Lesbók Morgunblaðsins - 02.11.1996, Síða 8

Greinarhöfundurinn hef-
■»
KROSSHÖFÐI er rétt um 100 km norður frá Swakopmund þar sem við bjuggum og þar eru ein stærstu selalátur í heimi. Loðsel-
urinn kæpir þar á vorin (okt-nóv) og heldur sig þar og í sjónum í kring allt árið.
LAND MISKUNNAR
LAUSRA LÍFSSKILYRÐA
SANDÖLDURNAR milli Swakopmund og Walvis-flóa eru allt að 200m háar, börn og
jafnvel fullorðnir skemmtia sér vel í þessum risa „sandkassa". Það er vinsælt um helg-
ar að skreppa upp í öldur og renna sér niður á pappaspjöldum.
ur lagt stund ó sjó-
mennsku fró unglingsár-
um og starfaó undanfar-
in ár á vegum Hafrann-
*
sóknastofnunar Islands,
síóasta ár sem stýrimaó-
ur á hafrannsóknaskipi á
vegum ríkisstjórnar
Namibíu. Hér segir hún
frá kynnum sínum af
landi og þjóó.
EFTIR INGU FANNEYJU
EGILSDÓTTUR
VART er hægt að segja um
Namibíu líkt og skáldið lét
Uffelen Hamborgarkaup-
manni verða að orði um
Danmörku: að þar sé „ein
land vom liebegott gesegn-
et“ - fremur mætti um sumt
taka undir með franska
landkönnuðinum Cartier þegar hann leit yfir
hijóstug svæði Labradors, sundurtætt af afli
ísaldarhrammsins: að þetta sé landið sem guð
gaf Kain. En ekki er þó allt sem sýnist.
Cartier vissi ekki að Kanadaskjöldurinn um-
hverfis Hudsonflóa er eitthvert málmauðug-
asta svæði heims eða að Nýfundnalandsmið
á þeim hafslóðum, sem hann sigldi yfir,
væru þá gjöfulustu fiskimið heimskringlunn-
ar. Namibía liggur meðfram vesturströnd
Suður-Afríku, er þar að mestum hluta eyði-
mörk, víða gjörsneidd lífi við fyrstu sýn.
Lengsti hluti mörg hundruð mílna strand-
lengjunnar sem liggur að Suður-Atlantshafi
er eyðileg, brimsorfin, hafnlaus auðn, þar sem
hafrót, stríðir straumar og sífelldar þokur
eru sjómönnum háskalega óvinveitt, enda var
henni gefið nafn í launaskyni, - kennd í
munni Evrópumanna við beinagrindur sæfara
liðinna alda - sem urðu þar skipreika; mætti
vel heita Nástrandir á tungu okkar Islend-
inga. Er þar eru samt mjög auðug fiskimið,
sem fiskveiðþjóðir hafa nýtt, og íbúar lands-
ins - eftir að Namibía varð sjálfstæð 1990
- vilja nýta sjálfir.
Það var þetta atriði sem varð til þess að
eg fékk sjö mánaða verkefnissamning við
rannsóknastofnun á vegum þróunaraðstoðar
í Namibíu í janúar 1995.
Rannsóknir fomleifafræðinga hafa leitt í
ljós að í suðursvæðum Afríku og þ.ám. í
Namibíu er að finna frumheimkynni manns-
ins. í Otavifjöllum hafa fundist leifar frum-
manns sem talið er að hafi verið uppi fyrir
milljónum ára. Víða hafa fundist vopn, verk-
færi og annað sem sýnir, eins og leifar frá
Windhoek bera vott um, að veiðimenn eldri
steinaldar lögðu þar til atlögu og veiddu fíla
sér til matar. Meðal elstu frumbyggja, sem
enn eiga afkomendur, voru Sanar (Búsk-
menn) veiðiþjóð sem lifði þama í friði í þús-
undir ára og má víða í Huns-fjöllum finna
klettaskraut og listaverk eftir þá í hellum.
Þeir lentu löngu síðar í átökum við hirðingja-
þjóðir á hærra menningarstigi, frændur sína,
Nami, sem komu sunnan frá Höfðalandinu
og em af Khoikhoi-kyiú. Evrópumönnum
hefur þóknaðist að nefna þá Hottentotta
(nafnið talið eftirlíking sog- eða blísturhljóða
sem einkenna tungumál þeirra), en við Nami
er landið nú kennt. Ekki löngu síðar komu
Bergdamir og Wambo-þjóðir frá Mið-Afríku
og enn síðar kom einhver harðvítugasti þjóð-
flokkur landsins, negrar af Bantúaþjóðum -
Heroar - úr norðvestri. Síðast þegar kom
fram á 19. öld bættist við Oorlamir, kynþátt-
ur af Namaþjóðum, sem hrökklaðist undan
Búum norður á bóginn og loks Basterar sem
vom kynblendingar. Þessum svertingjaþjóð-
um var það sameiginlegt að hatast við Sani,
sem voru eingöngu veiðimenn - afburða-
snjallir sem slíkir - en gerðu oft ekki greinar-
mun á húsdýmm hjarðþjóða svertingja og
villidýmm. Við þessa þjóðflutninga þrengdi
mjög að Sönum sem flæmdust því út í harð-
býlustu eyðimerkursvæðin.
