Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1997, Blaðsíða 14

TVO KLUKKUTIMA
Á LEIÐ YFIR KÚÐAFLJÓT
Nútíma Islendingar gera
sér vart Ijóst hvernig þaó
var að flytja búferlum
austan úr Skaftafellssýslu
------------7-------------
og vestur í Arnesþing um
síðustu aldamót, þegar
þurfti að komast með
gamalmenni og börn,
búslóð og fénað yfir
mörg óbrúuð fljót. Gísli
Sigurðsson gluggar í rit-
geró Guöríóar
Þórarinsdóttur.
IVestur-Skaftafellssýslu þótti enn
mjög harðbýlt á síðari hluta 19. aldar
og var talað um það sem afleiðingar
Skaftárelda þó liðin væri öld. Skaft-
fellingar urðu aldrei fjölmennir í
hópum þeirra sem fluttu til Vestur-
heims, hinsvegar fluttu allmargar
. ljölskyldur vestur á bóginn, einkum
í Ámessýslu. Það var erfitt ferðalag
og áhættusamt. Iikt og átti sér stað þegar
fólk flutti til Kanada, var öldruðu fólki
stundum „komið fyrir til að deyja", jafnvel
hjá vandalausum, því ekki var talið fært
að taka það með í ferðina. Þeir sem fluttu
og þeir sem skildir voru eftir sáust yfirleitt
aldrei meir. í raun og veru skipti ekki veru-
legu máli, hvort flutt var í aðrar sýslur,
yfir allar þessar stórár, eða til Ameríku.
Austan af Síðu eða úr Meðallandinu var
yfir Kúðafljót að fara og Múlakvísl þegar
komið var yfir Mýrdalssand. Jökulsá á Sól-
heimasandi var ill yfirferðar og síðan Mar-
karfljót. Árið 1895 höfðu þau tímamót orð-
ið í samgöngum á Suðurlandi að búið var
að brúa Þjórsá við Þjórsártún, en áður varð
að ríða Þjórsá á Nautavaði og Hvítá á
Kópsvatnseyrum, ef förinni var heitið út í
Biskupstungur.
Steinunn og Egill hleypa
heimdraganum
Til er skráð frásögn af búferlaflutningum
í austan af Síðu út í Biskupstungur árið
1899. Hún birtist 1952 í ritinu Inn til fjalla.
og er eftir Guðríði Þórarinsdóttur frá
i Drumboddsstöðum. Það er sagan af búferla-
! flutningum ungra hjóna, Egils Egilssonar
' og Guðlaugar Steinunnar Guðlaugsdóttur,
i sem eygðu ekki neina framtíðarmöguleika
í heimasveit sinni, Síðunni. Slík land-
, „þrengsli voru þá bæði á Síðunni og í næstu
\ sveitum, að ung hjón áttu þess ekki kost
,' að geta holað sér niður á jörð eða jarðar-
parti; á flestum jörðum voru tveir og jafn-
' vel þrír ábúendur. Slægjur voru mjög af
skomum skammti; bústærðin gat ekki orð-
ið meiri en heyfengurinn leyfði.
Steinunn og Egill höfðu verið gift í eitt
ár þegar kom að hinni erfiðu og sársauka-
fullu ákvörðun að yfirgefa heimahagana
og allt það fólk sem þau þekktu. Það hefur
áreiðanlega verið af illri nauðsyn að sæng-
urfötin, fatnaður og nauðsynlegustu búsá-
höld voru bundin í bagga og lyft á klakk.
. Hér var í mikið ráðizt og talsverð áhætta
tekin. En það var að sjálfsögðu ekki flutt út
í bláinn.
Haustið 1898 hafði Dagbjartur, bróðir
Egils, verið sendur vestur í Árnessýslu til
að leita að jarðnæði og fór beint út yfir
GALTALÆKUR. Á árunum 1929-30 byggðu synir Egils og Steinunnar, Jóhannes og Hermann, þennan bæ, en hann vék síðar fyrir
nýju íbúðarhúsi. Hermann tók við búi af foreidrum sínum á Gaitalæk.
EGILL Egilsson, bóndi á Galtalæk.
Holt og Flóa að Kaldaðamesi, þar sem
sýslumaður Ámesinga, Sigurður Olafsson,
bjó þá. Hefur sýslumaður vitað manna bezt
hvar þýddi að bera niður, en auk þess hafði
hann áður verið yfírvald Skaftfellinga og
þekkti þá bræður, Dagbjart og Egil.
