Lesbók Morgunblaðsins - 02.11.1996, Page 13

ERLENDAR
BÆKUR
AMERICA
GEORGE Brown Tindell - Davies
E.Shi: America - A Narrative
History. Fourth Edition. W.W. Norton
& Company. New York - London 1996.
Það kom mörgum á óvart þegar frétt-
ir bárust um Vesturlönd af ferðum Kól-
umbusar til nýrra, áður óþekktra land-
svæða. í íslenskum annálum stendur:
„Allir urðu forvirraðir við fréttir af
heimssvæðum, sem ekki voru nefnd í
Biblíunni."
Nýjasta heildarsaga Suður- og Norð-
ur-Ameríku, ætluð nemendum og öðrum,
er þessi bók frá Norton. Höfundamir eru
kunnir sagnfræðingar, starfa við háskól-
ana í North-
Carolina og
Furman.
Hugmyndin
um söguna er
ýmist í þá veru,
að sagan stefni
að fullkomnun,
þ.e. að mann-
heimar endi í
einhvers konar
fullkomnun,
þar sem allar andstæður upphefjist og
allt böl bætist, sem hefur verið fylgifisk-
ur mannsins frá upphafi vega eða þá
að atburðarásin verði aldrei séð fyrir,
„söguleg nauðsyn" sé innantómur frasi
og að hið óvænta geti alltaf gerst. Sagn-
fræðirit nú á dögum eru mótuð af þess-
um hugmyndum. Svo er hægt að skrifa
óskaplega leiðinlega sagnfræði, hagtöl-
ur, samanburðarskrár, þróunarfram-
vindu, langhunda um stéttabaráttu, upp-
skrifaðar og úrunnar heimildir í mismun-
andi ítarlegu formi, án þess að höfundur-
inn geri annað en að láta heimildirnar
tala, þ.e. steindauðan texta.
Frásagnarsagnfræðin sem svo er
nefnd markast af höfundinum og ímynd-
unarafli hans. Hann leitast við að lifa
horfna tíð eins nána þeim veruleika, sem
hann telur að hafi verið - og framast
er unnt. Hann segir frá. Gibbon er besta
dæmið um fullkomnustu frásagnarsagn-
fræði - Decline and Fall of the Roman
Empire.
Islensk sagnfræði fýrr á öldum var
frásagnarsagnfræði, einnig annálar,
Árbækur Espólíns og af nýrri sagnfræði-
ritum ber texti Páls Ólafssonar af flestu
sem skráð hefur verið ekki aðeins um
sagnfræði heldur einnig í bókmennta-
sögu, sbr. Menn og menntir.
Höfundar þessarar bókar, „America",
segja í formála að ... „sögunni sé aldrei
lokið, né saga fortíðar einnar þjóðar eða
þjóða aldrei endanlega skráð. Þeir ætluðu
sér að skrifa lifandi frásögn af ýmsum
persónum, af reynslu þjóðarinnar og út-
listun atburða og um samfélagslegar
breytingar og þær huglægu breytingar
sem urðu kveikja efnislegra breytinga
og nýrra huglægra viðhorfa..Þessi
frumætlan okkar er gild.“ Þessi nýjasta
útgáfa er breytt frá þeim fyrri. Ritinu
er nú skipt í sjö hluta og fyrir hveijum
hluta er formáli, þar sem inntak eftirfar-
andi kafla er kortlagt. Höfundar hafa
endurskoðað efnismeðferð og er einkum
lögð meiri áhersla á jaðarsvæði amerí-
skra mannheima, útþenslu byggðanna
um ónumin svæði og framhald landnáms-
ins. Sögu indíána í Norðru-Ameríku eru
gerð betri skil og einnig franska
landnáminu bæði í Norður- og Suðurríkj-
unum. Frönsk áhrif voru og eru mótandi
í Kanada og Louisiana eða hluta Texas.
Menningarlegur fjölbreytileiki kemur
betur í ljós í þessari gerð ritsins en í
þeim fyrri.
Á blaðsíðu 13-14 er lauslega sagt frá
landkönnun norrænna manna við Norð-
ur-Atlantshaf og því að Norðmenn hafi
sigrað írska landnámsmenn á íslandi um
870. Einnig er sagt frá ferðum til Græn-
lands og Vínlands eftir íslenskum heim-
ildum. Hér bryggir á þeirri skemmtilegu
gátu um írsku landnemana, en það er
önnur saga.
