Lesbók Morgunblaðsins - 11.11.1989, Blaðsíða 5

JÓNAS FRIÐGEIR
Jónas Jónsson frá HriOu leitaði kjör-
fylgis til Alþingis ífyrsta sinn íkosning-
unum 1922.
saman úr kössunum, áður en talning hæf-
ist, tókst það ekki betur en svo, að glöggir
blaðamenn töldu sig hafa séð með vissu
hvernig seðlamir lögðust: í efsta lagi af
Vestur- og Norðurlandi, svo úr Reykjavík
og á botninum seðlar að austan og af Suð-
urlandi. Fyrstu atkvæðatölur, sem upp voru
gefnar, þóttu staðfesta þetta: A 50, B .546,
C 94, D 224 og E 28. Þegar búið var að
telja atkvæði af Vestur- og Norðurlandi og
á að giska komið að Reykjavík, var B-list-
inn, Framsóknarflokkurinn, með langhæsta
atkvæðatölu og um það bil 500 atkvæðum
ofan við D-listann, lista Jóns Magnússonar,
sem þá var næstur. Kvennalistinn hafði
fengið verulegt fylgi.
Var nú komið að Reykjavík. Þar fékk
B-listinn nær ekkert fylgi, atkvæðin skipt-
ust mest milli D-lista og A-lista, en Kvenna-
listinn var skammt undan. Nú komst Jón
Magnússon 400 atkvæðum upp fyrir fram-
sókn. Þá var aðeins eftir að telja Austurland
og Suðurland, og fór þá B-listinn aftur fram
úr D-listanum. En þegar lokið var að telja
utankjörstaðaratkvæði og heildarúrslitin
iágu fyrir, urðu lokatölur þessar:
A-listi, Alþýðuflokkur, 2033 atkv., 17%
og engan kjörinn.
B-listi, Framsóknarflokkur, 3196 atkv.,
26,7% og einn mann kjörinn.
C-listi, Bandalag kvenna, 2674 atkv.,
22,4% og einn mann kjörinn.
D-listi, Heimastjórnarmenn, 3258 atkv.,
27,2% og einn mann kjörinn.
E-listi, Sjálfstæðismenn, 633 atkv., 5.3%
og engan mann kjörinn.
Auð og ógild 168, eða 1,4%.
MlSJÖFN VlÐBRÖGÐ VlÐ
MiklumTíðindum
Hér voru þá orðin mikil tíðindi. Engum
kom reyndar á óvart að B-listi og D-listi
fengju mann kjörinn, í beggja liði dreymdi
menn um tvo. En að kvennalisti, í fyrsta
sinn sem hann var boðinn fram til löggjafar-
þings hér á landi og kannski í heiminum
öllum, kæmist upp fyrir Alþýðuflokkinn og
að hliðinni á Framsóknarflokknum og þeim
leifum Heimastjórnarflokksins og langsum-
brots Sjálfstæðisflokksins sem sameinuðust
í íhaldsflokknum árið eftir, það voru stór-
fréttir, og hlutfallstalan, 22,4, er athyglis-
verð, þar sem aðeins 32,2% kvenna greiddu
atkvæði. Þær voru alls 4879, en listinn fékk
2674.
Nú er alveg víst að hörðustu flokkskonur
hafa ekki kosið Kvennalistann. Fráleitt er
t.d. að ætla að Framsóknarkonur í sveitum
hafi ekki kosið Jónas Jónsson, þegar þær
áttu 'þess kost í fyrsta sinn, og enn ólík-
legra að þær hafi kosið fröken í Reykjavík
sem Tíminn hafði kallað heimasætu á kær-
leiksheimili Morgunblaðsins, og það ekki að
ástæðulausu, eins og síðar kemur fram.
Þegar þess er enn að gæta, að stjóm Kven-
réttindafélags íslands studdi listann ekki,
þá er ekki vafamál ,að vemlegur hluti karla
hefur kosið kvennalistann, eins og ýmsir
þeir, sem um úrslitin skrifuðu, töldu reynd-
ar víst og brátt kemur fram. En nú skulum
við sjá hvað sagt var á ýmsum bæjum.
Morgunblaðið reið á vaðið:
„Eins og getið var til hér í blaðinu undir
eins að kosningum afstöðnum, hefir kvenna-
listinn fengið miklu meira fylgi en menn
ætluðu, þegar hann kom fyrst fram. Það
fylgi er ekki allt frá kvenfólkinu, heldur
hafa einnig karlmenn, og þeir ef til vill
ekki fáir, farið þangað með atkvæði sín.
Þeir hugsuðu ýmsir sem svo: D-listinn kem-
ur að manni hvort sem er. Það er því skyn-
samlegt að magna kvennalistann sem mest
móti sósíalista-listanum og Tímalistanum.