Sýslumaður hafði spumir af jörðum í
Biskupstungum, sem gætu verið lausar til
ábúðar og ráðlagði hann Dagbjarti að fara
og líta á þær og ræða við menn. En auk
þess lét hann Dagbjart hafa meðferðis bréf
til séra Magnúsar Helgasonar á Torfastöð-
um, síðar skólastjóra Kennaraskólans, og
bað hann að vera Skaftfellingnum innan-
handar. Séra Magnús kvað tvær jarðir
lausar: Galtalæk í Eystritungu, skammt frá
Bræðratungu, og Fell í miðrí sveit. Hvomg
væri kostajörð, en mönnum hafði þó búnast
vel á báðum jörðunum. Að öllu vel athug-
uðu varð Galtalækur fyrir valinu. Þar hefur
trúlega ráðið miklu að jörðin átti hluta af
Pollenginu vestur með Tungufljóti, en ásamt
með Arnarbælisforum í Ölfusi var Pollengið
STEINUNN Guðlaugsdóttir, húsfreyja á
Galtalæk.
talið bezta engi landsins. Þaðan fékkst kú-
gæft hey, stör og starungur, sem voru mik-
il hlunnindi á einni jörð, en hitt er svo ann-
að mál, að það þótti erfiður heyskapur og
menn voru þar sjaldnast þurrir í fætur í
þá daga. En í það var ekki horft. Gefum
nú Guðríði Þórarinsdóttur orðið:
„Guðmundur bróðir Egils var með í ráð-
um og ætluðu þeir bræður báðir að búa á
einni jörð fyrst um sinn, sem þeir og gerðu,
en aðeins eitt ár. Að því liðnu fluttist Guð-
mundur að Borgarholti og bjó þar. Dagbjart-
ur sem hafði búið í Meðallandi, tók sig einn-
ig upp og fluttist með þeim og var fyrsta
árið í vinnumennsku með ráðskonu sinni
hjá þeim bræðrum á Galtalæk, en fluttist
þá að Auðsholti og byijaði þar búskap aftur.
Snemma vors 1899 komu svo bræðurnir
ásamt Guðlaugu systur sinni og Guðlaugi
mági Egils tii voryrkjunnar á þessu væntan-
lega býli sínu. Að því loknu sneru bræðurn-
ir austur aftur til að sækja fólk sitt og
búslóð. 26. júní var allt tilbúið þar eystra
til að leggja á þessa löngu leið. Þeir sem
tóku sig upp voru: Guðmundur með konu
og þijú börn, Egill með konu og eitt barn,
Dagbjartur með konu, og svo foreldrar
þeirra bræðra, sem þá voru við aldur. í för
með þessu fólki slóst Bjarni Ólafsson úr
Landbroti. Fluttist hann einnig út í Tung-
ur, að Haukadalskoti, en síðar fór hann út
í Laugardal. Fleiri Skaftfellingar fluttust á
þessum árum vestur í Ámessýslu.
Ekki er að efa það, að ýmiss hugar hef-
ur þessi hópur verið, er hann steig á bak
og hélt úr hlaði, burt frá vinum, átthögum
og æskustöðvum, til ókunnra stöðva, þar
sem fólk og fjöll var honum jafn ókunnugt
og allar framtíðarvonir óvissar. En Skaft-
fellingarnir vissu, að þarna í átthögunum
voru engin skilyrði til lífsafkomu, og á þeim
vettvangi var engu að tapa, en miklu fóm-
andi fyrir möguleika til sjálfsbjargar. Ekki
fluttu þeir sauðfé þetta vor, heldur sóttu
það um haustið. En nautgripina vora þeir
með, 9 að tölu, og era þá meðtaldir naut-
gripir Bjarna Ólafssonar. 4 kýr voru mjólk-
andi, ein frá hverri fjölskyldu. 6 hestar
vora undir klyfjum frá þeim bræðrum og
var það fatnaður og húshlutir allir.
Komióaó Kúóafljólí
Þetta vor var mjög votviðrasamt og því
ár í vexti. Varð því ferðafólkið að leggja á
hina neðri leið, þótt lengri væri, sökum
þess að hið efra voru vatnsföllin ófær.
Kúðafljót rennur á sandi, og þá er vöxtur
kemur í það, slær það sér mjög út og dýpk-
ar seinna en þau vatnsföll, er þrengra renna.
En þó fór nú svo í þetta sinn, að þá er
ferðafólkið kom að fljótinu var það aló-
fært. Var þá ekki um annað að gera en slá
upp tjöldum og bíða þar til fjaraði úr því.
Sandasel er næsti bær við fljótið að aust-
an. Þar bjó Hjörleifur Jónsson, harðdugleg-
ur og þaulvanur vatnamaður. Átti hann
vana og trausta vatnahesta. Hann lofaði
fylgd yfir fljótið þegar fært yrði.
Að morgni fjórða dags frá komu ferða-
fólksins hafði runnið dálítið úr fljótinu. Fór
þá Hjörleifur og kannaði það. Er hann kom
aftur, kvað hann það ekki ófært, en ill-
fært. Þó kvaðst hann leggja í það, ef ein-
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. FEBRÚAR 1997