Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1989, Qupperneq 7

■I
Neðsti hluti Hverfísgötu & þríðja áratugnum. Fyrír miðrí mynd er húsið, sem gyðingurinn undarlegi, Obenhaupt, lét reisa áríð 1916. Síðan keypti Garðar Gíslason
húsið og fyrirtœki hans er ennþá í því. Til vinstrí má sjá fyrsta visinn að Alþýðuhúsinu.
Ljósm.: Magnús Óla&son/Ljósmyndasafítið.
Á Hverfísgötu 71 opnaði Pétur Hansson litla búð um 1910, sem hann kallaði
Ásbyrgi. Enn er búð á sama stað.
Ljósm. Lesbók/Bjarni.
\
í
!
Smáverslanir voru í öðru hveiju húsi við Hverfísgötu & fyrrí hluta aldarínnar.
LúIIabúð á nr. 59 er ein af fáum sem enn halda velli.
Ljósm.Lesbók/Bjami.
Garðarshólmi sem Garðar Gíslason stórkaupmaður reisti á Hverfísgötu 30 áríð 1906. Hin glæsilega og nýtiskulega fata-
verslun hans, Dagsbrún, var opnuð áríð 1909 en fór fíjótlega á hausinn þar sem hún þótti alltof langt út úr bænum.
Verzlunarstjóri hans var Haraldur Árnason sem síðar átti eftir að verða einn þekktasti fatakaupmaður landsins. Húsið er
nú löngu horfíð. Ljósm.: Magnús Ólafsson/Ijósmyndasafhið.
haupt og stóllinn hans og borðið og rúmið
urðu fljótt megnustu óvinir. Hann varð að
losna við það og fá sér nýtt.“
Þetta er frásögn Vilhjálms Finsens af ein-
um þeirra útlendinga sem settust hér að í
byrjun aldar til að versla en þeir voru marg-
ir. Verslunarhús Obenhaupts, sem ávallt hef-
ur verið áberandi í borgarmyndinni, var selt
Garðari Gíslasyni stórkaupmanni eins og fyrr
sagði og hefur síðan verið í hans eigu og
afkomenda hans.
ÁSBYRGIER STÓRT ORÐ
Flestar verslanir við Hverfisgötu voru
smáar. Matvöru- eða nýlenduvöruverslanir
spruttu upp í kjöllurum á hveiju götuhomi
og víða byggðu menn skúrbyggingar úr
steini eða timbri við hús sín og byijuðu að
versla, oft í mjög smáum stíl. Flestar þess-
ara smábúða gegndu hlutverki hverfisversl-
ana en einnig brá fyrir sérverslunum svo sem
byggingavöru- og húsgagnaverslunum og
einstaka iðnaðarmaður var með vaming sinn
á boðstólum á Hverfísgötu; skartgripi eða
aktygi. Dæmigerður smákaupmaður við
Hverfisgötu var Pétur Hansson sem stofnaði
litla verslun um 1910 í viðbyggingu á Hverf-
isgötu 71. Hannes Jónsson lýsti henni svo:
„Og svo bytjaði ég að afhenda vömr í
búðinni hjá föðurbróður mínum, Pétri Hans-
syni, Hverfisgötu 71. Verslunina kallaði hann
„Ásbyrgi", það er stórt orð en búðin var
lítil, með smákompu' á bak við, en vöm-
geymsla var í kjalíara undir aðalhúsinu ...
Það var því engin furða þó vömkaup fólksins
væm smá, þetta frá 5 aumm til krónu, stór-
kaup 10 krónur. Ég var á ferli allan daginn
frá 8 á morgnana og til 10-12 á kvöldin, svo
lengi sem von var um einn fímmeyring.
Vömlán vom mikil, það v'ar ekki hægt að
neita hungmðum, allslausum manni sem
grátandi bað um hjálp handa hungraðri konu
og bömum. Ef eitthvað bar út af, veikindi
eða atvinnuleysi, var það tapað, menn vildu
borga en gátu ekki.“
Verslanir sem hafa verið við Hverfisgötu
skipta tugum, jafnvel hundruðum, og væri
það til að æra óstöðugan að telja þær allar
upp. Sumar stóðu stutt, kannski í fáeina
mánuði. Hér verða nokkrar nefndar en ein-
göngu þær sem komnar vom fyrir 1940.
Áður var Guðjón Jónsson neftidur en álíka
kunnur og hann var Ámundi Ámason kaup-
maður á Hverfísgötu 37. Hann hóf verslun
sína 1905 og rak m.a. sláturhús í tengslum
við hana. Ámundi dó 1928 en lengi var versl-
unin rekin áfram undir hans naftii. Þá má
nefna Ingvar Pálsson sem rak verslun á
Hverfisgötu 49 frá 1907 til 1934.
í homkjallara á Hverfisgötu 84 vom lengi
matvöm- og nýlenduvömverslanir sem ýmsir
kaupmenn ráku. Þar var Bergsveinn Jónsson
með verslun i allmörg ár en árið 1936 keypti
Halldór Jónsson frá Varmá í Mosfellssveit
hana og rak undir nafninu Varmá og síðan
Grímar Jónsson, fóstursonur hans. Þar var
allt til ársins 1980, að Grímar lést, hægt að
fá steinolíu á flösku úr handdælu frá tunnu
en nú munu slíkir viðskiptahættir úr sögunni
á höfuðborgarsvæðinu, að minnsta kosti í
matvömverslunum.
Þó að flestar verslanir við Hverfisgötu
væm í gömlum og litlum húsum vom samt
reist fáein vegleg verslunarhús. þar má nefna
númer 52 þar sem KRON hafði lengi verslun
og reyndar einnig í Alþýðuhúsinu á númer
8. Einar Pétursson trésmíðameistari reisti
stórhýsi á 59 og þar var byggingavöruversi-
un ísleifs Jónssonar framan af og árið 1930
var þar einnig verslunin Urð. í viðbyggingu
var útibú frá Liverpool en seinna Lúllabúð
og hún er þar enn. Á númer 98 reis fallegt
verslunarhús og þar var Barónsbúðin áratug-
um saman.
Fiskbúðir og mjólkurbúðir vom hér og
hvar við götuna og enn er þar fiskbúð Haf-
liða Baldvinssonar á Hverfisgötu 123 en
hann var með Saltfískbúðina á Hverfisgötu
62 og 64 á kreppuámnum.
Að lokum skulu talin upp nokkur verslana-
nöfn sem ekki hafa verið neftid áður en flest-
ar vom búðimar samt kenndar við eigendur
sína: Valhöll á 35 (1920), Exelta á 50 (1921),
Hlíf á 56 (1920), Þörf á 56 (1925), Baldur
á 56 (1922), Merkúr á 64 (1927), Gunnars-
hólmi á 64 (1928), Njarðvík á 68a (1929),
Rangá á 71 (1937) og Kjötbúðin Hekla á
82 (1933).
(Framhald)
Höfundur er sagnfræðingur
L.ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. FEBRÚAR 1989 7