Allt til loka 18. aldar fengu íbúar Namib-
íu að vera að mestu í friði fyrir hvítum mönn-
um, en 1793 lögðu Hollendingar frá Höfða-
landinu undir sig svæði við Walvisflóa, Luder-
itz og fleiri strandsvæði, en í Napoleonsstríð-
unum lenti Holland undir frönskum yfirráðum
og þá tóku Bretar undir sig Höfðalandið og
fleiri ítök Hollendinga þar um slóðir.
Það varð ekki fyrr en á seinni hluta 19.
aldar er síðara kapphlaupið um nýlenduyfir-
ráð hófust og stórveldi Vesturlanda voru sem
óðast að skera mikið af heimsbyggðinni í
jólakökusneiðar sín á milli, að skipting megin-
lands Afríku í hagsmunasvæði eða nýlendur
Vesturlanda hófst.
Gráóug verslunarveldi
Fram á miðja 19. öld höfðu siglingaveldi
Evrópu látið sér nægja að seilast eftir ítökum
og yfirráðum víðsvegar á strandlengjunni
suður og austur með Afríku. Þetta voru hent-
ugir áfangastaðir á leiðinni til Austurlanda
fýrir seglskip þess tíma eða bækistöðvar fyr-
ir þrælasölu til Ameríku. Bretar fóru brátt
að teygja klærnar norður eftir frá Höfðaland-
inu til fijórra landsvæða sem kennd voru
lengi eftir það við ötulan, enskah heimsveldis-
smið Cecil Rhodes. Opnun Súesskurðar gjör-
breytti að vísu þörfum fyrir bækistöðvar
vegna Austurlandasiglinganna og virtist því
um skeið sem áhugi á hinu myrka, ókunna
meginlandi Afríku myndi dvína, en sífelld
eftirspurn eftir fílabeini, strútsfjöðrum,
skinnum veiðidýra og síðast en ekki síst
gulli og gimsteinum, eftir að þessi dýrmæti
fundust þar syðra, juku áhuga gráðugra
verslunarvelda æ meir og deilur þeirra útaf
landssvæðum inni á meginlandinu urðu æ
eldfímari. Þjóðveijar voru í miklum uppgangi
sem verslunar- og siglingaþjóð á þremur síð-
ustu áratugum 19. aldarinnar og vildu nú
komast í krásirnar líka - fá sinn sess á sólar-
ströndinni - eins Wilhjálmur II keisari þeirra
orðaði það síðar.
Bismarck, ríkiskanslari Þýskalands þá, sá
að vísu hættuna sem af þessari keppni við
Englendinga gat stafað og hann vildi fyrir
alla muni forðast að styggja þá fyrstu valda-
ár sín. En á 9. áratugnum skipti hann um
skoðun og Þjóðveijar hófu þátttöku í nýlendu-
kapphlaupinu af miklum áhuga. Bismarck
var þá tvímælalaust áhrifamesti stjórnmála-
maður Evrópu og í raun heimsins. Það var
mest að hans ráði kallað til ráðstefnu í Berl-
in 1884-85 um skiptingu Afríku. Þá og síðar
voru afrísk landsvæði óspart notuð í pólitísk-
um hrossakaupum evrópsku stórveldanna og
að lokum var nær öllu meginlandi Afríku
skipt niður í sneiðar, nýlendur eða verndar-
svæði milli nýlenduvelda Evrópu.
Þessar sjentilmannasamþykktir evrópskra
pólitíkusa tóku auðvitað ekkert tillit til þjóðfé-
lagsskipulags eða þarfa innfæddra, - landa-
merkjalínur voru dregnar eftir staðháttum,
sums staðar sjónhendingalinum mælinga-
manna milli fjallatoppa eða að farvegir stór-
fljóta voru látnir ráða; ekkert hirt um þótt
árstíðabundin beitilönd flökku- eða hirðingja-
þjóða Afríku væru skorin þvers eða langs
með landamerkjalínum, - þjóða sem frá
ómunatíð höfðu ferðast þar til og frá af líf-
sauðsyn - eða hvort íbúar af sama kyn-
flokki væru nú orðnir ýmist þegnar breskra,
belgískra, þýskra, ítalskra, franskra eða port-
úgalskra nýlendna og íbúunum, sem voru
einatt óvitaðir um að þeir væru eftirleiðis
orðnir þjónar einhvers kóngs í Evrópu, bann-
að allt flakk á milli.
Þjóðveijar komu síðbúnir til nýlendukapp-
hlaupsins vegna afstöðu Bismarcks, sem fyrr
greinir, en Þjóðveijar náðu flestum nýlendum
sínum í lok valdatíðar hans (á 9. áratug aldar-
innar). í hlut íjóðveija komu því oft rusta-
sneiðar nýlendukökunnar, fátæk eða erfið
svæði, sem önnur stórveldi höfðu lítt sóst
eftir, og eitt þeirra var svonefnd þýska Vest-
ur-Afríka, eyðimerkuriandið sem nú heitir
Nam'ibía.
Nýir herrar
Heimsstyijöldin fyrri batt eins og kunnugt
er enda á nýlenduveldi Þjóðveija og sigurveg-
ararnir skipti nýlendum þeirra á milli sín á
þeim forsendum að Þjóðveijar væru óhæfir
til nýlendustjórnar. Eg ætla að láta stjórn-
mála- og sagnfræðingum eftir að dæma um
réttmæti þeirrar fullyrðingar, - miðað við
framferði nýlenduvelda yfír höfuð - en hygg
*
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 2. NÓVEMBER 1996