Ætlun höfunda stenst, þeir hafa sett
saman læsilega frásögn af atburðum og
örlögum einstaklinga og þjóða. Sagan
er rakin allt frá frumsögu og fram yfir
1990. Ritið er 1.566 blaðsíður að við-
bættum 152 síðum, skrám og registri.
Kort og myndir eru f texta.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
AMERICA
XMKtiia
ItíKÍwMK
:».;S
m
1.365 SÆTI eru í aðalsal hússins, á gólfi og þrennum svölum.
„Finnar voru ad
byggja alvöru
óperuhús ífyrsta og
vafalítib hinsta
sinn. Þess vegna
þótti okkur hrjnt
aó fólk gœti
hugsaó um þaó í
sömu andrá og
helstu óperuhús
heims. “
MEÐAL sýninga sem eru á fjölum Finnsku þjóðaróperunnar um
þessar mundir eru Rakarinn frá Sevilla eftir Rossini.
öld var þegar fyrsta óperan sem samin var
við finnskan texta, Jómfrú norðursins eftir
Oskar Merikanto, vann til verðlauna í alþjóð-
legri óperukeppni árið 1899.
Þjóðaróperan sett á laggirnar
Hljótt var um óperuna fyrstu ár þessarar
aldar, eða fram til ársins 1911 þegar Þjóðar-
óperan var stofnuð af Aino Ackté og Edvard
Fazer. Opnunarkvöldið voru tvö verk sýnd í
Leikhúsi Alexanders, Trúðurinn eftir Leonca-
vello og Navarrastúlkan eftir Massenet. Árið
1914 var nafninu breytt í Finnska óperan
og fyrirtæki stofnað um reksturinn. Fjórum
árum síðar fékk Finnska óperan síðan varan-
leg lyklavöld í Leikhúsi Alexanders.
Óperan var stórhuga á þessum árum og
1921 ákvað óperustjórinn, Edvard Fazer, að
færa út kvíarnar og stofnaði Finnska list-
dansflokkinn. Steig hann sín fyrstu spor í
Svanavatni Tjækovskíjs undir stjórn George
Gés ári síðar. Árið 1925 seig hins vegar aft-
ur á ógæfuhliðina þegar Finnska óperan var
lögð tímabundið niður vegna fjárskorts. Hjól-
in fóru þó fljótt að snúast á ný, eða þegar
lottólögin voru samþykkt í þinginu en með
þeim er óperunni tryggt fast ijárframlag frá
hinu opinbera.
Finnska óperan hélt sínu striki uns hún
var gerð að stofnun árið 1956 og endurnefnd
Finnska þjóðaróperan. Vænkaðist hagur
hennar enn frekar við þessa tilhögun og
1963 tók Hljómsveit Finnsku óperunnar til
starfa.
Næsta stóra skrefið var bygging óperu-
hússins sem olli straumhvörfum í sögu
Finnsku þjóðaróperunnar og Finnska list-
dansflokksins, enda uppfyllir það ýtrustu
kröfur um aðbúnað listamanna og -sýninga
af þessu tagi. 1.365 sæti eru í aðalsal húss-
ins, á gólfi og þrennum svölum, en heildar-
rýmið á sviðinu er 20x25 metrar, þar af er
leikrýmið 16x16 metrar. 28 metrar eru til
lofts og er tækjakostur sviðsins afar fullkom-
inn. Segir Leena Nivanka, kynningarfulltrúi
hússins, skemmtilegt andrúmsloft jafnan
myndast á sýningum vegna óvenju mikils
návígis sviðs og fremstu áhorfenda. Hljóm-
sveitargryfjan rúmar 110 tónlistarmenn.
Hljómburðurinn þykir jafnframt góður,
enda hefur sérfræðingurinn, dr. Alpo Halme,
sem arkitektarnir fengu til liðs við sig, hlotið
mikið lof fyrir framlag sitt til byggingar fjöl-
margra tónlistarhúsa og -sala í Finnlandi.
í húsinu er einnig Q'ölnota salur með hljóm-
sveitargryfju. Þjónar hann tvennum tilgangi,
annars vegar sem æfingasalur fyrir sýningar
á aðalsviðinu og hins vegar sem sýningarsal-
ur fyrir smærri uppfærslur. Fjöldi sæta getur
verið á bilinu 200-500, auk þess sem hægt
er að hagræða hljómburðinum.
Aðalinngangurinn og anddyrið snúa að
Töölönlahti-flóa og eru háir glerveggir á
þeirri hlið hannaðir með útsýnið í huga. Þjón-
usturými, leiksmiðja og geymslur eru neðan-
jarðar svo risvaxið húsið falli betur að al-
menningsgarðinum sem umlykur það.
