Lesbók Morgunblaðsins - 11.11.1989, Qupperneq 4

Landskjörið 1922 og sigíir Kvennalistans
^PTITITíTn íl"! FnF]1
Líkamssköpulag
og stjórnmál
N
ú skal hyggja að þeim undirtektum er svo
nýstárlegt fyrirbæri sem kvennaframboð til
alþingis fékk:
Morgunblaðið og Lögrétta tóku kvennalist-
anum af sæmilegri kurteisi og sögðu (sama
Hvergi voru sárindin
vegna sigurs
Kvennalistans eins mikil
og í Alþýðublaðinu, enda
ekki ólíklegt að sá sigur
hafi kostað
Alþýðuflokkinn
þingsæti. Ritstjórinn,
Ólafur Friðriksson,
skrifaði mikla grein
undir nafni um úrslitin
nokkrum dögum eftir að
þau lágu fyrir og taldi
listann ekki hafa sigrað
á hlutleysi „heldur á
heimskunni“.
- Síðari hluti
Eftir GÍSLA JÓNSSON
greinin í báðum blöðunum):
„Kvennalistinn hefur góð nöfn á boðstól-
um, en allar eru konurnar, sem þau bera,
samt sem áður óreyndar á stjórnmálasvið-
inu. Þetta blað er þeirrar skoðunar, að kon-
urnar ættu ekki að vera á ferð með sér-
lista, heldur starfa að stjórnmálum í sam-
vinnu og góðu samkomulagi við karlmenn-
ina, skiptast í flokka með þeim um sameigin-
leg áhugamál og ganga til kosninga í sam-
vinnu við þá... Það getur ekkert gott af
sér leitt, að konur og karlar skipi sér í önd-
verðar fylkingar í stjórnmálum; það eru
engin mál uppi, og eiga engin mál að vera
uppi, sem réttlæti þá skiptingu.“
Þessi ritstjórnargrein Morgunblaðsins og
Lögréttu er vafalítið eftir Þorstein Gíslason
sjálfan.
Dagur á Akureyri segir um C-listann að
ekki hafi heyrst að flokkur þessi hafi neina
aðra stefnu en koma konu á þing. „Sam-
kvæmt því á þá líkamssköpulag eitt að ráða
pólitískri afstöðu þessa flokks, og getur
þetta að vísu kallast stefna, en ekki er það
ótvíræð þjóðmálastefna . . . Um kynferðið
geta kjósendur verið vissir, en að öðru leyti
er kötturinn keyptur í sekknum, þar sem
þessi listi er.“
íslendingur á Akureyri, undir ritstjórn
Gunnlaugs Tr. Jónssonar, tók mjög svipaða
afstöðu og Morgunblaðið. Hélt ritstjórinn
að kvennalistinn myndi fá lítið fylgi. í stjórn-
málum ætti heima samvinna karla og
kvenna, en ekki sundurgreining.
„ VÉR GETUM KALLAÐ ÞAU
Velferðarmál1
En hvað höfðu konur sjálfar að segja um
framboð sitt? Þegar hinn 1. apríl gerðu þær
grein fyrir áhugamálum sínum í ávarpi
kosninganefndar kvenna í Reykjavík:
„En vér eigum ýms áhugamál. Það vitum
vér. Og að einu þessara áhugamála eru
konur einkum að vinna. Það er Landspítal-
inn. Vér geturri þegar bent á árangur af
því starfi. Vér finnum hve margfaldur hag-
ur og blessun það yrði, eigi aðeins vanheil-
um, heldur og heilum, ef sú stofnun kæm-
ist sem fyrst á fót. En hún hefir eigi enn
eignast talsmenn á þingi. Og vér getum
varla búist við að hún eignist þar öfluga
talsmenn fyrr en konur geta þar borið þessa
hugmynd sína fram án nokkurrar milli-
göngu.
