Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1996, Blaðsíða 13
LIA Frey-Rabine óperusöngkona. Morgunbiaiii/Kristinn
NORRÆNIR GUÐIR
VORU MÍNAR HETJUR
Operusöngkonan Lia Frey-Rabine söng í Niflungg-
hringnum eftir Wggner ó Listahátíó í Reykjavík sum-
arió 1994 og var af mörgum talin stjarna þeirrar
sýningar. ÞÓRODDUR BJARNASON átti samtal vió
hana en í dag ki. 15.30 syngur hún á tónleikum
styrktarfélags Islensku Operunnar
„ÉG ELSKA norðrið og veðrið hér er yndis-
legt,“ sagði óperusöngkonan Lia Frey-Rabine
við blaðamann Morgunblaðsins, þrátt fyrir að
úti væri súldarlegt og sólin víðs fjarri.
Fyrir nokkrum árum ætluðu hún og eigin-
maður hennar hingað í brúðkaupsferð en hættu
við vegna veðurs. „Þegar hringt var í mig frá
íslandi fyrir tveimur árum og ég beðin að syngja
í Niflungahringnum hringdi ég í manninn minn
og sagði: Manstu eftir brúðkaupsferðinni sem
við ætluðum að fara í? Annað okkar er núna
á leiðinni í hana,“ sagði hún og brosti.
Hún ólst upp í norðuhluta Bandaríkjanna,
nánar tiltekið í Minnesota. „Ég hef verið heilluð
af öllu sem tengist norðrinu frá því að ég var
lítil stúlka. Faðir minn las fyrir mig goðafræði
þegar ég var mjög ung og norrænu guðimir
voru mínar stærstu hetjur. Þaðan kemur í raun
áhugi minn á því að syngja verk Richards
Wagners," sagði Lia en hún hefur einkum sér-
hæft sig í óperum hans og Richards Strauss
og er eftirsóttur túlkandi í því fagi.
Hún fluttist til Þýskalands strax eftir að
hafa lokið háskólanámi í heimalandinu árið
1971 þá rétt rúmlega tvítug. „Allir sögðu við
mig: Þú verður að fara til Þýskalands og þýsk-
ættaður prófessor minn við skólann, Hans
Busch, hvatti mig sérstaklega til þess. Atvinnu-
tækifærin eru langtum fleiri í Evrópu en í
Bandaríkjunum. Það kom líka á daginn því ég
fékk strax vinnu og kunni vel við mig.“
Hún hefur á ferli sínum haldið tónleika og
komið fram í tugum óperuhúsa í mörgum Evr-
ópulöndum auk þess að hafa komið fram á
Wagnerhátíðinni í Bayreuth.
Göttcrdammerung auöveld
„Fyrstu kynni mín af tónlist Wagners voru
árið 1972, en fram til ársins 1983 söng ég
mikið af ítölskum óperum eftir Verdi, Puccini
og fleiri. 1983 var ég beðin að syngja hlutverk
Brynhildar í Niflungahringnum. Á þeim tíma
var ég viss um að ég vildi feta braut þungra
dramatískra hlutverka en vissi samt ekki hvort
ég væri nógu þroskuð til þess. Kunnáttumenn
hvöttu mig til þess og það sama gerði eiginmað-
ur minn, sem einnig er raddþjálfarinn minn.
Ég sló til og eftir á leið mér mjög vel, fannst
það auðvelt og fann að það var eitthvað sem
ég vildi gera meira af. í kjölfarið fylgdu svo
sönghlutverk í Valkyijunum, öðrum hluta Nifl-
ungahringsins, Siegfried, þeim þriðja og Gött-
erdammerung, þeim fjórða, meðal annars.
Allir sögðu að Götterdammerung væri rosa-
lega erfið fyrir mína rödd en mér fannst hut-
verk mitt auðvelt og frábært að syngja það en
Siegfried aftur á móti, sem talin er auðveldari,
fannst mér frekar erfið. Þrátt fyrir að mér fari
best að syngja þessi hlutverk vildi ég fegin
syngja meira af ítölskum óperum en enginn
biður mig um það lengur."
Á tónleikunum í dag syngur hún tónlist eftir
Richard Wagner, Giuseppe Verdi, Béla Bartok
og útsetningar fiðluleikarans og íslandsvinarins
Adolfs Busch á negrasálmum. „Þetta eru undur-
fallegar útsetningar á sálmunum og mjög erfið-
ar fyrir píanóið."
Lia er ekki mikil á velli og síst dytti ókunn-
ugum í hug að hún syngi dramatísk valkyrju-
hlutverk í óperum. „Ég veld búningadömum,
oft miklum höfuðverk þegar ég kem kannski
inn í hlutverk á síðustu mínútu, enda búningam-
ir flestir staðlaðir fyrir annað vaxtarlag.
