Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1997, Blaðsíða 15

Morgunblaóið/Jóhann Hjólmarsson
KUNNASTA skáld Palestínumanna, Mahmoud Darwish, umkringdur aðdáendum og vinum. Við hlið hans stendur Kirsti Blom frá
Noregi, en Norðmenn voru meðal helstu kostnaðarmanna þingsins

*AíÁqW hg
Jg‘JI jdgaJI
"JUJL> j~OMÍ ójjj"
w jíói n-rr
MERKI þingsins
MEÐAL fulitrúa og áheyrenda var fólk frá ýmsum löndum og heimamenn fjölmennir
Rithofundaþing eða
pólitiskur fundur?
Knut 0degárd talaði um heilagt land gyð-
inga, kristinna manna og múhameðstrúar-
manna og palentínska drenginn, Jesú Krist.
Við frekar dræmar undirtektir minnti hann
á að Abraham væri líka faðir kristinna
manna. 0degárd sagði að friður væri óhugs-
anlegur án mannréttinda og bókmenntirnar
væru samtal hins manniega. Hann sá sig
tilneyddan að ítreka að hann hefði komið til
þingsins sem rithöfundur og á rithöfundaþing
en ekki til að ræða stjórnmál og félagslegt
hlutverk skáldskapar. Hlutverk rithöfundar-
ins væri fyrst og fremst að skrifa vel. Palest-
ínumenn hefðu ekki boðið réttum persónum
til þingsins vildu þeir ekki skilja þetta.
I sama streng tók undirritaður þegar um-
ræðurnar fóru að snúast um hugmyndafræði
og heimsvaldasinna. Ég og félagar mínir við
pallborðið vorum inntir eftir því með hvaða
hætti hugsjónir og listræn sköpun mættust
í verkum okkar og um afstöðu okkar til hug-
myndafræði yfirleitt. Svar mitt var á þá leið
að skáldskapurinn, orðin og táknin, væru
pólitík skáldsins.
Raddir heyrðust jafnvel um að ljóð skiptu
engu máli á örlagatímum eins og þeim sem
væru að ganga yfir palestínsku þjóðina.
Gamall arabi reis úr sæti sínu og bað um
orðið. Hann átaldi skáldin fyrir að breikka
bilið milli rithöfunda og fólksins og gera sér
ekki grein fyrir að skáldskapurinn ætti að
vera hluti daglegs lífs og veita stuðning í
baráttunni fyrir frelsi og sjálfstæði. Að lokum
vitnaði hann í fornt arabískt ljóð (það var í
beinu framhaldi þess að íslenskt ljóð hljóm-
aði í salnum), kannski hefur hann ort það
sjálfur:
Brenndu sál þína,
bijóttu penna þinn
og kallaðu frið yfir Palestínu
Hann flutti ljóðið þrumandi röddu og var
síðan horfinn í manngrúann.
Arabiski arf urinn
Palestínski heimspekingurinn Ibrahim
Abu-Lughud, virtur maður í arabaheiminum
og einnig vestan hafs, ræddi um þjóðernis-
stefnu og ofsóknir gegn fólki af öðru þjóð-
erni. Pleiri nefndu dæmi um slíkt og höfðu
áhyggjur af og þetta blandaðist síðan um-
ræðu um rithöfunda í útlegð.
Með sérstæðum hætti tengdist þessari
umræðu önnur hugmyndafræði sem snerist
um að virða arabískar hefðir bókmenntanna
og úthýsa ekki klassískum bókmenntum
araba úr kennslubókum. Subi Shahruri leist
ekkert á þessa þróun. Hann hefur skrifað
smásögur og bækur um skáldskap og sagði
að retórík væri eitt hið mikilvægasta fyrir
araba. Þessu var hann trúr í málflutningi
sínum því að hann var einn þeirra sem fóru
á flug, ákaflega mælskur en heldur betur
einsýnn í skoðunum. Ég held þó að hann sé
málsvari fegurðar í skáldskap þrátt fyrir allt.
Túlkurinn var í miklum vandræðum að
þýða ræðu hins snaggaralega Shahruris og
gafst loksins upp. Hann sagði að ræðan
væri óskiljanleg öðrum en aröbum og þá eink-
um sérfræðingum í bókmenntum araba.