Vér eigum fleiri áhugamál en þetta. Það
eru áhugamál vor kvenna, að bætt verði
og byggð upp ný og réttlát löggjöf í öllum
þeim málum sem nefnd eru social mál —
vér getum kallað þau velferðarmál. Það eru
mál eins og fátækralöggjöf, eftirlit með
umkomulausum börnum og gamalmennum,
öll siðbætandi mál og fleira. A þessum svið-
um sér auga konunnar glöggar en auga
karlmannsins, og á þessu sviði bíða málefn-
in þess að konurnar komi. Vér eigum margs
konar þekkingu og reynslu, er karlmenn
skortir, en eru nauðsynlegar á þessum svið-
um.
En þótt vér getum sagt að þessi mál
hljóti jafnan öðru fremur að vera áhugamál
kvenna, þá verður þó eigi þar með sagt,
að konur láti sig eigi önnur mál varða. 011
mál þjóðar vorrar taka jafnt til kvenna sem
karla. Vér konur erum fullur helmingur
landsmanna. Vér erum fullur helmingur
kjósenda, það erum vér sem berum undir
bijósti og ölum upp kynslóðina sem taka
skal arfinn að oss látnum. Vér getum eigi
verið skeytingarlausar um það, hvernig sá
arfur verður...“
„Á Kærleiksheimili
Morgunblaðsins*1
Tíminn sagði fátt um kvennalistann, en
þar andar þó köldu til hans í smáfréttum.
Hann fullyrðirt.d. að listar Jóns Magnússon-
ar og fröken Ingibjargar séu klofningslistar
af samkeppnisflokknum. Um ræðu, sem
Ingibjörg H. Bjarnason flutti á framboðs-
fundi við Þjórsá, segir Tíminn þetta eitt:
„Gaf hún samvinnumönnum olnbogaskot
fyrir það að samvinna leiddi til kúgunar og
einveldis og væri þröskuldur í vegi fijálsrar
samkeppni. Engin rök færði hún fyrir máli
sínu, enda var þess ekki krafist. En sannað
þótti af ræðu hennar að hún væri góð heima-
sæta á kærleiksheimili Morgunblaðsins, eins
og flesta hafði grunað.“
„Framgjarnar
Kvenréttindakonur**
Einna lakast var kvennalistanum tekið i
Vísi og Alþýðublaðinu. Vísir taldi þess eng-
in dæmi með öðrum þjóðum, að konur kæmu
fram sem sérstakur stjórnmálaflokkur.
„Bæri það vissulega ekki vott um mikinn
stjórnmálaþroska kvenna hér á landi, ef
þessi listi drægi að sér mörg atkvæði þeirra,
því að ekki er heldur kunnugt að konur
þær, sem á listanum standa, hafi nokkurt
sérstakt málefni fyrir að beijast [svo!]. En
fullyrða má hins vegar að konur þær, sem
listann skipa, séu einmitt svo sundurleitar
að stjórnmálaskoðunum sem fremst má
vérða.i Maður gæti í raun og veru alveg
eins hugsað sér að safna mætti öllum Jónum
landsins um einn landskjörslista sem skipað-
ur væri eintómum Jónum Magnússonum og
gerði ekkert til, þó að þeir væru innbyrðis
eins andstæðir í skoðunum eins og fyrrv.
forsætisráðherra getur verið sjálfum sér
andstæðastur.“
Hins vegar var Jakob Möller svo fijáls-
lyndur að leyfa aðstandendum kvennalistans
rúm í blaði sínu til þess að gera athugasemd-
ir við áróður fylgismanna annarra lista sem
einkum var fólginn í þeirri kenningu, að
C-listinn væri vonlaus um að koma að manni
og væri því atkvæðum, honum greiddum, á
glæ kastað. Konurnar töldu lista sinn mundu
fá miklu meira fylgi en margan grunaði.
Alþýðublaðið sagði fyrst frá því að nokk-
ur félög „heldri kvenna“ í Reykjavík ætluðu
að bjóða fram, en taldi ólíklegt að það tæk-
ist, „því hvorki myndaði kvenfólkið hér á
landi né annarstaðar nokkurn sérstakan
pólitískan flokk og mun aldrei gera“.
Síðar taldi Alþýðublaðið að aðstandendur
C-listans væru ýmsar framgjarnar kvenrétt-
indakonur, og henti gaman að því að þijár
efstu konurnar á listanum væru ógiftar.
