Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1990, Blaðsíða 8

Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1990, Blaðsíða 8
Endurfæðing Georges de La Tour að eru ófá dæmi í sögunni um að listamenn hverfí sjónum þó verk þeirra lifi áfram. Oft er þar um myndlistarmenn að ræða, þar sem hugverk þeirra eru í ríkari mæli ómerkt en verk annarra listamanna. Þetta hafa orðið ör- í 250 ár var þessi málari í djúpi gleymskunnar en hefur nú verið tekinn til endurmats á þessari öld. Eftir HRAFNHILDI SCHRAM lög fleiri myndlistarmanna en ein athyglis- verðasta uppgötvun fyrri tíma málara á þessari öld er á franska 17. aldar málaran- um Georges de la Tour, eftir meira en 250 ár í djúpi gleymskunnar. En endurfæðingin var löng og erfið, hún spannar meira' en sjötíu ár og við hana að- stoðuðu fleiri menn af ólíkum þjóðernum. Uppgötvun La Tour minir um margt á skáldsögu, jafnvel stundum á lögreglureyf- ara þar sem sönnunargögn eru dregin fram í dagsljósið eitt af öðru á löngu tímabili og spennan stigmagnast. Nokkur verk eftir hann höfðu um langan tíma hangið uppi í söfnum í Frakklandi, en þar sem þau voru ekki merkt voru þau eignuð öðrum málurum. Tvær heimildir frá 19. öld sýna að mál- verk hans vöktu athygli og aðdáun samtíð- arinnar. Rithöfundurinn Stendahl hrósar í bók sinni „Minningar ferðalangs" sem kom út árið 1838, málverki af blindum líruleik- ara í dagsbirtu, sem hann sá í Listasafninu í Nantes í Frakklandi. Stendahl taldi mál- verkið vera eftir Spánveijann Murillo eða jafnvel eftir sjálfan Velasquez. Sömu sögu er að segja frá safninu í Rennes þar sem franski heimspekingurinn Hippolyte Taine kom árið 1863. Hann nefnir undurfagurt málverk af tveimur konum með ungbarn þar sem kertaljós er eini birtugjafinn í mynd- inni en málverkið var þá talið vera eftir hollenskan meistara. En það var ekki fyrr en árið 1915 að glöggskyggn þýskur listfræðingur að nafni Hermann Voss uppgötvaði að þessar tvær myndir voru eftir éinn og sama málara, Lorrain-búann Georges de la Tour. Síðan hafa málverk La Tours verið dregin fram i dagsljósið eitt af öðru, úr skúmaskotum í kjöllurum og háaloftum víða um álfuna, þakin margra alda óhreinindum og mörg illa farin eftir hrakninga lífsins. í söfnum hafa þau nú að lokum verið réttilega feðruð og skipa þar þann sess sem þeim ber. Engin skjöl varðandi nám, lærifeður eða námsferðir La Tours hafa varðveist, né held- ur teikningar, bréf eða önnur persónuleg plögg. Ekkert er vitað um trúarlíf hans eða stjórnmálaskoðanir og engin sjálfsmynd hefur fundist eftir hann, eða hefur nokkurn tíma verið máluð, sem gæti gefið hugmynd um útlit hans. Af 75 verkum sem honum hafa verið eign- uð eru 12 merkt og aðeins tvö þeirra eru ársett, 1645 og 1650. Af þessum 75 verkum eru 35 frumverk en 40 eftirmyndir sem hann gerði sjálfur eftir frummyndum sínum til að svara mikilli eftirspum t.d. eftir dýrl- ingamyndum eða svonefndum áheitamynd- um. Sem dæmi um vinsældir áheitamynda má nefna að 11 eftirmyndir af heilagri ír- enu eftir La Tour hafa varðveist en frum- myndin sjálf er glötuð. I ljós kemur að La Tour lagði fyrir sig tvo myndefnisflokka. Annars vegar mynd- efni sem nýtur dagsbirtu og hins vegar myndir þar sem