Ég er þeirri náttúru gædd að geta borðað
allt sem ég vil án þess að fitna, ég þarf frekar
að hugsa um að horast ekki niður, en síðan ég.
byrjaði að stunda vaxtarrækt og eróbikk þarf
ég ekki að hafa áhyggjur af því meira. Ég fer
a.m.k. ekki lengur undir 50 kg á vigtinni," seg-
ir Lia og hlær.
Hún segist vera hrifin af því að syngja verk
sem fáir þekkja á tónleikum og þegar blaðamað-
ur spyr hvort hún hafi sungið íslensk lög tekur
hún andköf af hrifningu og segist gjarnan vilja
læra íslensk lög enda þyki henni þau mjög fal-
leg. „Ég er vön að fara ótroðnar slóðir. Ég
syng lög eftir Bartok, sem fáir gera, auk þjóðla-
gaútsetninga Kodály meðal annars. Fólk er of
hrætt við að heyra eitthvað nýtt. Ef maður vill
kynnast menningu annarra þjóða eru fáar að-
ferðir betri en í gegnum tónlist hennar."
Hún er heiðursfélagi í Wagnerfélaginu í Frei-
burg og segist í raun vera guðmóðir Wagnerfé-
lagsins á Islandi því þegar hún kom hingað
síðast var hún undrandi að ekki væri til félag
hér og hvatti til stofnunar þess. Nú em á ann-
að hundrað manns í félaginu sem er orðið aðili
að alþjóðlegum samtökum Wagnerfélaga.
ÍSLENSK MANNANÖFN 1 1
ÞOR: AF ROT SEM
MERKIR ÞRUMA
EFTIR GÍSLA JÓNSSON
Þór var ekki notaó eitt sér sem skírnarnafn fyrr en
ó 19. öld7 en Þórsnafnió hefur sem forlióur vió
önnur nöfn getið af sér fjölda mannanafna.
XXII. Þór
ÓR ER þeirra framast, sá er
kallaður er Ásaþór eða Öku-
þór. Hann er sterkastur allra
goðanna og manna,“ segir
Snorri, og síðar í Eddu segir
hann að allir séu skyldir að
trúa því, að Þór sé sterkast-
ur, þótt hann biði hnekk í
höll Utgarða-Loka.
Nafnið Þór er talið af rót sem merkir
þruma, sbr. ensku thunder og þýsku Donn-
er; Þór var þrumuguð og þar með í upphafi
fijósemdarguð, því að hvelfiskúr fylgir
reiðarþrumunni. Ég áttaði mig fyrst á því
erlendis að fólk hefði lagt átrúnað við þrum-
una.
Lost eldingarinnar var svo táknað í hamr-
inum Mjölni, það er sá sem mölvar, malar
eða mylur hvaðeina, en demburnar, sem
fylgja ósköpunum, eru svo gróðurmagnað-
ar, að jafnvel pálmatré vaxa á grjóti.
Enda þótt Óðinn sé tíðast nefndur ása-
höfðingi, sjást merki þess að Þór var mátt-
ugastur í vitund fólks. Dagur hans, Þórsdag-
ur, nú fimmtudagur, samsvarar degi Júpít-
ers með Rómveijum, og á Þórsdegi hófst
ætíð alþing hið forna, og sumarið, gróðrart-
íðin, hófst og hefst á degi Þórs. Þjóðlegasti
tyllidagur okkar, sumardagurinn fyrsti, er
alltaf á fimmtudegi. Fyrrmeir gengu þá
húsfreyjur í peningshús og gaumgæfðu
búfé.
Helgi magri á að að hafa skipt átrúnaði
sínum milli Krists og Þórs, ekki Krists og
Óðins. í trúboðsfrásögnum er spurt hvor
væri máttugri Kristur eða Þór. Þess eru fá
dæmi að samsett mannanöfn hefjist á Óðin,
en harla mörg dæmin um að þau byrji á
Þór, hvort sem allt það er nú goðið Þór.
Mun ekki annar forliður algengari, hvorki
fyrr né síðar. E.H. Lind hefur fundið
milli 60 og 70 samsetningar af Þór
í vesturnorrænum mannanöfnum
fyrir 1500, og eru þá ótalin þau
sem breytt hafa upphafshljóðinu
í t, eins og Tumi og Tófa.
Sama verður uppi á _ten-
ingnum á síðari tímum. Árin
1921-1950 voru íslenskum
meyjum gefin 34 nöfn sem
hófust á Þór eða Þor, og
sveinum 37 slíkra nafna.
Sú meginregla hefur gilt
öldum saman, að Þór
breytist ekki í Þor, ef
seinni hluti nafnsins hefst
á sérhljóði eða h, sbr. Þór-
ir og Þórhalla, en oftast
endranær, sbr. Þorvaldur
og Þorgerður.
