Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1996, Blaðsíða 15

HVERSLAGS MANNA-
BYGGÐ ER ÞESSI BORG?
LEIKLIST
Ilöfðaborgin í
Ilafnarhúsinu
„GEFIN FYRIR DRAMA
ÞESSIDAMA ..."
Höfundur: Magnús Þór Jónsson (Megas). Leik-
stjóri: Kolbrún Halldórsdóttir. Leikari: Sigrún
Sól Ólafsdóttir. Leikmynd og lýsing: Egill Ingi-
bergsson. Búningar: Þórunn Elísabet Sveins-
dóttir. mjóðmynd: Hörður Bragason. Hönnun:
Krislján Jónsson. Hvíslari: Kristin Sigríður
Hall. Kvikmynd: Guðni í Pluton og Páll Óskar
Hjálmtýsson. Skyggnur: Egill Ingibergsson.
Fimmtudagur 19. september.
UNNENDUM leikhúss var á fimmtu-
dagskvöldið boðið upp á nýjan einleik Meg-
asar í nýju rými í miðborginni, „Höfðaborg“
á jarðhæð Hafnarhússins við Tryggvagötu.
Þarna er hátt til lofts og vítt til veggja og
inni í hráu rýminu hefur verið komið fyrir
leikhúsi sem er klætt notuðum
flíkum okkar neysluþjóðfélags-
þegnanna.
Nokkuð ber á milli í heimildum
um aðdraganda leikverks þessa.
Á annað borð er sagt að einleikur-
inn sé skrifaður að beiðni og fyr-
ir aðalleikkonuna, á hitt að hann
sé unninn upp úr óbirtum smá-
sögum höfundarins. Hvort sem
er gildir einu, en augljóst er að
frá höfundarins hendi saman-
stendur verkið að mestu leyti af
einræðum sem eru í sjálfu sér
ekki leikrænar. Það að verkið
stendur fyrir sínu á leiksviði ber
að þakka leikstjóra og leikara.
Þetta ber þó ekki að skilja sem
gagnrýni á texta höfundar. Meg-
as hefur sýnt á undanförnum
áratugum að hann er mikill.meist-
ari íslenskrar tungu. Enginn nú-
lifandi höfundur íslenskur kemst
TONLIST
Sígildir diskar
GRETSJANINOFF
Alexander Tikhonivitsj Gretsjaninoff: 1. Sin-
fónía Op. 6; Snjóflygsur, Op. 47; Missa Sancti
Spiritus f. kór & orgel Op. 169. Ludmila Kuz-
netsova MS, Tatjana Jeranje A; Rússneska rík-
issinfóniukórinn og Ríkissinfóníuhljómsveit
Rússlands u. stj. Valéríj Poljanskíj. Chandos
CHAN 9397. Upptaka: DDD, Moskvu 1995.
Lengd: 68:46. Verð: 1.499 kr.
FÁBREYTNI í vöruframboði hefur viljað
verða hlutskipti lítilla markaðssvæða, og
hafa íslenzkir hljómplötukaupendur þurft
að sæta því ekki síður en aðrir neytendur.
Þegar við bætast langar aðfærsluleiðir,
hljóta innflytjendur oftar en ekki að falla
í þá freistni að sniðganga jaðarsmekk og
veðja á samnefnarann. Þó að of einfalt
væri að kenna þá áráttu við eftirhreytur
af kaupauðgistefnu einokunartímans - að
selja sem fæstum sem minnst á sem hæstu
verði - þá virðist ávallt mannleg náttúra
vilja hafa sem mest upp úr sem minnstri
fyrirhöfn. Hver kannast ekki við brandar-
ann um kaupmanninn sem kvartaði ar-
mæðulega um að hafa orðið að hætta við
ákveðna vöru: „það þýddi ekki - þetta rauk
út jafnóðum!“
Þrátt fyrir ástundun og fagþekkingu ein-
stakra plötubúðarrekenda stefndi allt í sjálf-
heldu á 8. áratug í Reykjavík. Hækkandi
plötuverð, minnkandi úrval og fjölgandi
innkaupaferðir safnara til útlanda leiddu
til sífellt færri titla. En svo kom geisladisk-
urinn (um 1982), tilboðsplötumerki eins og
Naxos, og nýju útgáfurnar sem þorðu að
veðja á gleymdu smámeistarana. Og - eins
og margir kaupendur uppgötvuðu, er diska-
verðið datt niður í þriðjung og menn fóru
að taka áhættu og halda á vit hins óþekkta
- þá eru smámeistararnir salt hvers plötu-
safns: spennandi, óvæntir - og skilnings-
víkkandi viðmiðun við stórmeistarana.
