Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1997, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSENS ~ MLN\I\G USTIR
14. TÖLUBLAÐ - 72. ÁRGANGUR
EFNI
Brennið
sálir ykkar, brjótið penna ykkar er fyrir-
sögnin á frásögn Jóhanns Hjálmarssonar
af fyrsta alþjóðlega þingi rithöfunda sem
Palestínumenn standa fyrir. Það var ekki
auðvelt að komast á rithöfundaþingið á
Vesturbakkanum, þar sem ísraelsmenn
eru ekki reiðubúnir að hleypa hveijum
sem vill inn í landið.
Austur-Grænland
er næst okkur af öllum nágrannalöndum,
samt þekkjum við almennt lítið til þess.
Hér segja þeir Ari Trausti Guðmundsson
og Ragnar Th. Sigurðsson frá því í máli
og myndum, sem fyrir bar í leiðangri sem
farinn var til Austur-Grænlands og komst
inn að 100 m háu jökulstálinu í Knud
Rasmussen-firði, en einnig var farið til
þess að veiða í ám. Að lokum var siglt í
kapp við óveður til Ammassalik.
Norrænar tungur
fyrr og nú er heiti á bók sem nýkomin
er út á vegum Háskólans i Lundi í Sví-
þjóð. í hópi sem vann að því að bera sam-
an þessar frændtungur og rekja uppruna
þeirra, er Jóhanna Barðdal. Jakob S. Jóns-
son hitti hana að máli.
Farvegir
þeirra sem eru öðruvísi, 2. grein, fjallar
um sérvitringa og segir höfundurinn,
Þorsteinn Antonsson, að rannsóknir séu
nú stundaðar á þessu fyrirbæri austan-
hafs og vestan, en Islendingar hafi löng-
um metið sérvisku mikils.
Elly Ameling
hélt námskeið (master class) í ljóðasöng
fyrir unga íslenska söngvara um síðustu
helgi. Þröstur Helgason fylgdist með og
segir Ameling vera eins og ljóð; með ljóð-
ræna fegurð í fasi og framgöngu og
hljómur hennar sé sannur og hlýr.
Forsiðumyndina tók Rognar Th. Sigurðsson ó Grænlandi.
BENEDIKT GRÖNDAL
KVÖLDVÍSA
- brot -
Éggekk upp á leiti, ég horfðiyfir haf
og sú heilaga glóandi sól
sína logandi kveðju með geislanum gaf
og gullfáði tinda og hól!
Eins og eldmúr var Esjan og jökullinn stóð
eins og hvelfmg á Ijómandi sæ
og mér sýndist hann anda sem bylgjandi blóð
sem að bærist í purpurablæ.
Og ég horfði á skipin sem höfninni á
lágu háreist á speglandi sjó
og ég hugsaði margt og ég hvíslaði þá
en mér hjartað í brjóstinu sló:
Er nú þetta hið fátæka, þjakaða land?
En með þrekinu gæti það meir
ef að tápið og þolið sitt tvinnuðu band,
ef að tuttugu væri sem Geir.
Svo var kvöldsólin runnin og dimmuna dró
yfir dýrðlega, hverfula sjón. -
Hvað var þetta sem truflaði rökkursins ró
eins og rifrildis upp vakið Ijón?
Eins og náhljóð og pípur og blístur og baul,
eins og beljandi fossanna hljóð,
eins og söngur og öskur og gellandi gaul. -
Það var grátur úr flekaðri þjóð.
Benedikt Sveinbjarnarson Gröndal, 1826-1907, fæddist og ólst upp ó
Bessastööum og varð fyrstur Islendingo til að Ijúka meistaraprófi í norræn-
um fræðum fró Hafnarhóskóla. Þekktast verka hans er Sagan af Heljarslóðar-
orrustu, skopstæling ó fornaldar- og riddarasögum. Hann var Ijóðskóld,
afkastamikill ritgerðasmiður og barðist gegn Vesturheimsferðum.
HVAÐ VILJA
KARLAR?
RABB
STÆRSTU mistökin, sem hafa
verið gerð i jafnréttisbarátt-
unni á íslandi, eru að það
hefur meira og minna
gleymzt að útskýra fyrir
hálfri þjóðinni — þ.e. körlum
— hvað þeir græði á henni.
Of margir, bæði karlar og
konur, líta svo á að jafnréttisbaráttan sé
einkamál kvenna og að hún sé jafnvel ein-
hvers konar togstreita á milli kynjanna.