Þór var ekki haft eitt
sér að skírnarnafni fyrr
en seint á 19. öld. Elsta
dæmi, sem ég veit um,
er Þór Vilhjálmsson lengi
bóndi á Bakka í Svarfað-
ardal, fæddur 1893.
Hann hét reyndar í höf-
uðið á konu sem nefndist
Þóra.
Árið 1910 voru alls
níu, allir fæddir annað-
hvort í Eyj afj arðarsýslu
eða Þingeyjarsýslu. En
svo tók nú heldur að
glæðast. Árin 1921-1950
fengu þetta nafn 725 sveinar,
af einnefni aðeins 79. í þjóðskrá 1982 eru
4111, í fjórða sæti, með 3,3%. Síðan hefur
nafnið verið enn í mikilli sókn og er langal-
gengasta annað nafn karla.
Nú skulum við í yfirlitsskyni líta á vinsæl-
ustu nöfn áranna 1982 og 1985, samanlagð-
ar tölur úr þessum skírnarárgöngum;nöfnin
talin í vinsældaröð. Meyjar: María, Ósk,
Kristín, Anna, Guðrún, Björk, Helga, Dögg,
Margrét og Sigríður. Sveinar: Þór, Örn,
Már, Jón, Ingi, Sigurður, Freyr, Guðmund-
ur, Gunnar og Einar. Sé þetta borið saman
við manntalið 1703, sést að festan er býsna
mikil. Af toppi tíu eru fimm sömu kvenna-
nöfn og þá og fjögur sömu karlanöfn.
Nú skal nefna fáein dæmi algengra sam-
setninga af Þór og geta fáeinna manna sem
þau nöfn báru fyrr og síðar: Þórður, Þuríð-
ur og Þórunn, þessi nöfn merkja öll þann
eða þá „sem er í vinfengi við Þór“, Þórunn
til dæmis skylt unna=þykja vænt um. Þórð-
ur gellir Ólafsson var goðorðsmaður á 10.
öld, Þórður Sturluson höfðingi á Sturlunga-
öld og bróðursonur hans, Þórður kakali Sig-
hvatsson, kallaður einn glæsilegasti höfðingi
síns tíma; Þórður Eyjólfsson var hæstarétt-
ardómari á okkar tímum. Þuríður sundafyll- :
ir seiddi til þess í hallæri á Hálogalandi, að
hvert sund varð fullt af fiskum, og setti
síðar Kvíarmið á ísafjarðardjúpi, en Þuríður
Pálsdóttir söng sér og landi sínu frægð um
síðari daga. Þórunn hyma Ketilsdóttir nam
Eyjafjörð með Helga Eyvindarsyni magra,
en Þórunn Elfa Magnúsdóttir er skáldsagna-
höfundur og Megasarmóðir á 20. öld. Á
söguöld töfraði Þorbjörg Kolbrún Glúms-
dóttir skáld og garpa, en Þorbjörg Sveins-
dóttir, föðursystir Einars skálds Benedikts-
sonar, var rómaður skörungur á 19. öld. Á
20. öld sungu íslendingar um heiðbláa og
fríða fjólu við lag hins hófláta tónsmiðs,
Þórarins Jónssonar, og Menntaskólanum á
Akureyri stýrði um og eftir öldina miðja
Þórarinn Björnsson við alþjóðarorðstír.
Þóra Herruðardóttir var allra kvenna •
glæsilegust í fornum bókum, og fyrir því
var hún kölluð Þóra borgarhjörtur, og
vá Ragnar loðbrók orminn sem lukti
um skemmu hennar. Þóra Melsteð
var merkilegur skólafrömuður á
19. öld, en Þóra Borg varð kunn
af leiklist sinni öldinni síðar.
Þorsteinn var afar algengt
nafn til forna, og verður Þor-
steinn Ingólfsson Amarsonar,
er stofnaði til þinghalds, forn
fulltrúi þess nafns; á okkar dög-
um kynntu sig vel og rækilega
Þorsteinn Briem ráðherra, Þor-
steinn Erlingsson skáld, Þor-
steinn Hannesson óperusöngv-
Þorsteinn M. Jónsson
skólastjóri og alþingismaður
og Þorsteinn Gíslason skáld,
og líklega fyrsti íslendingur
sem hefur haft atvinnu af
því sem nú er kallað fjölmiðl-
un.
Höfundur er fyrrverandi
menntaskólakennari.
ÁSA-ÞÓR ver sterkastur
allra goða. til hans má
rekja Þórsnafnið, sem nú
er algengast sem annað
nafn karla.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. SEPTEMBER 1996 13
.3