Ég hafði gaman af Shahruri og reyndi að
ráða í arabísku hans. Svipbrigðin töluðu sínu
máli, ekki síst í kvöldboðum í glæsilegustu
veitingahúsum Ramallahborgar sem er fræg
fyrir margs konar kjúklingarétti. Sharuri
horfði ekki beint vinsamlega á vestrænu gest-
ina.
Ýmsir rithöfundar úr arabaheiminum fjöll-
uðu af hófsemi og með fagurfræðilegum rök-
um um efni þingsins, Ný umhugsunarefni
við upphaf nýs tímabils, en yfirskriftin sjálf
varð þrætuepli ófrjórrar umræðu og hatursá-
róðurs í garð „óvinanna“, ísraelsmanna.
Maður hafði á tilfinningunni að ræðumenn
sem ástunduðu vandaðan málflutning og
vildu helst ræða heimspekileg og fagurfræði-
leg efni væru smeykir við eldri kynslóðina
sem líktist töluvert forpokuðum íslenskum
neftóbakskörlum. í framhaldi af því má vitna
í orð skáldsins Ghazzans Zagatan sem sagði
að Palestínumenn væru alltaf með hið liðna
í huga, en það kæmi sér vel að kynnast hinu
nýja og framandi.
Ofsóknir og fordómar
Fulltrúar vestrænna kvennabókmennta og
málsvarar svertingja, homma og lesbía sem
sögðust vilja hrista upp í heiminum, ekki
spegla hann, fengu að mínu mati viðhlítandi
svör frá Palestínumönnum sem líka eiga
umdeildar bókmenntir og höfunda sem ekki
sætta sig við valdbeitingu hefðar og lögbund-
ins siðferðis. Því má ekki gleyma að Palest-
ínumenn eiga marga rithöfunda í öðrum lönd-
um sem skrifa á öðrum tungum en arabísku.
Ingrid Elam menningarritstjóri Göteborgs-
posten, sagði til dæmis frá skáldkonunni
Rawia Morra sem yrkir á sænsku en er pa-
lestínskur flóttamaður að uppruna. Elam við-
urkenndi aðspurð að nú færu kynþáttafor-
dómar vaxandi í Svíþjóð, en fyrir tíu árum
hefðu þeir varla verið merkjanlegir.
Staóurinn milli sálar og likama
Frakkar eru þekktir fyrir heimspekilega
orðræðu og að því leyti var skáldið Bernard
Noél engin undantekning. Hann lýsti bilinu
milli innra heims og sýnilegs og sagði sjón-
varpið keppa við innri veröld mannsins.
„Staðurinn milli sálar og líkama er staðurinn
þar sem ríkjandi öfl vilja ná tökum“, sagði
Noél. Hann hefur skrifað bækur um afstraktl-
ist, fjölmiðla og ritskoðun, en sagði að hver
og einn þyrfti að finna eigið svar við áreiti
samtímans. Aðspurður um ritskoðun sagði
hann að skáld væru á móti ritskoðun og of-
sóknum.
Sumir erlendu höfundanna, eins og til
dæmis kanadíska ljóðskáldið E.D. Blodget,
urðu svo gáttaðir á heift og heitingum sumra
ræðumanna og áheyrenda og gestgjafa í
matarboðum að við lá að þeim féllust algjör-
lega hendur. Eftir ræðu þjóðskáldsins Ma-
hmoud Darwish sem var mjög retórísk og
upphafin sagði Blodget að mikill munur væri
á að hlusta á hann og annan áhrifamikinn
rithöfund, Vaclav Havel. Sá síðarnefndi tal-
aði eins og hugsandi maður og sleppti innan-
tómum vígorðum. Þorgerður Ingólfsdóttir
kórstjóri kvaðst ekki hafa kynnst neinu svip-
uðu í ísrael.
Þaó nýjasta er ekki nýtt
Þegar höfuðskáldið Darwish birtist í saln-
um fór kliður um bekki og stúdentar Birzeit-
háskólans streymdu inn hrifnæmir og lotn-
ingarfullir. Darwish er enn ungur maður
upprunninn í Galíleu og hefur oftar en einu
sinni lent í útistöðum við ísraelsmenn vegna
skoðana sinna, m. a. setið í fangelsi. Hann
dvaldist lengi í París og Beirút en er nú rit-
stjóri bókmenntatímaritsins Al-Karmel og
býr í Ramlah. Hann er höfundur tólf ljóða-
bóka og talinn meðal helstu arabísku skálda
samtímans.