Að mínu viti höfum við líka einblínt um
of á vinnumarkaðinn og pólitískar stofnanir
sem vettvangjafnréttisbaráttunnar. Vandi
jafnréttisbaráttunnar er ekki sízt sá að kon-
ur hafa haslað sér völl á vinnumarkaðnum
og í stjórnmálum, en sókn karla inn á heimil-
in er enn ekki hafin svo neinu nemi. Og þar
stendur líka hnífurinn í kúnni, því að svo
lengi, sem litið er þannig á að þrátt fyrir
stóraukna atvinnuþátttöku kvenna sé það
fyrst og fremst þeirra að gæta bús og barna
en karla að vera aðalfyrirvinnan, breytist
fátt í jafnréttismálunum. Staða kvenna í
fyrirtækjum og á hinum opinbera vettvangi
batnar ekki fyrr en það er almennt viður-
kennt að þær séu ekki lélegri starfskraftur
en karlar vegna þess að þær séu alltaf að
taka sér fæðingarorlof, fara heim til veikra
bama og hlaupa úr vinnunni klukkan fimm
til að sækja þau á leikskóiann. Ef þessi
verkefni skiptast jafnt á kynin eru forsend-
urnar fyrir mismunun á vinnumarkaðnum
sömuleiðis úr sögunni.
En stóra spurningin er þá þessi: Vilja
karlar sækja út af vinnustöðunum og inn á
heimilin og gefa sér meiri tíma fyrir fjöl-
skylduna og minni tima fyrir vinnuna? Sam-
kvæmt könnun á launamun kynjanna og
ástæðum hans, sem Félagsvísindastofnun
gerði fyrir tveimur árum, líta margir stjórn-
endur og vinnuveitendur svo á að karlar
vilji vera í vinnunni öllum stundum, öfugt
við konur.
En er þetta ekki ranghugmynd? Á Jafn-
réttisþingi í október í fyrra kynnti Ingólfur
V. Gíslason, félagsfræðingur og starfsmað-
ur Jafnréttisráðs, könnun sína á viðhorfi
ungra íslenzkra karla til kynhlutverka og
jafnréttismála. Niðurstaðan var í grófum
dráttum sú að ungir karlar eru jafnréttis-
sinnaðir. Verkaskipting á heimilum þeirra
er nokkuð jöfn, þeir hafa áhuga á að mynda
tengsl við börnin sín, margir taka sér „fæð-
ingarorlof“, þ.e. nota uppsafnað sumarfrí
eða taka sér launalaust leyfi þegar börnin
þeirra fæðast. Aukinheldur hefðu þeir áhuga
á að taka sér greitt fæðingarorlof, stæði
þeim sá kostur til boða, og þeir telja flestir
vinnuna aðferð til að afia fjölskyldunni
tekna, fremur en markmið í sjálfri sér. Þeir
hafa með öðrum orðum áhuga á að eyða
meiri tíma með fjölskyldu sinni en þeim
gefst í raun kostur á.
Það kom mér nokkuð á óvart að eftir að
þessar niðurstöður höfðu verið kynntar á
Jafnréttisþingi stóðu upp nokkrar ágætar
konur, gamalreyndar í jafnréttisbaráttunni,
og lýstu því yfir að þær hreinlega tryðu
þessu ekki. Það hlyti að vera einhver maðk-
ur í mysunni. íslenzkir karlmenn gætu ein-
faldlega ekki verið svonajafnréttis- og
framfarasinnaðir, hvaðþá að þeir höguðu
sér i samræmi við það. Oafvitandi skrifa
þessar konur auðvitað með þessu undir þá
afturhaldssömu skoðun að kynhlutverk séu
einfaldlega líffræðilega ákvörðuð, en ekki
háð félagslegum aðstæðum, sem hægt er
að breyta.
Þessum ágætu konum — og öðrum sem
hafa áhuga á jafnréttismálum — bendi ég
á að lesa nýja bók eftir Adrienne Burgess,
félagsvísindamann við Institute for Public
Policy Research í London. Bókin, sem kom
út á vegum forlagsins Vermilion í London
fyrr á þessu ári, heitir Fatherhood Recla-
imed: The Making of The Modern Father
og fjallar, eins og nafnið gefur til kynna,
um þróun föðurhlutverksins fram á okkar
daga. Bókin er byggð á stóru safni gagna;
fjölda dagbóka eftir karla sem uppi voru á
fyrri öldum, aragrúa vísindalegra rannsókna
og viðtölum við stóran hóp nútímakarla. í
stuttu máli sýnir bókin fram á að félagsleg-
ir þættir hafa meira að segja um hlutverk
feðra í umönnun og uppeldi barna sinna en
líffræðilegir. Föðurtilfinningar, sem eru
sterkar og körlum meðfæddar, hafa verið
bældar af menningar- og félagslegum kring-
umstæðum. Áður fyrr, þegar heimili og
vinnustaður voru gjarnan sameinuð eða
stutt á milli, gegndu karlar mun mikilvæg-
ara hlutverki á heimilinu en nú, þegar þeir
ferðast gjarnan langa leið í vinnuna og sitja
svo þar í yfirvinnu fram á kvöld.
