Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1996, Blaðsíða 7

il og að mínu viti jaðrar við að Finnar of-
verndi menningu sína. Vissulega er dyggð
að styðja við bakið á listafólki en það verður
að gæta þess að festast ekki í formgerðinni
- þá tekur firringin við.“
Að dómi Landrys verða borgaryfirvöld í
Helsinki jafnframt að skilgreina menningu í
víðara samhengi - finna skilgreiningu sem
felur í sér að menningin vætlar í gegnum
alla þætti borgarlífsins - og vera sveigjan-
legri við að hrinda menningarviðburðum í
framkvæmd. „Menning nær frá nútímaóper-
um til hefðbundinnar matargerðar; frá heims-
kunnum tískuhönnuðum til áhugamanna-
kóra; frá hágæða varningi hönnuðum og
framleiddum í Helsinki til andrúmsloftsins á
götumarkaðinum. Þá nær hún frá varanleg-
um byggingarsögulegum listaverkum til
skammlífra listahátíða og frá heildarskipu-
lagi borgarinnar til lífsins sem iðar daglega
á götum hennar.“
Landry dregur enga dul á að það muni
reynast íbúum Helsinki erfitt að btjótast úr
fjötrum formgerðarinnar. Engin ástæða sé
þó til að örvænta því fyrsta skrefið hafi þeg-
ar verið stigið - umræður um vandann séu
hafnar. „Það er virðingarvert því margir
hefðu vafalítið stungið skýrslu, sem felur í
sér gagnrýni af þessu tagi, undir stól. Borgar-
yfirvöld í Helsinki virðast því vera að öðlast
skilniiig á vandanum og vonandi bera þau
gæfu til að vinna bug á honum, því íbúarnir
eiga það skilið.“
Miklar væntingar
Þessi mynd blasir við hinum nýráðna fram-
kvæmdastjóra verkefnisins Helsinki 2000,
Georg Dolivo, við upphaf ferðar hans - ferð-
ar sem margir íbúar Helsinki binda verulegar
vonir við. „Væntingarnar eru miklar, svo mik-
ið er víst, og áhuginn einnig. Vandinn er hins
vegar sá að 80% íbúa borgarinnar fínnst þeir
ekki tilheyra grunngerð menningarinnar og
telja því að verkefnið komi þeim ekki við.
Stærsta viðfangsefni mitt - og þeirra sem
síðar munu starfa mér við hlið - verður að
kippa þessu í liðinn. Við verðum að virkja
fólkið,“ segir framkvæmdastjórinn en menn-
ingin hefur verið hans ær og kýr frá blautu
barnsbeini. Síðast gegndi hann starfi fram-
kvæmdastjóra Sænska leikhússins í Helsinki.
Dolivo segir Finna þegar orðna mjög for-
vitna um dagskrá menningarhöfuðborgarinn-
ar og spurningar eins og „koma tenórarnir
þrír?“ séu daglegt brauð. Á þessu stigi máls-
ins sé hins vegar óhugsandi að veita nokkur
svör. „Ég lít ekki á það sem hlutverk hins
opinbera að taka einhliða ákvarðanir um
dagskrá hátíðar af þessu tagi. Við munum
því verja öllu næsta ári í að kanna hug stofn-
ana, samtaka og einstaklinga á sviði menn-
ingar og taka hugmyndir þeirra með í reikn-
inginn þegar við setjum dagskrána saman.