með tærnar þar sem hann hefur hælana í
að skapa ritmál sem hæfir þessum síðustu
og verstu tímum. Það stirnir á gullmolana
í textanum, þarna ægir saman nýjum heit-
um, kenningum, orðtökum og málsháttum.
Þetta er hentug aðferð til að njóta orðgnótt-
ar Megasar, áhorfendur geta hallað sér
aftur í sætin og látið holskefluna bijóta á
sér.
Sigrún Sól stendur sig afburða vel í að
koma verkinu til skila. Hún bregður sér í
allra kvikinda líki - t.a.m. í nokkurs konar
brúðuleik - mest er vægi nokkurra kvenper-
sóna sem líkamnast í ræstingastúlku einni.
Best tekst henni upp í hlutverkum Guðríð-
ar, bóndadótturinnar og sláturhússtúlkunn-
ar, enda textinn þar samkvæmastur sjálfum
sér við að byggja upp og skapa trúverðuga
persónu. í hlutverki Snótar bar nokkuð á
óöryggi í byijun en túlkun Sigrúnar Sólar
vann á eftir því sem leikkonan komst í
ham. Hlutverk glansritstýrunnar takmark-
Framboðið í stærstu hljómplötuverzlun-
um landsins hefur líklega aldrei verið meira
en nú, þótt alltaf megi betur ef duga skal
(sérstaklega í stofutónlist). Þannig er manni
til efs, að „smálax“ á borð við Alexandr
Tikhonovitsj Gretsjaninoff (Grechaninov á
ensku) hefði nokkurn tíma komizt í verzl-
anahillur hér fyrir 20 árum. Reyndar bætti
ekki úr skák, hvað þáverandi plötuforlög
voru rög við að gefa hann út, eins og sést
af því, að öll þrjú verk þessa disks eru hér
hljóðrituð í fyrsta sinn, ef trúa má Chandos-
fyrirtækinu.
Gretsjaninoff (1864-1956) var kunnastur
fyrir kirkjutónlist sína, en átti þó í útistöð-
um við rétttrúnaðarkirkjuna, m.a. fyrir að
nota hljóðfæri, en það var harðbannað inn-
an a cappella kórhefðar rússneskrar kirkju.
Annars var hann alhliða tónskáld, fremur
íhaldssamur og mótaður af gullaldartón-
skáldunum Tsjækofskíj, Borodin og Muss-
orgskíj fremur en af kennara sínum Rimsky
Korsakoff. Hann varð háaldraður og lézt í
New York 1956 eftir 17 ára dvöl þar í landi;
þar áður bjó hann í París frá 1925.
Alls samdi Gretsjaninoff 6 sinfóníur. Sú
fyrsta er í ekta slavnesk-rómantískum anda
og getur þess utan minnt svolítið á Síbelíus
hér og þar (ef það er þá ekki öfugt). Söngva-
flokkurinn Snjóflygsur er heillandi safn
smámynda úr heimi barnsins og bera ekki
minni vott um innlifun í hug smáfólksins
en Des Knaben Wunderhorn Mahlers og
Gæsamamma Ravels. Missa Sancti Spiritus
fyrir blandaðan kór, einsöngvara og orgel
er öll á fremur lágstemmdum nótum, en
engu að síður innileg og falleg tónlist, er
ber merki bæði trúarlegrar hlýju og fijáls-
lyndis.