í bók Burgess kemur það sama fram og
í könnun Ingólfs; feður vilja taka þátt í
uppeldi barna sinna. Hlutfall karla og
kvenna, sem telja að feður eigi að taka
fullan þátt í uppeldinu allt frá fyrstu mán-
uðunum í lífi barns, er það sama, eða um
87%. Hins vegar er líka augljóst að skoðun
karla er nokkuð mótuð af því, hvað þeir
telja mögulegt gagnvart vinnuveitanda sín-
um. í bókinni er nefnt dæmi af Dupont-fyrir-
tækinu, sem ákvað að kynna sérstaklega
að það byði upp á sveigjanlegan vinnutíma
fyrir karlmenn til að þeir gætu sinnt umönn-
un barna sinna í meiri mæli. Á fimm ára
tímabili tvöfaldaðist fjöldi óska karla um
slíkt fyrirkomulag.
Við þurfum raunar ekki að leita langt
yfir skammt til að finna visbendingar,
fengnar með vísindalegum hætti, um það
hvað karlar vilja — og um það hveijir mögu-
leikar þeirra eru á að fá það sem þeir vilja.
Við vitum öll að ísland er frægt yfirvinnu-
þjóðfélag. En hveijir vinna yfírvinnuna á
Islandi? Það eru karlar. íslenzkar konur í
fullu starfi vinna að meðaltali fjórar yfir-
vinnustundir á viku. íslenzkir karlmenn
vinna hins vegar þrettán yfirvinnutíma á
viku — þeirra vinnuvika er 53 stundir, þótt
Burgess segi brezka karla vinna mest allra
Evrópumanna, eða 47 stundir á viku. Is-
lenzka yfírvinnuþjóðfélagið er með öðrum
orðum karlasamfélag.
En vilja karlmenn vinna þessa yfirvinnu?
Samkvæmt nokkurra ára gamalli könnun
Stefáns Ólafssonar sögðust tvisvar til þrisv-
ar sinnum fleiri karlar á íslandi en í hinum
norrænu ríkjunum líta svo á að þeir ynnu
of langan vinnudag. Þegar þeir voru spurð-
ir um ástæðurnar fyrir þessari skoðun, svör-
uðu flestir því til að þeir hefðu ekki nægan
tíma til að sinna börnum og fjölskyldu.
Svo má auðvitað spyija hvað íslenzkir
karlmenn séu að gera þessa þrettán yfir-
vinnutíma á viku. Margt bendir til að þeir
séu ekki að gera nokkurn skapaðan hlut.
Að minnsta kosti eru afköst þeirra í vinn-
unni minni en hjá dönskum karlmönnum,
sem vinna tæplega 40 stunda vinnuviku.
Framleiðni er með öðrum orðum minni á
íslandi en víðast annars staðar í hinum vest-
ræna heimi vegna hreins og klárs skipulags-
leysis og fornaldarhugsunarháttar í fyrir-
tækjum.
Framleiðni er mál, sem er að komast á
hina pólitísku dagskrá hér á landi, en það
hefur viljað gleymast í umræðunni að það
er ekki bara lífskjaramál, heldur líka jafn-
réttismál. Menn eru að verða sammála um
að þessi þjóð vinni of mikið, en fáir benda
á að það er fyrst og fremst annað kynið,
sem býr við það lítt öfundsverða hlutskipti
að vera nánast þvingað til að eyða tíma
sínum í vitleysu.
En til að breyta þessu verða karlar að
taka sjálfir virkan þátt í jafnréttisbarátt-
unni. Þeir verða til dæmis sjálfir að gera
kröfu um aukna framleiðni, hærri laun fyrir
dagvinnu, styttri vinnutíma og eigið fæðing-
arorlof. Jafnréttisbaráttan er ekki eingöngu
kvennabarátta og því síður eitthvert stríð
kynjanna. Hún á að vera barátta hugsandi
fólks af báðum kynjum gegn gamaldags við-
horfum og að mörgu leyti úreltum efnahags-
legum og lagalegum kringumstæðum.
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
]
i
j

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. APRÍL 1997 3