss
konar vandamálum sem forfeður okkar og
frændur þeirra á Grænlandi þurftu að glíma
við. Hér skal þó staðar numið að sinni; aðr-
ir minnispunktar um fátækar þjóðir á norð-
urvegum bíða betri tíma.
12
Um Grænlendinga sögv og Eiríks sögu
rauða hefur geysimikið verið skrifað en þó
hvergi betur en í ritum Ólafs Halldórssonar
Grænland í miðaldaritum (1978) og Eiríks
saga rauða. Texti Skálholtsbókar (1985).
Allt um það er margt sem varðar þessar
tvær sögur ekki rannsakað til hlítar og
þyrfti því að kanna betur. Nú hefur mér
dottið í hug að íslendingar ættu bráðlega
að fara að undirbúa umræðufund um
Vínlandsmálið í heild í því skyni að hægt
verði að fjalla rækilega um þau vandamál
sem hvarfla að fróðleiksfúsum lesanda þeg-
ar honum verður hugsað um leitir Islend-
inga Og Grænlendinga að nýjum heimkynn-
um og sjálfum sér um leið. Eftir slíka ráð-
stefnu ætti að vera hægt að taka saman
bók um Grænland að fornu og Vínland hið
góða sem skýrði fyrir áhugamönnum í Vest-
urheimi og öðrum hvað sennilegast þykir
um Vínland og Vínlandsfara.
Svo er talið í fróðum bókum að Kólum-
bus hafi borið að Vestur-Indíum árið 1492,
örfáum misserum eftir að Danakonungur
tapaði Hjaltlandi og Orkneyjum í hendurnar
á Skotakonungi, án þess að nokkur þyrfti
að bregða sverði eða hleypa af byssu. En
Danir voru einstaklega hirðulausir um ijar-
læg eylönd sín og er þó ekkert atvik í sögu
þeirra jafn minnisvert eins og það að þeir
týndu Grænlandi, stærstu eyju heims og
fundu það ekki fyrr en löngu seinna. Ein-
mitt um það leyti sem fólki í Suður-Evrópu
fer að leika landmunir á nýjum jarðeignum
vestan hafs, þá lendir Grænland í glatkist-
unni og finnst ekki aftur fyrr en á átjándu
öld. Danir höfðu fengið svo mikið eignir frá
Noregi árið 1387 að Danakonungur varð
einhver stærsti landeigandi álfunnar heila
öld á eftir en svo missir hann tökin á stærstu
jörðinni.
Nú er þegar farið að búa undir hátíða-
höld í tilefni af þeim fimm öldum sem liðn-
ar eru síðan Kólumbus fann Kúbu árið 1492.
Vesturheimsmenn eru miklir aðdáendur
hans eins og ráðið verður af öllum þeim
aragrúa af örnefnum sem kennd eru við
þenna sæfara úr suðri. Verður því enginn
skortur á mannfagnaði um víðar sveitir
Kanada, Bandaríkjanna og annarra þjóð-
landa í Vesturálfu. En hitt hefur einnig
heyrst að Norðmenn ætli að minnast þessa
afmælis með sérstökum hætti: Þeir ætla sem
sagt að gera kvikmynd um Leif Eiríksson
Vínlandsfara, sem nú um nokkra manns-
aldra hefur notið þeirrar frægðar að vera
heiðursborgari norska ríkisins, af því að
mönnum þótti ekki nógu veglegt að hann
væri íslendingur eða Grænlendingur.
Höfundur er prófessor úr Edinborgarháskóla.
,_, ,-- -r.-, ,-, r-,-1 r~-1 I-1 I-1 I-1 i-1 r-1 I-1
Krækiber í bók
Að vita hvernig einu sinni var, þegar voru
moldargólf og sumir voru með kýr í kjallaran-
um . . . Það líkist dálítið fráleitu ævintýri fyr-
ir börn fædd í dag. Eins og ævintýri frá því
fyrir mörgum öldum. Þó eru aðeins liðin nokk-
Stutt spjall við ÖNNU
MARIU
ÞÓRISDÓTTUR í
tilefni þess, að Krækiber,
þáttur hennar til margra
ára í Lesbók, kemur nú
út í bók.
Anna María Þórísdóttir
ur ár.
Allt um dýrin og sveitina og lífíð sem
einu sinni átti að hafa verið, það er eitthvað
annarlegt, næstum ótrúlegt, getur varla
hafa verið, en var.
Anna María Þórisdóttir einbeitir sér að
öðrum hlutum en margir hér á höfuðborgar-
svæðinu sem sækja vinnu í bíl og fara lang-
ar leiðir. Hún sækir annað, yfír vegarlausa
kílómetra, í bækur, myndlist, tónlist, minn-
ingar. Hún situr heima hjá sér og segir frá
því sem einu sinni var, þýðir, skrifar, les.
Hún lifír rólegu lífí, er sjálfri sér nóg og
kann að umgangast sjálfa sig svo ágæt-
lega. Hún hefur sinn eiginn lífsstíl, sem er
sjaldgæfur í dag. Hún rífur heldur ekki í
hár sér, togar ekki í skott sér, er ekki reið.
Hún er fáorð. Hermir ekki neitt upp á næsta
mann. Fiffar ekki upp neitt um það hvemig
allt ætti að vera og væri betra svoleiðis en
ekki svona. Hún segir frá því sem einu sinni
var. Kannski fráleitt ævintýri þar sem ríkir
svo óþekkt hlýja, en að einhverjum hluta
til satt. Það var þá sem kom fram eitt nýtt
dægurlag á hveiju laugardagskvöldi og
sveitimar settust niður hjá útvarpstækjun-
um og einbeittu sér við að læra lag og texta
til að syngja út næstu viku. Ævintýr.