Ferlið verður því langt en þannig er lýðræðið
í framkvæmd.“
Dolivo telur æskilegt að menningarhöfuð-
borgirnar níu sameini krafta sína með ein-
hverjum hætti. Fyrir dyrum stendur fundur
með fulltrúum þeirra allra og bindur Dolivo
við hann vonir. „Mér þykir ekki óeðlilegt að
FJÖLMARGAR nafnkunnar byggingar eru
í Helsinki, þeirra á meðal Finlandia-húsið,
hannað af Alvar Aalto. Er það helsti vett-
vangur ráðstefna og tónleika í Finnlandi.
við vinnum saman undir hatti menningarhöf-
uðborgarinnar og að borgirnar móti dagskrána
með hliðsjón hver af annarri. í mínum huga
eru hinar borgimar átta samstarfsaðilar en
ekki keppinautar. Aukinheldur munum við
Helsinkibúar eðli málsins samkvæmt horfa
töluvert til nágranna okkar, svo sem Eystra-
saltsríkjanna, einkum Eistlands, og Rússlands
þegar við leggjum drög að dagskránni.“
Freistandi verkefni
Borgarstjórinn í Helsinki, Eva-Riitta Siit-
onen, segir að borginni verði ekki skotaskuld
úr því að halda heilsárs listahátíð enda búi
hún yfir mikilli reynslu af skipulagningu
umfangsmikilla listahátíða. Nefnir hún hina
árlegu listahátíð í Helsinki, sem hljómsveitar-
stjórinn Esa-Pekka Salonen hefur stýrt tvö
undanfarin ár, sérstaklega í því samhengi.
Menningarhöfuðborgin verði hins vegar nýtt
og freistandi verkefni sem eigi vonandi eftir
að efla borgina og auka hróður hennar út á
við á 450 ára afmælinu. „Borgarstjórnin vill
gera Helsinki að lifandi listaverki og mun
því leggja sig alla fram við framkvæmdina."
Skipulag Helsinki er í sífelldri endurskoðun
hjá borgaryfirvöldum, meðal annars með hlið-
sjón af árinu 2000, og eitt af því sem þau
hafa nú á pijónunum er að reisa nokkurskon-
ar menningarhverfi í gömlu verkamanna-
hverfi á eyrinni austanverðri. Listir, hönnun
og arkitektúr munu verða þar í brennidepli
en Lista- og hönnunarháskólinn í Helsinki
og Popp- og djassskólinn eru þegar til húsa
á svæðinu. Rektor fyrrnefnda skólans, Yijö
Sotamaa, gerir sér vonir um að 20.000 íbúar
muni búa og starfa eða stunda nám í hverf-
inu þegar í upphafi næstu aldar. „Þetta hverfi
er engin skýjaborg og mun þvert á móti verða
Helsinki til framdráttar. Menningin skipar
sífellt veglegri sess í hagkerfi vesturlanda
og hverfi sem þessi, þar sem krafturinn og
sköpunin eru sótt í menninguna, eiga eftir
að verða fyrirferðarmikil í framtíðinni."
Kalervo Siikala ráðuneytisstjóri í mennta-
málaráðuneytinu segir ekki enn liggja fyrir
með hvaða hætti finnska ríkið muni leggja
menningarhöfuðborginni lið. Þó sé ljóst að
það muni styðja verkefnið af kostgæfni.
Stjórnvöld hafa þegar ákveðið að reisa ný-
listasafn í hjarta borgarinnar og eru fram-
kvæmdir þegar á veg komnar. Þá bendir
Siikala á, að söfn og tónleikahús, sem verði
í lykilhlutverki árið 2000, séu að verulegu
leyti ríkisrekin, auk þess sem ríkið standi
straum af kostnaði við hina umfangsmiklu
listmenntun í landinu - sem sé ekki lítið fram-
lag til menningarinnar.
Veróur aó só frsejum
Listmenntun er sannarlega eitt helsta hugð-
arefni Finna. Það staðfestir Géza Szilvay rekt-
or Tónlistarskólans í Austur-Helsinki. „Finnar
telja brýnt að öllum ungmennum standi tón-
listarkennsla til boða og að hlúð sé að hæfi-
leikafólki óháð efnum. Þetta er afar eðlilegt
viðhorf því ef fræjum er ekki sáð verður eng-
in uppskera. List mun með öðrum orðum allt-
af eiga undir högg að sækja í löndum sem
ekki setja listmenntun á oddinn.“
Szilvay er Ungveiji að uppruna en fluttist
til Finnlands fyrir tæpum þremur áratugum.
