Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1997, Blaðsíða 8

Morgunblaóið/Árni Sæberg
FINNBOGI Pétursson vill með list sinni spegla eins konar dáleiðsluástand svipað því og þegar fóik gleymir sér um stund, dettur út.
Með honum á myndinni eru spyrlarnir Jón Óskar og Hulda Hákon myndlistarmenn en listfræðingurinn Halldór Björn Runólfsson
er fjarstaddur.
FINNBOGI PÉTURSSON Á SJÓNÞINGI
HLJOÐTEIKNINGIN
LIGGUR í LOFTINU
Hvernig er hægt aó teikng hljóó? Finnbogi
Pétursson myndlistarmaóur er meóal þeirrg sem
rutt hafa nýjungum í myndlist brautina. JÓHANN
HJALMARSSON ræðir við Finnboga um hljóðmyndir
og fær að kynnast því hvernig hann sem ungur
drengur só fyrir sér hljóðmynd.
EGAR FINNBOGI Pétursson
er beðinn að lýsa því hvað sé
hljóðteikning _ eða hljóðmynd
segir hann: „Eg sé þetta fyrir
mér sem efni í loftinu, málið
snýst um að teygja sig eftir
því, nota það sem fyrirmynd
og nota þá hluti sem eru að
gerast í tímanum."
Finnbogi vill ekki endilega láta kalla sig
hljóðlistamann og alls ekki vídeólistamann
heldur myndlistarmann.
I kynningu Gerðubergs þar sem orðið
„hljóðskúlptúristi" kemur fyrir um listamann-
inn er talað um þá töfralist Finnboga að gera
hið ósýnilega sýnilegt. Það er ljóst að Finn-
bogi vill sameina tónlist og myndlist, hann
hefur fengist við tónlist en sprengdi fljótlega
af sér fjötrana. Hefð og reglur eru honum
ekki að skapi.
Á Sjónþinginu mun Finnbogi rifja upp fer-
il sinn sem listamaður og aðra markverða
áfanga á ævinni. Hann mun skýra hvernig
hann var fyrst gripinn þeirri þrá að túlka
hljóð eða með öðrum orðum hvernig hann
uppgötvaði sjálfstætt líf hljóðsins og skírskot-
anir þess.
Fallegt hljóó
Níu ára var Finnbogi í sveit á Ósabakka á
Skeiðum. Eins og drengjum er tamt fiktaði
hann við hluti, m. a. straumbreyti. Hann próf-
ar eitt sinn að tengja tvo nagla við hátalara
og fær þá fallegt hljóð úr hátalaranum og
að vísu stuð um leið. „Fallegur rafmagnstónn
kom út úr hátalaranum", segir Finnbogi.
„Þetta hefur komið fram í verkum mínum
síðar.“
Hann sýndi í Amsterdam 1985 og styðst
þá við plötuspilara, kveikir á rofa og úr
straumbreyti fer hljóð inn í hátalara. Þarna
er reynsla drengsins orðin að listrænni tján-
ingu. „Þetta er ekki ósvipað því sem ég hef
verið að gera síðar,“ segir Finnbogi.
Finnbogi fór í Myndlistaskóla Reykjavíkur.
Þar kenndi Katrín Hall. „Ég lærði að teikna
fallegar myndir og klessa í leir, eitthvað nyt-
samlegt," segir hann. Hann er í Myndlista-
og handíðaskólanum 1977 og þá er Hildur
Hákonardóttir skólastjóri. Nýlistaönn er í
höndum þeirra Ólafs Lárussonar og Kristins
Harðarsonar, en út úr því kom lítið að sögn
Finnboga, en aftur á móti fijálsræði og gleði
sem átti þátt í að 9-10 nemendur voru felldir.
Finnbogi reyndi aftur seinna. Þá var Einar
Hákonarson orðinn skólastjóri. Meðal nem-
enda voru Lars Emil Árnason og Helgi Skj.
Friðjónsson (nefnir sig skjaldböku). Þeir fóru
saman til Hollands. I skóla fór Finnbogi til
að iæra að teikna „fallegar og sætar mynd-
ir“. Hann hafði aldrei hugsað sér annað en
teikningu og var óöruggur fyrst í stað. Gjörn-
ingalist var í gangi. Finnbogi gekk til liðs við
Nýlistasafnið, lagði föt í rauða málningu og
fór síðan í þau. Þtjú segulbandstæki voru í
gangi og það myndaðist eins konar „teygju-
hljóð“. Iljum var þrykkt í léreft og þannig
gerð mynd á gólfinu og vangamynd á léreft-
ið. þetta var „einhver lenging á líkamanum"
og átti að standa eftir sem málverk.