Hann er líklegri til þess að ná í einn mann
en D-listinn til að ná í tvo... En úr því
að svo fór nú, að borinn var fram kvenna-
listi, getur blaðið vel unnt konunum þess
sigurs sem þær hafa fengið, og býður fyrsta
fulltrúa þeirra velkominn í þingmanna-
töluna.“
Tíminn aðhylltist ekki skýringar Morgun-
blaðsins fremur en endranær. Hann sagði:
„En sannleikurinn er vitanlega sá, að C-
listinn hefir náð atkvæðum meir og minna
frá öllum hinum listunum. Af upptalning-
unni var það bersýnilegt að atkvæði hans
voru dreifð um allt land og alls ekki tiltölu-
lega fleiri í Reykjavík ... þar sem aðalfylgi
D-listans var.“
áttiEngaFortíð,
EnLofaðiGóðu
En hvað sögðu konurnar sjálfar að unnum
sigri? Grípum niður í forystugrein í Nítjánda
júnr.
„Sigur C-listans ætti líka að geta orðið
til íhugunar fyrir kosningar í framtíðinni,
því sá listi beitti engum öfgafullum stað-
hæfingum, engri áleitni við þá sem að hinum
listunum stóðu, engum fjáraustri. Listinn
sigraði á sinum góða málstað, á því að
standa utan við alla flokka og æsingar.
Það fór svo, þegar til kosninga kom, að
margir þeir, sem eigi gátu fellt sig við neinn
hinna listanna, kusu C-listann, vegna þess
að hann átti énga fortíð, en lofaði góðu í
framtíðinni. (Leturbr. hér.) Það voru eigi
aðeins „óþroskaðar konur“, er þetta gerðu,
'heldur fjöldi karlmanná sem enginn ber
þroskaleysi á brýn. Því varla eru þeir menn
ódómgreindari, er sjá hvílík ringulreið er
nú á allri flokkaskipun — sjá veilur hjá öll-
um flokkum — en hinir sem hugsunarlaust
láta stjórnast af þeim flokki er þeir, ein-
hverra hluta vegna, hafa lent í...“
Fleiri voru á sama máli og koma enn
með athyglisverðar skýringar. Gunnlaugur
Tryggvi, ritstjóri íslendings-.
„Raunar er fullur helmingur allra kjós-
enda á landinu kvenkyns, en sú skoðun var
almennt ríkjandi, að konurnar mundu frekar
fylgja í hið pólitíska kjölfar manna sinna
og bræðra en skipa sér á ópólitískan sér-
lista síns eigin kyns. Raunin hefur orðið
önnur, að því er virðist, þó hins vegar að
margir karlmenn hafi kosið C-listann vegna
þess, að þeir voru óánægðir með hina list-
ana, sérstaklega mun þetta tilfelliið með
marga þá sem pólitískan skyldleika áttu
helst með E-Iistanum. (Leturbr. hér.)
Annars er kona sú, sem náð hefur kosn-
ingu, mæt kona og mikilhæf og stórum
hæfari mörgum þeim karlmönnum sem nú
sitja á þingi. Vonum vér góðs af þingsetu
hennar."
Þarna bætir Gunnlaugur Tryggvi sem
sagt þeirri skýringu við aðrar, sem mjög
er trúleg, að margir gamlir Þversummenn
hafi, er þeir töldu E-listann vonlausan, tek-
ið þann kost að kjósa heldur kvennalistann
til þess að koma í veg fyrir annað Verra,
að þeirra dómi, og án þess að fara alla leið
yfir til hins gamla höfuðandstæðingSj Jóns
Magnússonar sjálfs. Aðstandendur Islend-
ings urðu ekki fyrir vonbrigðum með Ingi-
björgu H. Bjarnason, þegar hún kom á þing,
en Dagur sá þegar að þarna hafði ekki vel
tekist til fyrir þá B-listamenn. Jónas Þor-
bergsson skrifar um þá karlmenn sem kusu
C-listann:
„Nú eru þessir dánumenn fyrst að átta
sit á því, hvaða stefnu Ingibjörg H. Bjarna-
son muni hafa í landsmálum og komst helst
að raun um það að hún sé pólitísk alsystir
Jóns Magnússonar. Verða sumir bannmenn
heldur toginleitir, þegar þeim skilst, hvernig
þeir hafa varið atkvæði sínu og iðrast sár-
an, að hafa verið við kvenmenn kenndir í
þessari kosningabaráttu.“
Reiði Ólafs Friðrikssonar
Hvergi voru sárindin vegna sigurs
Kvennalistans eins mikil og í Alþýðublað-
inu, enda ekki ólíklegt að sá sigur hafi kost-
að Alþýðuflokkinn þingsæti. Ritstjórinn,
Ólafur Friðriksson, skrifar mikla grein und-
ir nafni um úrslitin nokkrum dögum eftir
að þau lágu fyrir. Hann lýsir vonbrigðum
Alþýðuflokksins með það, að fylgið dygði
honum ekki til að koma að manni, svo og
undrun sinni á því, að D-listi og E-listi
skyldu ekki fá meira.
Síðan kemur röðin að Kvennalistanum
sem ýmsir hafa talið að fengið hafi fjölda
atkvæða, af því að engar æsingar hafi ver-
ið gegn honum og hann talinn hlutlaus.