Nú er að koma út eftir hana úrval greina
sem hún skrifaði um nokkurra ára skeið í
Lesbók Morgunblaðsins. Þættir sem hétu
Krækiber.
— Mig langaði alltaf til að gifta mig og
eignast böm. Mig langaði aldrei til að vinna
úti. Ég vildi alltaf verða rithöfundur, svona
10, 11 ára ákvað ég það. Skrifaði þá litla
sögu og gerði mér ljóst að þetta var það
sem ég vildi gera. Ég hef alltaf sagt að ég
vildi frekar vera lítill rithöfundur en tauga-
veiklaður kennari, — þetta á einungis við
mig, ég þekki marga kennara sem em langt
frá því að vera nokkuð taugastrekktir. Ég
tók kennarapróf eftir stúdent og kenndi tvo
vetur á Selfossi. Það er það eina sem ég
hef kennt.
Mér fannst það fara mjög vel saman að
hugsa um heimili og böm og geta svo skrif-
að í frístundum. Og það hef ég gert. Byij-
aði snemma að þýða með bömin í bama-
vögnum.
Flest það, sem ég hef gert, hef ég gert
fyrir útvarpið. Þýtt og lesið þar inn sögur.
Síðan skrifaði ég í nokkur ár hugleiðingar,
„Krækiber", í Lesbókina og vann heilmikið
fyrir Samvinnuna og Vikuna. Þessi bók sem
kemur út eftir mig núna er fyrsta bók mín.
Ég hef ekki hugsað út í það að gefa út
sögur mínar eða ljóð. Kannski hef ég látið
það vera að hugsa svo langt. Það hefur
verið mér nóg að fá birt í tímaritum.
— Ég er sátt við líf mitt. Ég hafði gam-
an af því að ala upp bömin mín og sjá um
heimilið þó ég sé ekki mikið gefín fyrir
matseld.
Ég hef fengið minnimáttarkennd gagn-
vart konum sem vinna úti, em í námi, hugsa
um heimili líka. Ég dáist að þessu en bara
skil ekki hvemig það er hægt.
. Það hafa orðið ofsalegar breytingar á
öllum lífsháttum frá þvi ég fæddist, — ég
sat hjá ömmu minni undir moldarvegg þeg-
ar ég var lítil.
Ég hef ekkert út á nútímann og tækni
hans að setja. Ég tek þátt í honum en á
annan hátt. Hraði er eitthvað sem á ekki
við mig. Og heldur ekki það að hlaupa úr
einu í annað. Kannski er ég dálítið þrjósk.
Vil halda í eitthvað sem var í gildi áður
fyrr og lifa rólegu, einföldu lífí. Kannski
er maður eitthvað útúr, þegar allir em út
um allt og alls staðar og hafa varla tíma
til að tala. En þessi lífsmáti minn hentar
mér. Ég er sátt við sjálfa mig og fínnst
gott að vera ein. Svo er ég alltaf að skrifa
og J)ýða allt árið um kring.
Ég hef líka mjög gaman af að kynna
mér menningarsögulega hluti, ferðast og
skoða og skrifa síðan um það sem ég hef
séð. Kynna mér allt það besta og fallegasta
sem gert hefur verið í listum í heiminum
og segja frá því, — það er draumur minn.
Ég hef mjög gaman af að ferðast og
skoða mig um í stórborgum. Maðurinn minn
og ég gerum mikið að því. Við höfum frek-
ar eytt peningum í ferðalög en safna mubl-
um. Það er mér mikilvægt að skoða og
horfa og njóta ... ég er einhvers konar
fegurðarþurfalingur. Eða fagurkeri. Falleg
tónlist, falleg myndlist, fallegt Ijóð. Það er
eitthvað sem ég þarf miklu meira en hlaupa
á eftir nýjustu fréttum.
— Kannski á ég það til að taka ekki
minn eiginn skáldskap nógu alvarlega. Hef
borið meiri virðingu fyrir öðrum höfundum
en sjálfri mér. En ég hef ailtaf verið að
gera það sem mig langar til. Ég hefði getað
farið út í það að eignast fleiri peninga og
unnið úti. En mig langaði aldrei til þess.
Ég hef haft fyrirvinnu, ég á mjög góðan
mann. Við erum góðir vinir og félagar og
töluvert skotin hvort í öðru eftir 35 ár.
Atómljóðið kveikti í mér þegar ég var
kennari á Selfossi. Keypti þá bókmennta-
tímarit sem hét Vaki og varð mjög hrifin
af ljóði þar eftir Stefán Hörð, Kvöldvísur
um sumarmál. Þar var líka grein eftir Hörð
Ágústsson sem fjallaði um afstrakt. Svona
póstur, svona sending — næstum því af
himnum ofan — getur kveikt t manni svo
maður gleymir aldrei. Það var eins og að
gleypa lítinn bita af heiminum þar sem
maður var staddur þama í litlu plássi.
Ég hef að mestu skrifað smásögur og
ljóð. Mér fínnst smásögumar oft vera litlar
grínsögur. Ég sæki mikið efnið í þær norð-
ur á Húsavík en þar ólst ég upp. Ljóð mín
em annað mál. Þau standa mér nær og
ganga nær.
Kristfn Ómarsdóttir
I
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. DESEMBÉR 198R 15