í Nýlistadeildinni kemst Finnbogi í tæri við
hljómsveitina Bruna BB sem hafði meðal
annars aðstöðu á Bala í Mosfellsbæ. Einn af
meðlimunum, Björn Roth, var áhugasamur
um hljóðmál og hugmyndalist. Hljóðstúdíó var
stofnað i kjallara Myndlistarskólans. Finn-
bogi, Kristján Steingrímur og fleiri voru í
forsvari.
Þegar kveikja ótti i skjaldbökunni
Bruni BB hélt tónleika í Laugardalshöll.
Ómar Stefánsson var í ham. Talið var að til
stæði að kveikja í Helga (skjaldböku). Að-
standendur bönnuðu hljómsveitinni að spila,
en hún lagði undir sig sviðið. Björn
vopnaður vélsög flaugst á við fimm lögreglu-
þjóna á sviðinu. Hljómsveitin gisti í fanga-
klefa um nóttina.
Eftir þennan gjörning tóku félagarnir Ný-
listasafnið á leigu til þess að geta verið í friði
með tilraunir sínar. Sú var þó ekki raunin.
Gjörningar voru margir. Konsert í nóvember
1981 var minnisstæðastur. Hænsnum var
slátrað og allt fylitist af lögregluþjónum.
Áður en kom að hlutverki svínsins sem lokað
var inni á klósetti voru flestir viðstaddir flún-
ir af hræðslu við að líka ætti að slátra því.
Allir voru reknir úr Myndlista- og handíða-
skólanum í tvo mánuði. Menntamálaráðherra
var harðorður í DV-grein. Dýravemdunarfé-
lagið var meðal þeirra sem kærðu gjörning-
inn. Dómur hljómaði upp á að félagarnir
máttu ekki eiga gæludýr í tvö ár og sektin
var 2.500 kr. Klókur lögmaður fékk dómara
til að fallast á að það sem gerðist hefði verið
„dýrasýning án þess að hafa tiltekin leyfi“.
Vilfirrlir einstaklingar
Hannes Sigurðsson segir að félagarnir hafi
verið afskrifaðir sem vitfirrtir einstaklingar.
Þarna hafi þó orðið kaflaskil í íslenskri mynd-
list, náttúruskírskotanir hverfi.
Myndlistin sem slík er þá ekki aðalmark-
miðið?
Finnbogi minnir á að_ hann reyni að sam-
eina tóna og myndlist. í Bruna BB sem hafi
frekar verið íjöllistahópur hafi verið iðkuð
tilraunatónlist með árangri. Grunnurinn að
þeirri tónlist hafi þó aðallega verið Rannveig
og Krummi í Sjónvarpinu.
Eftir gjörningaskeið og gjörningaveður var
kominn tími til að slaka á. Finnbogi hélt til
Arnarstapa á Snæfellsnesi ásamt Jóni
Tryggvasyni þar sem ýmislegt fór að gerast
innra með honum. Hann fór að eigin sögn
að hugsa meira um hvað hlutirnir snerust og
lauk í framhaldi af því við smíði hljóðstúdíós
í M. H. í.
Glufa opnast
Finnbogi kemst í kynni við „Audio-art“ og
verður betur ljóst hvað hann er að gera. „Það
opnast glufa að nýjum heimi“, eins og hann
orðar það. Finnbogi var einn þeirra lista-
manna sem stóðu að og sýndu á Gullströnd-
inni svonefndu 1983. Hann sótti um Jan van
Eyck akademíuna í Hollandi og fékk inn-
göngu. Þar var hann 1983-85 í Mixed Media
deild. Finnbogi segir í framhaldi af því: „Ég
hef alltaf litið á mig sem myndlistarmann.
Að sameina mynd og hljóð hefur alltaf heillað
mig, ég vildi vinna með hljóð sem form,
munsturgerð."
