Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1997, Blaðsíða 6

A SLOÐUM J.S. BACHS
EFTIR MÁ VIÐAR MÁSSON
í vor sem leió fór 25 manna hópur í menningar-
reisu til Þýzkalands. Ferðin var farin undir heitinu
Klassíska leiöin og var hápunktur tónlistarnám-
skeiós Ingólfs Guóbrandssonar, Endurmenntunar-
stofnunar Hl og Listvinafélags Hallgrímskirkju. Að
þessu sinni fjallaði Ingólfur um Johann Sebastian
Bach og því var haldið á heimaslóðir hans að
kynningu lokinni.
Eisenach
FYRSTA daginn var ekið frá Ham-
borg um sveitir Þýskalands þar
sem gulir og grænir akrar breiddu
úr sér upp ávala ása og teyguðu
í sig vorsólina. Ferðinni var heitið
til borgarinnar Eisenach í
Thúringen, en í þeirri borg fædd-
ist J.S. Bach árið 1685. I göngu
um þessa litlu borg var komið við í kirkju
heilags Georgs og skírnarfonturinn sem not-
aður var við skírn Bachs skoðaður. Þá var
komið við í húsi því sem Martin Luther ólst
upp í um tíma, en þar er nú safn og fræða-
setur. Að lokum var skoðað safnið í Bach-
haus. Forstöðukona hússins sýndi þessum
áhugasama hópi frá íslandi mikla virðingu
og lék verk eftir tónskáldið á hljóðfæri sem
það hafði sjálft leikið á. í húsinu eru til sýn-
is mörg hljóðfæri úr eigu Bachs svo sem
sembalar af ýmsum gerðum, strengjahljóð-
færi, lúðrar og Bach-trompetar auk nótna-
og bókasafns og annarra sögulegra minja.
Húsið sem Bach fæddist í stendur ekki leng-
ur en var við sömu götu.
Johann Sebastian fæddist inn í mikla tón-
listarfjölskyldu. Foreldrar hans voru Elisa-
beth, sem fædd var Lámmerhirt, og tónlistar-
maðurinn Johann Ambrosius Bach. Forfeður
Johanns Sebastians voru tónlistarmenn í
marga ættliði og frömuðir tónlistar í flestum
borgum Mið-Þýskalands í rúmar tvær aldir.
Það má því segja með sanni að Johann litli
hafi drukkið í sig tónlistina með móðurmjólk-
inni. Johann Sebastian var sér vel meðvit-
andi um þennan arf og hafði seinna frum-
kvæði að því að saga ættarinnar var færð í
letur. Drengurinn var ekki nema níu ára
þegar móðir hans lést og árið eftir missti
hann föður sinn. Johann ungi ólst eftir það
upp hjá eldri bróður sínum sem þá var organ-
isti í nágrannabænum Ohrdruf. Þar nam
hann tónlist hjá Elias Herder sem var kantor
við Lyceum-skólann í bænum.
Þegar Johann Sebastian hafði náð 15 ára
aldri þurfti hann að fara að sjá fyrir sér sjálf-
ur. Hann fékk skólavist við Mikjálskirkjuna
í Lúneburg gegn því að hann syngi í kórum
skólans og kirkjunnar og léki síðar á hljóð-
færi. Þarna kynntist Johann orgelleikaranum
og tónskáldinu Georg Böhm sem varð áhrifa-
valdur í lífi hans. Ungi maðurinn lagði land
undir fót tii að bæta sig sem tónskáld og
orgelleikari. Franskri tónlist kynntist Johann
við hirð Georgs Wilhelm í Celle, en á það
má minna að þetta var á tímum sólkonungs-
ins í Frakklandi. Þá gekk hann nokkrum sinn-
um til Hamborgar til að hlusta á og læra
af orgelleikurunum V. Lúbeck og J.A. Reinc-
ken.