Að hans mati hefur tónlistarkennsla í Austur-
Evrópu verið á villigötum um árabil - hún
sé einfaldlegá of ströng. Alltof algengt sé
að börn séu tekin út úr hópnum og ákveðið
að gera þau að tónlistarmönnum. Undir slík-
um kringumstæðum sé hætt við að barnið
líti á tónlistina sem kvöð og nái því ekki eins
langt og efni standa til. Þá segir Szilvay að
víða sé pottur brotinn í tónlistarkennslu á
Vesturlöndum. Þar séu bestu kennararnir oft
og tíðum dýrir og því séu það ríkustu börnin
- ekki endilega þau hæfileikamestu - sem
fá bestu aðhlynninguna. „Peningar mega
ekki vera lykilþáttur í tónlistarmenntun. Það
skilja finnsk stjórnvöld og árangurinn munum
við leggja í dóm gesta okkar menningarhöf-
uðborgarárið 2000.“
Að ofansögðu má glöggt sjá að Helsinkibú-
ar og Finnar í heild eru staðráðnir í að kosta
kapps um að gera árið 2000 eftirminnilegt.
í þeirra huga er tímabært að höfuðborgin
stígi út úr skugga suðiægari stórborga og
takist á hendur forystuhlutverk í evrópskri
menningu. Margt bendir til að nú sé lag
enda menningarhöfuðborg Evrópu ákjósan-
legur vettvangur til að vekja á sér athygli.
Og jafnvel þótt takmarkið náist ekki í þess-
ari lotu verður Helsinki alltaf Helsinki.
EITTHVAÐ
FYRIR ALLA
ALLIR ættu að finna eitt-
hvað við sitt hæfi í menn-
ingarborginni Helsinki,
fullyrðir borgarstjórinn
Eva-Riitta Siitonen. Tón-
listin kemur þó óhjá-
kvæmilega fyrst upp í
hugann enda leitun að
öðrum eins tónlistaráhuga og í Finnlandi -
35.914 Finnar lögðu stund á tónlistarnám
við 170 stofnanir árið 1994 eða um 55% allra
listnema það árið. Þá endurspeglast áhuginn
jafnframt í byggingum á borð við hið nafn-
togaða tónleikahús Finlandia og nýtt glæsi-
legt óperuhús sem tekið var í notkun í nóvem-
ber 1993.
Á annað þúsund tónleikar eru haldnir í
Helsinki ár hvert og eru sinfóníuhljómsveit-
irnar sem þar starfa, Fílharmóníusveit Hels-
inki, sem um 80.000 manns sjá leika árlega,
Sinfóníuhljómsveit Finnska útvarpsins og
Sinfóníuhljómsveit Finnsku óperunnar, jafn-
an í broddi fylkingar en þess má geta að það
ku vera einsdæmi að þijár sinfóníuhljómsveit-
ir séu starfandi í ekki stærri borg en Hels-
inki. Þá hefur orðspor hinnar framsæknu
kammersveitar Avanti farið eins og eldur í
sinu um Evrópu á liðnum misserum.
Fáir hafa þó borið hróður finnskrár tónlist-
ar víðar en hljómsveitarstjórarnir sem virðast
hreinlega vaxa á tijánum þar í landi. Má þar
nefna Esa-Pekka Salonen, Jukka-Pekka Sar-
aste, Paavo Berglund, Leif Segerstam og
Osmo Vánská, fyrrverandi aðalstjórnanda
Sinfóníuhljómsveitar íslands. Á þessu sviði
tónlistarinnar er hefðin sannarlega á bandi
Finna og er traust meginstoð atburða á borð
við hina alþjóðlegu Sibelius hljómsveitar-
stjórakeppni, sem haldin er fimmta hvert ár,
næst árið 2000, og hina alþjóðlegu Jean Si-
belius fíðlukeppni, sem er ein virtasta keppni
sinnar tegundar í heiminum. Við þetta má
bæta viðburðum eins og Helsinki tvíæringn-
um sem helgaður er nútímatónlist og Maj
Lind píanókeppninni. Þá er geislaplötuútgáfa
mikil í Finnlandi en um helmingur allra platna
sem seljast eru eftir heimamenn.