Kvennalistinn vildi ekki láta ásannast að
tengja mætti hann ákveðnum sþjórnmála-
flokki eins og Tíminn reyndi. í Nítjánda
júní segir í ritstjórnargrein:
„C-listinn er eigi rígskorðaður við neinn
ákveðinn stjórnmálaflokk, en konurnar sem
hann skipa, eru kunnar að því að vera fijáls-
lyndar í skoðunum: þær hafa að vísu ekki
haft hátt um sig í stjórnmálum hingað til.
En samt hafa þær fylgst svo vel með í því,
sem fram hefur farið, að líklega standa þær
ei að baki flestum þeim er hina listana
skipa ... Allir óháðir kjósendur munu því
gefa þessum lista atkvæði sitt, karlar sem
konur.“
Rétt undir lok kosningabaráttunnar virð-
ast aðstandendur annarra lista hafa tekið
að átta sig á fylgi C-listans. Eftir að kosn-
ingu lauk og beðið var úrslita, segir Morgun-
blaðið: „Kvennalistinn mun hafa töluvert
mejra fylgi en áður var ætlað.“
Löng Bið Eftir Urslitum
Tæplega 12 þúsund kjósendur greiddu
atkvæði laugardaginn 8. júní, en ekki var
sá fjöldi nema 41,1% þeirra sem það máttu.
Karlar sóttu kosninguna sýnu betur en kon-
ur, eða 52,7 á móti 32,2 af hundraði kvenna.
Aðeins í fjórum kjördæmum var kjörsókn
samanlagt 50% eða meiri: Á ísafirði 57,5,
í Reykjavík 55,6, á Seyðisfirði 55 og í Norð-
ur-Þingeyjarsýslu 52 af hundraði. Víðast
var kjörsóknin milli 30 og 40 prósent, en í
tveimur kjördæmum þó enn minni: Skaga-
ijarðarsýslu 28,6 og Húnavatnssýslu 25,8.
Þetta verður ekki skýrt nema með áhuga-
leysi. Vorið var kalt á Norðurlandi og hey-
skapur lítt eða ekki hafinn, og dæmi Norð-
ur-Þingeyinga sýnir að ekki tjóar að minn-
ast á erfiðleika í því að komast á kjörstað.
í öllum kjördæmum sóttu konur kosning-
una verr en karlar, og munaði sumstaðar
miklu. Minnstur var munurinn í Snæfells-
nessýslu, karlar 40%, konur 37,9. í Húna-
vatnssýslu fór sókn kvenna ofaní 16,2%.
Best sóttu reykvískar konur, rösk 48%, en
í fjórum sveitahreppum fór kjörsókn þeirra
ofan í tvö prósent: Miðdalahreppi í Dala-
sýslu, Bæjarhreppi í Strandasýslu, Tjörnes-
hreppi í Suður-Þingeyjarsýslu og Leiðvallar-
hreppi í Vestur-Skaftafellssýslu.
Og svo sátu menn og biðu og bollalögðu.
Samgöngur voru ógreiðar, og óratíma tók
að smala atkvæðum og koma til Reykjavík-
ur, þar sem talning skyldi fara fram. Mönn-
um þætti þetta löng bið eftir kosningaúrslit-
um nú; hún var tæpar sex vikur. Stóra
stundin rann upp mánudaginn 24. ágúst á
lestrarsal Alþingis. Þótt svo væri til ætlast,
að atkvæðaseðlum væri vandlega blandað
iil
Reykjavik, júli 1922.
1. tbl.
Landskosningin.
Úrslít laadskosntDgarinnar nrðn
jaa að elsti frambjóðandi C-Iistans
Frðken Ioglbjörg H. Bjarnason
varð einn hinna kjörnn fulltrúa.
Vora iistanum greidd 2675 at-
öfgafullum staðhaBÖngnœ, engri áleilni
á þá, seœ að binum listunum stóðu
og engutn fjáraustri. Listinn sigraði
á sinum góða máistað, á því að
standa utan við alla Sokka og ass*
t*að fór svo þegar tíl kosninga
kom, að margir þeír, sem elgi gátu
felt sig við neinn hinna Ustanna