ljósuppsprettan er kerti, lukt eða kyndill. Eru málverkin tvö sem komu Hermanni Voss á rétt spor fulltrúar þessara myndaflokka og vegna þess hversu ólíkir þeir em vafðist fyrir mönnum að þama gæti verið um’einn og sama málara að ræða. Á sýningu á verkum raunsæismálara í París (Peintrés de la réalite) árið 1934, sló La Tour rækilega í gegn en þar voru sýnd eftir hann 12 verk. Frá þeim tíma hafa öll virtustu söfn heims keppst um verk hans. Sumarið 1972 var haldin sérsýning á verk- um La Tours í Orangerie-safninu í París og þá hafði verið dregið saman eftir hann 31 frumverk ásamt eftirmyndum og ófull- gerðum verkum. Sem dæmi um þá virðingu sem hann nýtur í dag má nefna að nýlega kom á lista- verkamarkaðinn í Frakklandi eitt af hinum fágætu málverkum La Tours. Málverkið sem er af heilögum Tómasi var boðið Louvre- safninu fyrir 32 milljónir franka, sem eru yfir 300 milljónir íslenskra króna, jafnvel þó svo boð allt að 40. milljónum franka hefðu borist í það erlendis. Undanfarna mánuði hefur farið fram í Frakklandi þjóðarsöfnun sem gerði Louvre- safninu kleift að eignast heilagan Tómas sem er sjöunda málverkið eftir La Tour sem safninu áskotnast. Enginn Misskilinn Snillingur Elstu rituðu heimild um Georges de la Tour er að finna í „Bibliothéque Lorraine“ alfræðibók Dom Calmes um Lorraine-héraðið sem gefm var út árið 1751. Dom Calmet var yfirmaður Benediktsreglunnar í Seones í Frakklandi frá 1716-1760. í riti hans segir m.a.: „Georges de la Tour tókst meistaralega upp við að mála myndir sem sýndu nætur- mótíf. Hann gaf Lúðvíki XXIII konungi mál- verk af heilögum Sebastian í náttbirtu. Mál- verk þetta var unnið af þvílíkri snilld að kon- ungur lét fjarlægja allar aðrar myndir úr herbergi sínu svo þessi nyti sín sem best.“ La Tour hafði sérhæft sig í áheitamyndum af dýrlingum og málaði þær eftir pöntun kaupenda. Trúarmyndir hans voru unnar eft- ir forskrift andsiðaskipta og var Viesur-Seille eitt af höfuðvígjum andsiðaskipta í Lorraine- héraði. Þar óx fram mikil dýrkun á dýrlingum og píslarvottum sem lútherska kirkjan hafn- aði alfarið. Varðveist hafa 11 myndir af heilögum Sebastian og sýnir það trú manna á kraft og kynngi þessa dýrlings. Svarti dauði heij- aði á þessum tíma í Lorraine-héraði þar sem stríðið hafði geisað frá 1630. Öruggasta ráð- ið til að sleppa undan pestinni ógurlegu var að leita vemdar og ásjár dýrlinganna og sá dýrlingur sem flestir leituðu til var heilagur Sebastian, sem dó píslarvættisdauða á 3. öld. e.Kr. sundurskotinn af örvum. Því skal láta liggja á milli hluta hvort hræðsla konungs við svarta dauða hafí að einhveiju leyti ráðið því að hann svaf undir vemd málverks La Tours af heilögum Sebast- ian, frekar en að þar hafi ráðið fagurfræðileg sjónarmið og persónulegur smekkur. Ekki er ólíklegt að þar hafi einnig komið til trúarleg og pólitísk sjónarmið þar sem konungur var trúaður maður og einnig mikið í mun að tryggja sér stuðning Karls IV hertoga Lorra- ine. FylltÍEyðurnar Furðu lítið er vitað um manninn og málar- ann Georges de La Tour, að minnsta kosti þegar heimildir um hann em bomar saman við þá vitneskju sem fyrir liggur um samtíð- armenn hans, frönsku málarana Nicolas Po- ussin og Jacques Callot. La