í skólanum var vídeóstúdíó og það nýtti
hann sér og einnig Ásta Ólafsdóttir sem nam
við sama skóla. Þau fóru saman til Montpell-
ier vorið 1983 og hittu þar Steinu Vasulku,
upphafsmann vídeólistar, og fullt af fólki sem
var að sýna vídeó. „Á eftir fékk ég nóg af
vídeódóti, það fór í taugarnar á mér og ég
kúventi.“
Tæknimaðurinn Berto Aussems sem Finn-
bogi hitti 1984 benti honum á elektróníska
möguleika. Þá var lokið við að setja upp hljóð-
stúdíó í anda þeirra Finnboga og Bertos. Finn-
bogi kláraði skólann og fór heim ásamt konu
sinni, Kristínu Ragnarsdóttur, og ungum syni,
Bergi. Nú eru börn þeirra fjögur.
Einstakur i íslenskri list
Hulda Hákon sem ásamt manni sínum,
Jóni Óskari, hefur hlustað á Finnboga stikla
á stóru, skýtur hér inn í umræðuna að Finn-
bogi sé einstakur í íslenskri list. Hann hafi
einbeitt sér að hljóðinu og verið einn sem
slíkur í íslensku listasamfélagi. Erlendis hafi
hann hitt fyrir samheija sína, kollega sem
tali sama mál. Að geta starfað með hópi sé
afar mikilvægt. Hulda segir:
„í Myndiista- og handíðaskólanum er Finn-
bogi að velta þessum hlutum fyrir sér, þar
eru ekki aðrir sem vinna í hljóð, ekki ein-
göngu. Ég var með honum í Nýlistadeild, þá
var hann strax kominn á þessa braut og finn-
ur sig ekki fyrr en hann er kominn _til út-
landa og farinn að vinna með öðrum. íslend-
ingar eru fámenn þjóð. í stærri samfélögum
eru stærri hópar, þar standa menn ekki einir
og skilningur því meiri. Finnbogi er skýrt
dæmi um þessa sérstöðu okkar. Það er mikil-
vægt að fólk komist út, styrkist og geti gefið
til baka.“
Eftir vist í Jan van Eyck akademíunni leigði
Finnbogi ásamt listakonunni Leidi Haaijer
kirkju í Maastricht og þau komu fyrir í kirkj-
unni 750 gullituðum stólum og 25 segulbands-
tækjum. „Þetta var raddpæling, tónar sem
ég bjó til úr röddinni í mér“, segir Finnbogi.
Þótt ekki sé hægt að fullyrða að verkið sé
trúarlegt skírskotar það til trúar, kallar fram
eins konar trúarstemmningu. Bylgjuverk með
áistöngum sem slást í vegg með hljóði sem
tengt er við tólf hátalara má líka skynja trúar-
lega þótt listamaðurinn orði það svo að hann
stefni að því að „koma áheyrendum inn í hljóð-
bylgjuna og á eftir fyrir utan“. Hulda segir
að skoða megi verkið alveg út frá trúarlegum
forsendum og minnir á bjölluhljóminn. Hún
og Jón Óskar eru sammála um ómeðvitaða
trúarþörf Finnboga og hann mótmælir ekki
beinlínis, en er greinilega á báðum áttum
þótt hann segi að það sé „notalegt“ að fólk
tengi verk sín trú.
Með hátölurum á vegg og línum milli þeirra
segir Finnbogi að púlsar ferðist um milli hátal-
aranna, gangi allan daginn og breyti sér dálít-
ið. Jón ðskar vill fá verkið skýrt betur og
Finnbogi svarar: „Ég er að koma hugmynd
til skila, set hana fram eins einfalt og hugs-
ast getur, tala má um ramma utan um hlut-
inn, afstrakt form, hreyfingu sem ég kalla
teikningu.“
Þegar menn ganga framhjá hátalara- og
línuverkinu og leggja eyru við hvern og einn
hátalara fyrir sig heyra þeir annað en hljóm-
ar í salnum. Hver og einn hátalari gefur frá
sér ákveðinn tón og óregluleg lína myndast
í huganum þegar gengið er fram hjá verkinu
eða meðfram línunni.
Finnbogi er ekki alveg laus við náttúruna
því að í vídeóverki fyrir sjónvarp, Óði, 1992,
sér áhorfandinn fyrir sér og heyrir náttúru-
myndir, en sýnin þrengist: sjávarniður, foss,
gengið í möl, mold sem líkist torkennilegum
hlut. Því má bæta við að hljóð, bylgjur geta
verið Finnboga landslag.
Á sýningunni Borealis 1993 voru pendúlar
og þrír hátalarar sem sveifiuðust, eins konar
hljóðspeglun. „Þetta var alltaf að breytast
allan daginn, aldrei sama uppröðun á tónum.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. FEBRÚAR 1997