Kórinn er mjög góður, enda Poljanskíjj
ast af því að hún er stereótýpa en Sigrún
Sól náði að gefa hlutverkinu kraft þó að á
dýptina skorti. Skúringadaman verður
nokkuð flöt í samanburði við þær litríkari
og raunsæ túlkun leikkonunnar stingur
nokkuð í stúf við þann anda sem svífur
annars yfir vötnum.
Það er greinilegt að leikstjóri og leikkona
hafa gert sitt ýtrasta til að gefa þessum
persónum líf og það tekst með ólíkindum.
Verkið, sem er með lengstu einleikjum, nær
þannig vel til áhorfenda og það er hvergi
dauður punktur. Áhrifamikil hljóðmynd,
skemmtilega hönnuð ljós, búningar og leik-
munir hjálpa til að byggja upp viðeigandi
andrúmsloft og yndisleg stuttmynd Páls
Óskars og Guðna er punkturinn yfir i-ið. í
heildina er þetta sýning sem krefst mikils
af áhorfendum hvað einbeitingu og úthald
snertir en þeir uppskera ríkulega í listrænni
upplifun.
Sveinn Haraldsson
margverðlaunaður fyrir kórstjórn, nema
hvað söngurinn á stundum til að lafa neðan
í tóni, og er það óskiljanlegt. Spilamennsk-
an í hljómsveitarverkunum þar á undan er
hins vegar hvorki meira né minna en frá-
bær.
Gretsjaninoff fær á þessum diski ekki
bara frumflutning, heldur toppflutning.
Upptakan er bæði skýr og safarík.
BARTÓK
4 liljómsvcitíirstykki Op. 12; Konsert fyrir
iiljómsveit. Sinfóníuhljómsveitin í Chicago
u. stj. Pierre Boulez. Deutsche Grammophon
437 826-2. Upptaka: DDD, Chicago 11-
12/1992. Lengd: 59:59. Verð: 1.899 kr.
ÓPERU-
NÁMSKEIÐ
TÓM-
STUNDA-
SKÓLANS
TÓMSTUNDASKÓLINN býður upp
á óperunámskeið í vetur í samvinnu
við íslensku óperuna. Námskeiðin
verða þijú, eða jafnmörg þeim verk-
um sem verða frumsýnd í íslensku
óperunni í vetur, en þau eru Galdra-
Loftur, Master Class með Callas og
Káta ekkjan. Leiðbeinandi verður
Garðar Cortes, óperustjóri íslensku
óperunnar. Að sögn Andrésar Guð-
mundssonar, skólastjóra Tóm-
stundaskólans, er hugmyndin á bak
við þessi námskeið sú að þau geti
orðið eins konar lykill að óperunni.
„Þetta listform er mörgum ansi
framandi, enda tiltölulega stutt síðan
íslendingar komust í kynni við það.
Það er því ætlunin að reyna að opna
fólki sýn inn í þennan heim, kynna
því höfundana, hvernig þeir vinna,
verkin þeirra og hvernig þau eru
sett upp á svið.“
Hvert námskeið stendur í þijú
kvöld. Á fyrsta kvöldinu verður farið
í höfund verksins sem námskeiðið
snýst um. Á öðru kvöldi verður fjall-
að um verkið, bæði söguþráð og
byggingu, efnislega og tónfræðilega.
Á þriðja kvöldi verður svo farið í
heimsókn niður í Islensku óperuna
og skoðað hvernig verkið er sett
upp, hvernig óperusýning fer fram.
Að endingu býðst svo þátttakendum
sérstakur afsláttur á sýninguna sem
námskeiðið fjallaði um.
Fyrsta námskeiðið mun fjalla um
Galdra-Loft eftir Jón Ásgeirsson og
hefst 26. september.