Ólafur Friðriksson segir síðan orðrétt:
„Ekki var það þó á þessu, að C-listinn
sigraði, heldur á heimskunni."
Þessar gífurlegu fullyrðingar reynir hann
að rökstyðja svo, að vegna heimsku, fá-
fræði og pólitísks vanþroska hafi hundruð
kvenna á Norðurlandi kosið C-listann vegna
Halldóru Bjarnadóttur, þó hún væri í 3.
sæti og þar með vonlaus, og húndruð kvenna
á Vesturlandi hafi kosið C-listann vegna
Theódóru Thoroddsen, þó hún væri í 4.
sæti og enn vonlausari. Þessar konur hafi
ekki gert sér grein fyrir því, að þær væru
að kjósa Ingibjörgu H. Bjarnason sem að
mati Ólafs var „hreinn auðvaldsliði".
Þessi skýring Ólafs Friðrikssonar stoðar
lítt, epda ekki góð stjórnmálaskýring sem
byggist á því, að væna kjósendur hundruð-
um saman um heimsku og fráfræði. Ég
held að Ólafur Friðriksson geri alltof mikið
úr því, að konur hafi hundruðum saman
kosið listann vegna kvenna í 3. eða 4. sæti,
þótt sjálfsagt hafi verið þess dæmi að þær
Halldóra og Theódóra þá færðar upp í 1.
eða 2. sæti.
Hin skýringin, sem Ólfur drepur á svo
sem óvart, er miklu trúlegra. Fjöldi borgara-
lega sinnaðra karla kaus C-Iistann, af því
þeir voru óánægðir með D- og E-Iista.
Skjótt Skipast Veður
Jónas Þorbergsson varð sannspár. Árið
eftir gekk Ingibjörg H. Bjamason í þing-
flokk Ihaldsmanna undir forystu Jóns Magn-
ússonar og Jóns Þorlákssonar. Hún sat á
Alþingi í átta ár, eins og lög gerðu ráð fyr-
ir, var stálhraust og samviskusöm og kall-
aði aldrei inn varamann þennan langa tíma.
í landskjörinu næsta, 1926, kom enn fram
kvennalisti, en nú var öldin önnur. Flokk-
spólitíkin hafði harðnað og línur skýrst.
Konur voru komnar á flokkslista Alþýðu-
flokksins og íhaldsflokksins, en kvennalisti,
með Bríetu Bjarnhéðinsdóttur efstri, var
fjarri því að koma að manni, hlaut aðeins
3,5% atkvæða. En það er efni í aðra sögu
og mál að þessari langvíu linni.
Helstu heimildir:
1. Alþingistíðindi.
2. Alþýðublaðið.
3. Andvari.
4. Dagur.
5. Fundargerðir stjórnar Kvenrcttindafél. íslands
((jósrit).
6. Gísli Jónsson: Konur og kosningar.
7. Hagtíðindi.
8. íslendingur.
9. Jón Helgason: Árbækur Reykjavíkur.
10. Kvennablaðið.
11. Lógbirtingablað.
12. Lögrétta.
13. Morgunblaðið.
14. Nitjándi júni.
15. Stjómartíðindi.
16. Timinn.
Höfundur er cand.mag í fsl. fræðum.
Ekkert
hendir mig
Nú aka þeir og aka
og ýmsan vanda baka
og lítið tillit taka
til slysa yfirleitt.
Og þótt ég sé að þrasa
um þá sem aðra slasa,
og allan þennan asa
mun engu verða breytt.
Margir hugsa hljóðir
um hungurmorða þjóðir.
Og aka eins og óðir
um malbikaðan veg.
Daglega þó deyja
drengur jafnt sem meyja.
Og ýmsir alltaf segja
ekki var það ég.
Því eins og aliir vita
sem alla daga strita
og líf sitt tónum lita,
hver lifir fyrir sig.
Þó hundrað mílna hraði
um hina og þessa staði
allt og alla skaði...
mun ekkert henda mig.
í þessum harða heimi
ég horfí fram og gleymi,
en gull mitt ávallt geymi
í garðinum hjá þér.
Vort líf er mikils metið,
og margur fer því fetið,
en, ég gat ei á mér setið
ég var að flýta mér.
Höfundur er skáld í Reykjavík og hefur
gefið út 4 Ijpðabækur.
PÁLMI EYJÓLFSSON
Rósir í
glugga
Brosfagur morgunn, bjartur
með sólaryl,
börn að vakna, gott er að vera
til.
Rósir í glugga breiða út blöðin
sín
bera með ilmi, Ijóma dagsins til
þín.
Sérhver rós á djúpan draumfagran
blæ,
hin dreyrrauða prúðust, hátíð í
augu ég fæ.
Hin hvíta minnir á álfasögur og
seið,
en söknuð hin bleika á stopulli
ævileið.
Hjá nýfæddu barni ég bmsandi
nósir sá,
á brúðarkjólnum, sem tákn um
unað og þrá.
Ogmislitarrósirgæla viðgluggam
minn,
ígegnum blómstrið, séégíhim-
ininn.
Höfundur býr á Hvolsvelli.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. NÓVEMBER 1989 5