Söguslóóir Mió-Evrópu
Þegar hér var komið sögu fór það ekki
fram hjá okkur ferðalöngunum að við vorum
stödd á merkilegum söguslóðum í Mið-Evr-
ópu. Næstu daga áttum við eftir að kynnast
því betur að hér höfðu hlutirnir gerst á átj-
ándu og nítjándu öld og allt fram á þá tuttug-
ustu. Allir vita hvernig fór eftir það. En nú
eru bæði heimsstyijaldir og kalt stríð að
baki og íbúar austurhéraða landsins í óða
önn að laga það sem aflaga fór, af sínum
alkunna dugnaði. Þjóðvetjar hafa ef til vill
ekki þá stöðu sem þeir höfðu í heimspeki og
bókmenntum, en þeir eru aftur á móti í
í HÚSI Liszt í Weimar: Portrett af Franz Líszt eftir Ary Scheffer og brjóstmynd af Cosimu Wagner.
fremstu röð í ýmsum vísindagreinum og iðn-
aðarframleiðslu. Það sem mestu skipti fyrir
okkur ferðalanga var þó hin mikla tónlistar-
hefð sem þjóðin státar af og vandvirkni henn-
ar við hljóðfæraleik.
Frá Þjóðveijum höfum við þegið margt í
menningu okkar gegnum tíðina og við höfum
fjöldamargt þangað að sækja enn þann dag
í dag. Skemmst er að minnast einstakrar
samvinnu íslendinga og Wolfgangs Wagner
um fjögurra tíma uppfærslu Niflungahrings
afa hans, Richards Wagner, í Þjóðleikhúsinu
á Iistahátíð árið 1994. Wagner notaði fleira
en íslensk fornkvæði í Niflungahringinn. Þar
bregður einnig fyrir hugsun þýskra heim-
spekinga eins og Hegels, Feuerbachs og
Schopenhauers. Með þessu móti færði Wagn-
er ekki aðeins íslenska menningu nær um-
heiminum, heldur einnig þýska menningu
nær okkur.
Arnstadt
Fyrsta starf J.S. Bachs við orgelið var í
kirkju St. Bonifatius í Arnstadt. Það var árið
1703, en þá var hann 18 ára gamall. Frá
árinu 1935 heitir kirkjan Bachkirche, en það
ár voru liðin 250 ár frá fæðingu meistarans.
Manna á meðal hafði kirkjan reyndar lengi
gengið undir nafninu Die Neue Kirche eftir
að hún var gerð upp eftir bruna. Þegar Jo-
hann mætti til Amstadt stóð yfir endurnýjun
á orgeli kirkjunnar og dvaldi hann á meðan
í Weimar á heimili Johanns Ernst hertoga.
Hertoginn var mikill tónlistaráhugamaður og
velgerðarmaður Bachs. Meðan á dvölinni stóð
lék Bach á orgel og strokhljóðfæri í hljóm-
sveit hertogans og átti það eftir að koma
honum vel síðar.
Bæjarbúar í Arnstadt tóku eftir því, sér
til mikillar hrellingar, að Johann Sebastian
hafði hjá sér á orgelloftinu „ókunna stúlku“
sem iðulega söng undir þegar hann sat við
orgelið og æfði sig. Það var ýmislegt fleira
sem kirkjunnar menn höfðu út á þennan
óþreyjufulla og kappsama unga mann að
setja. Hann fékk mánaðarleyfi til að fara til
Lúbeck að hlusta á Dietrich Buxtehude sem
var einn virtasti orgelleikari sinnar samtíðar.
Sagt er að Bach hafi dreymt um að gerast
arftaki Buxtehudes sem þá var orðinn gam-
all maður. Buxtehude er sagður hafa boðið
Bach starfið gegn því að hann giftist dóttur
hans sem ekki hafði gengið út, en því boði
hafnaði Bach. Johann kom ekki til baka til
Arnstadt fyrr en fjórum mánuðum síðar og
hafði þá heimsótt Hamborg og Lúneburg í
leiðinni. Þetta atvik reyndi mjög á samvinnu
hins unga organista við yfirmenn sína. Þá
höfðu þeir ýmislegt út á tónlist hans að setja.
Kirkjuráðið kvartaði yfir því að hann ruglaði
söfnuðinn með því að „bæta við sálmalögin
ORGELIÐ f Bach-kirkjunni í Arnstadt.
JOHANN Sebastian Bach. Hæfileikar af guðs náð og ofurmannleg afköst einkenna lífs-
verk hans.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. FEBRÚAR 1997