HVAÐ sem mönnum finnst um Béla
Bartók (1881-1945), þá dytti fáum í hug
að kalla hann smámeistara. Öðru nær;
framsækni hans út frá rótum þjóðlagahefð-
ar er einstæð í tónlistarsögunni, og tón-
smíðaframlag hans eitt hið frumlegasta sem
um getur á okkar öld.
Stíll Bartóks og tónamál voru lengi að
kristallast, en síðustu áratugi ævinnar komu
frá honum sum mestu snilldarverk tónbók-
mennta á okkar tímum, og meðal þeirra er
Konsertinn fyrir hljómsveit, er hann samdi
að beiðni hljómsveitarstjórans Sergeis Ko-
ussevitzkys í New York 1943.
Mikið ku hafa verið látið með innspilun
gömlu framúrstefnukempunnar Pierre Bo-
ulez á Hljómsveitarstykkjunum og Konsertn-
um fyrir hljómsveit. Ég skil það ekki nema
að hluta - nefnilega hvað varðar hinn nafn-
togaða skýrleika sem einatt stafar af stjórn-
un Boulez, og sem t.d. gerði að verkum, að
menn heyrðu allt í einu línur og innraddir
sem aldrei höfðu heyrzt áður gegnum þykk-
ildislegt hljómgerði Wagners, þegar maður-
inn tók að sér að stjóma hljómsveitinni í
hinni rægðu og rómuðu uppfærslu Chérauds
á Hringnum í Bayreuth 1976.
Skýrleikinn - má til sanns vegar færa -
er samur við sig. En miðað við ýmsar eldri
upptökur á þessu dáða meistaraverki sem
maður hefur heyrt gegnum tíðina, m.a.s.
með sömu hljómsveit (undir sprota Soltis),
finnst manni einhvern veginn skorta skáld-
skap í annars tæknilega séð lýtalítilli túlkun
Chicago-sveitarinnar. Leikurinn verkar
undarlega daufur og vélrænn; hljómar líkt
og úr fjarlægð, og ekki bara líkamlega.
Hér vantar meiri tilfinningasnerpu, sál og
skap. Það er eins og sveitin sé ekki orðin
almennilega heit fyrr en í lokaþættinum,
og áherzlur og staccato fram að honum
virðast af furðu skornum skammti.
„Hljómsveitarstykkin" (Orchestral Piec-
es) ijögur frá 1912 voru fyrst orkestruð
níu árum síðar. Bartók bjó við nokkurt
andstreymi um þetta leyti og sá ekki fram
á að fá þau flutt, enda stefndi stíll þeirra
allhressilega fram úr flestu sem þá viðg-
ekkst í Austurrísk-Ungverska keisaraveld-
inu; t.d. sver scherzóið sig fremur í ætt við
„villimannamúsík“ frumstæðishyggjuverka
eins og Vorblóts Stravinskys og Skýþíu-
svítu Prokoféffs en við stofuhreina siðvínar-
klassíska kliðmýkt.
Sennilega komst Bartók aldrei nær því
að semja sinfóníu en með þessu verki (að
námsverki með því heiti í Es-dúr frá 1902
undanskildu); kannski vantar bara nafnið
eitt þar upp á. Þó að maður hefði fremur
kosið að fá Tónlist fyrir strengi, slagverk
og celestu til meðlætis við Hljómsveitarkon-
sertinn, eins og nú mun orðið algengt, þá
er engum blöðum um að fletta, að „Stykk-
in“ eru áhrifamikið verk, líklega meðal
fyrstu snilldarstrika Bartóks í orkestrun
utan leiksviðstónlistar. Og ef veldur ekki
viðmiðunarleysi, þá er ég ekki frá því, að
spilamennskan sé öllu skapmeiri þar en í
Konsertnum.
Ríkarður Ö. Pálsson
Magnús Þór Kolbrún Sigrún Sól
Jónsson Halldórsdóttir Ólafsdóttir.
SALT í SAFNIÐ
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. SEPTEMBER 1996 15