Tour fæddist 19. mars árið 1593 í bænum Vic-sur-Seille í Lorraine-héraði en í dag liggur bærinn í Meurthe-et-Moselle-héraði í Frakklandi. La Tour var annar af að minnsta kosti sjö börn- um bakarans Jean de la Tour og eiginkonu hans, Sibyllu. Vic-sur-Seille var lítill bær, um það bil í 20 km ijarlægð frá borginni Nancy. Bærinn heyrði undir biskupsdæmið Mertz og þar sátu biskupamir. Var bærinn jafnframt miðpunktur salt- námuhéraðsins og þjóðleiðin milli Ítalíu og Niðurlanda lá þar hjá. Vegna legu sinnar var bærinn í þjóðleið og þangað bárast menning- arstraumar bæði úr norðri og suðri og þá sérstaklega frá Ítalíu. Lítið sem ekkert er vitað um uppvöxt La Tours en trúlegt er að hann hafí snemma sýnt listræna tilburði. Að öllum líkindum dvaldist hann á Ítalíu einhvemtíma á bilinu frá 1610-1616 en 1616 er hann aftur kominn til Vic-sur-SeiIle og virðist þá eftir verkum sem hann vinnur á þeim tíma vera orðinn fullmótaður málari. Árið 1617 kvæntist hann Diane le Nerf, ungri konu af aðalsættum, dóttur fjármálaráðherra hertogans og fæddi hún honum 10 börn. Þau settust að í Lune- ville sem var sumardvalarstaður hertoga Lorraine-héraðs og fékk La Tour borgararétt- indi þar árið 1620 auk ýmissa forréttinda einungis aðallinn naut. Ekkert er vitað um listnám hans en samn- ingur sem hann gerði við lærling einn árið 1618 sýnir að hann hafði þá þegar lokið list- námi og rekið vinnustofu sem var forsenda þess að hann gæti tekið að sér málaralærling. La Tour virðist hafa notið mikillar vel- gengni á þessum áram og verið virtur og eftirsóttur málari. Málverk hans seldust háu verði, jafnvel allt að 600-700 frönkum. Hann efnaðist vel og árið 1621 hlaut hann í París meistaranafnbót og þau réttindi sem slíkum titli fylgja og árið 1639 var hann gerður að konunglegum hirðmálara og frægð hans barst til Parísar. La Tour var síður en svo misskil- inn snillingur, enginn Van Gogh 17. aldarinn- ár eins og lengi var haldið. Samkvæmt göml- um heimildum virðist hann hafa borist nokk- uð á, verið áberandi í bæjarlífí Luneville og jafnvel storkað öðram borguram með líferni sínu. Skjal frá þessum tíma sýnir að La Tour var vel meðvitaður um sérstöðu sína er hann skrifaði hertoga og bað um skattfríðindi sér til handa, þar sem hann væri „eini starfandi listmálarinn í héraðinu“. Hertoginn samþykkti erindi hans og varð það varla til að efla vinsældir La Tours þar sem samborgarar hans ítrekuðu við hertoga að sama skattbyrði skyldi lögð á alla borg- ara, „jafnvel málarann La Tour sem sé óvin- sæll vegna þess að hann haldi mikinn Qölda hunda, rétt eins og hann væri einvaldur borg- arinnar. Hundar hans hlaupi yfir akrana, traðki niður kornið og eyðileggi uppskerana." DAGUROGNÓTT Myndheimur La Tours er afar takmarkað- ur, þar er hvorki að fínna landslag, bygging- ar, eða innanhússumhverfí. Dýr og fuglar eru einnig sjaldséð í verkum hans. Myndefni hans er fyrst og fremst mann- eskjan, í rökkurmyndum hans ævinlega í trú- arlegu samhengi sem dýrlingur eða yfirnátt- „Trésmiðurinn Jósef ‘ sýnir feðgana Jesú og trésmiðinn fiiður hans, sem Ijósið frá kertinu sameinar og aðskilur í senn. Myndin er í Louvre í París.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.