„Finnar voru að byggja alvöru óperuhús
í fyrsta og vafalítið hinsta sinn,“ hefur verið
haft eftir arkitektunum, „Þess vegna þótti
okkur brýnt að fólk gæti hugsað um það í
sömu andrá og helstu óperuhús heims. Vita-
skuld gátum við ekki haft húsið í barokkstíl,
þar sem við urðum að vera trúir samtímanum
og finnskum módernisma og þótt lögun salar-
ins sé hefðbundin vegur nútímalegt yfirbragð
hans upp á móti; í stað rauða flosins látum
við rauðlita veggi úr beykiviði umlykja áhorf-
endastæðin. Var sú lausn jafnframt ákjósan-
leg með hliðsjón af hljómburði."
Skordýralif ó fjölunum
Finnska þjóðaróperan hefur löngum kapp-
kostað að vera í senn vettvangur sígildra og
nútímalegra óperubókmennta. Þá frumflytur
hún reglulega verk eftir finnsk tónskáld en
liðlega 140 finnskar óperur hafa litið dagsins
ljós frá því Fredrik Pacius reið á vaðið árið
1852. Á efnisskrá vetrarins kennir margra
grasa. Skordýralíf er ný finnsk „gamanópera
með voveiflegum endi, sem snýst um sjálfs-
dýrkun, sjálfsdekur og sjálfselsku", svo sem
höfundurinn Kalevi Aho kemst að orði. Fjall-
ar hún um samskipti umrennings nokkurs
og skordýra, sem endurspegla hvert um sig
ákveðna hlið hins mannlega eðlis. Var Skor-
dýralíf frumsýnd í september síðastliðnum.
Ein af fyrstu óperum Verdis, I due Fosc-
ari, er jafnframt á íjölunum um þessar mund-
ir, en hún er færð upp í samstarfi við Co-
vent Garden og óperuhúsin í Lúðvíkshöfn,
Varsjá og Dresden. Þá hefur hin sígilda óp-
era Rossinis, Rakarinn frá Sevilla, verið sýnd
við afbragðs undirtektir frá því í janúar á
þessu ári og hið ódauðlega verk Puccinis,
Tosca, eitthvað lengur. Kunnustu bassa-
söngvarar Finnlands, Matti Salminen og Ja-
akko Ryhánen, syngja í Don Carlos eftir
Verdi þessa dagana og sýningar á Rínar-
gulli Wagners verða teknar upp á ný í desem-
ber en verkið var frumsýnt í júní síðastliðnum.
Fyrsta frumsýning ársins 1997 verður
Boris Godunov eftir Mussorgsky í febrúar
og Fidelio Beethovens mun koma í kjölfarið
í apríl. Af sýningum sem teknar verða upp
á nýjan leik má nefna La Traviata eftir Verdi,
Don Giovanni eftir Mozart og Ástardrykkinn
eftir Donizetti.
Finnski listdansflokkurinn gerir sígildum
og nýjum verkum sömuleiðis álíka hátt undir
höfði. Fyrsta sýning vetrarins var Don Kí-
kóti eftir franska danshöfundinn Patrice
Bart og nýverið hófust að nýju sýningar á
verkum Haralds Landers, Jirís Kyliáns og
Williams Forsythes undir yfirskriftinni Kvöld
þriggja danshöfunda. Ffyrsta frumsýning
vetrarins verður síðan Rómeó og Júlía eftir
Serge Prokofiev um miðjan nóvember en
dansarnir eru runnir undan rifjum Suður-Afr-
íkumannsins Johns Crankos. Meðal verka
sem sýnd verða á vormisseri má síðan nefna
La Sylphide eftir Pierre Lacotte og Frostnæt-
ur eftir einn kunnasta dansara Finna í seinni
tíð, Jorma Uotinen, sem jafnframt er fram-
kvæmdastjóri Finnska listdansflokksins.
Á þessari upptalningu má glöggt sjá að
Finnska þjóðaróperan og F’innski listdans-
flokkurinn leggja sig í líma til að halda úti
fjölbreyttri og metnaðarfullri dagskrá, svo
sem fram kemur í máli Uotinens og Ulfs
Söderbloms bráðabirgðaóperustjóra, enda
gerir vegleg umgjörð kröfu um vönduð vinnu-
brögð. Og verði haldið áfram á sömu braut
er ólíklegt að draga muni úr aðsókn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 2. NÓVEMBER 1996 13
j
]
I
i-
í
!
I