Staða leikhússins er jafnframt sterk í
Helsinki. Tólf atvinnuleikhús og um 650.000
seldir leikhúsmiðar á ári skipa borginni á
bekk með mestu leikhúsborgum Evrópu.
Borgaryfírvöld styðja jafnframt dyggilega
við bakið á þessari listgrein en 67% af opin-
berum fjárveitingum til lista koma í hlut leik-
húsanna ár hvert. Þá stendur áhugaleikhús-
lífið í blóma. Þekktustu leikhús Helsinki eru
Þjóðleikhúsið, Borgarleikhúsið, Sænska leik-
húsið og Litla leikhúsið.
Bókaútgáfa i blóma
Finnar eru bókaþjóð á sama hátt og Islend-
ingar, Danir og Svisslendingar. Bókaútgáfa
stendur í miklum blóma í Helsinki og ár
hvert eru um tuttugu titlar gefnir út á hveija
10.000 íbúa, sem er með því besta sem þekk-
ist í heiminum. Finnar eru miklir lestrarhest-
ar, ef marka má tölur um bóksölu og heim-
sóknir á bókasöfn, og bókmenntaáhuginn
hefur haldist, þrátt fyrir að tæknin hafi hald-
ið innreið sína svo um munar. Kannanir benda
til að mynda til að bóklestur sé enn helsta
tómstundagaman Finna. Sagt hefur verið að
Helsinki sameini öll svið ritlistar, þar sé að
finna ljóðabækur jafnt sem alfræðiorðabækur
og allt þar á milli. Meðal helstu rithöfunda
búsettra í Helsinki eru Christer Kihlman,
Bo Carpelan, Anti Tuuri og Márta Tikkanen.
Listdans átti lengi vel undir högg að sækja
í Helsinki. Á síðasta áratug ákváðu stjórn-
völd hins vegar að efla dansmenntun á öllum
stigum og á því hafa atvinnudansflokkarnir,
Finnski dansfiokkurinn og Dansflokkur
Borgarleikhússins, hagnast. Sá fyrrnefndi er
skrautfjöður listgreinarinnar í Finnlandi og
deilir nú óperuhúsinu nýja með Finnsku óper-
unni. Flokkurinn samanstendur af 75 dönsur-
um, undir stjóm eins kunnasta dansara Finn-
lands, Jorma Uotinen, og leggur í senn
áherslu á sígild og nútímaleg viðfangsefni.
Sjónlistir eru fyrirferðarmiklar í Helsinki
en þar er meirihluta finnskra myndlistar-
manna og listastofnana að finna. Um 40
gallerí eru í höfuðborginni, flest í einkaeign,
og svo virðist sem þau séu nú að rétta úr
kútnum eftir umtalsverðan samdrátt fyrr á
þessum áratug. Auk hefðbundinnar starfsemi
gallería gengst Borgarlistasafnið annað veif-
ið fýrir stórum listsýningum. Stærsti sýning-
arsalur borgarinnar er Taidehalli sem nýtur
opinberra styrkja.
Kvikmyndagerð hefur á undanförnum
ámm sótt í sig veðrið í Finnlandi. Kaur-
ismáki-bræðurnir, Mika og Aki, eru fremstir
meðal jafningja á þeim vettvangi en fimmtán
kvikmyndir eru framleiddar að meðaltali á
ári hveiju, langflestar í Helsinki. Framleið-
endurnir treysta einkum á heimamarkað en
að sögn Sakaris Toiviainens hjá Finnska
kvikmyndasafninu geta þeir ekki gert ráð
fyrir að flytja myndir sínar út. Finnsk kvik-
myndagerð nýtur umtalsverðra opinberra
styrkja.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. SEPTEMBER 1996 7