Darwish er borgaralega klæddur með stór
gleraugu, að þessu sinni með rauðleitt bindi,
í ljósum jakka og dökkum buxum. Utlitsins
vegna gæti hann komið úr viðskiptaheimin-
um.
Hann byijar á því að lýsa yfir að það
nýjasta undir sólinni sé ekki nýtt og nefnir
frið og von sem dæmi. Veruleikinn er grimm-
ur, „land tungu okkar er land þeirra sem
ekki geta lesið eða skrifað og eru blindir".
Palestínsk menning stendur andspænis
vinnuvélum ísraelsmanna í Jerúsalem. Menn-
ingin getur ekki varið okkur ein og sér, vand-
inn er sú hugmyndafræði og alræðishyggja
sem ísraelar aðhyllast. „Þetta er ekki friður,
friður hefur aðeins eina merkingu. Réttindi
Palestíumanna eru fótum troðin,“ segir skáld-
ið. Hann rifjar upp Óslóarsáttmálann og skýr-
ir hinn sérstaka „ísraelska frið“ og vill að
skýrari línur fáist til að unnt sé að ræða við
ísraelska menntamenn. Arabískri menningar-
baráttu linni ekki. Honum hitnar í hamsi og
löng ræðan gerist á köflum háfleyg (eflaust
í anda arabískrar hefðar) og hann lýkur orð-
um sínum: „Palestína er land tungumáls
okkar, við eigum ekkert annað en loftið og
viljum stuðla að friði. Sá friður sem við elsk-
um er friður réttlætis og frelsunar. Okkur
dreymir saman nýjan draum án hetjudýrkun-
ar og án fórnarlamba."
Að ræðunni lokinni vilja allir faðma skáld-
ið og kyssa og hann stendur lengi (kominn
í frakkann) í ljósblossum frá myndavélum
umkringdur palestínskum bræðrum og systr-
um sem eru líka upp með sér hve útlending-
arnir eru áhugasamir um að ná mynd af og
heilsa skáldinu.
í einu kunnasta ljóði sínu yrkir Darwish
um „blæðandi fósturjörð blæðandi þjóðar“.
Frá ykkur kemur sverðið, okkur blóðið, frá
ykkur stálið og eldurinn, okkur hold okkar,
frá ykkur táragasið, okkur regnið. í ljóðinu
sem er hljómríkt og byggir á endurtekningum
er hið palestínska landslag endurheimt: stein-
ar, loft, himinn.
Annað palestínskt skáld, Ibrahim Tukan,
yrkir í ljóðinu Ættjörð: „Við munum dreypa
á dauðanum en ekki verða þrælar óvina okk-
ar. Tákn okkar eru sverðið og penninn, ekki
ræðuhöld og argaþras."
Síðustu orð skáldsins geta kallað fram
efasemdir sé þingið í Birzeit- háskólanum
haft í huga. Margt var þar þó ósagt og hið
ósagða mun að öllum líkindum fleyta Palest-
ínumönnum inn í nútímann, inn í nýtt og
betra skeið, verði það leiðarljósið en ekki
ófriðarbálið sem blasir við.
Áhyggjur í ísrael
Fyrsta alþjóðlega rithöfundaþingið í Pa-
lestínu, umræðurnar á því og ljóðadagskrár
á kvöldin munu hafa valdið ísraelsmönnum
nokkrum áhyggjum ef dæma skal eftir með-
höndlun þeirra á fulltrúum þingsins á Ben
Gurion flugvelli. Yfírheyrslur og almenn
hnýsni öryggisvarða um persónulega hagi
þingfulltrúa gátu staðið á aðra klukkustund
og er vissara að mæta tímanlega á flugvelli
þegar fljúga skal til eða frá ísrael. Á þingfull-
trúa og maka þeirra var litið sem hryðju-
verkamenn eða sprengjubera þangað til ann-
að sannaðist.
Sumir þingfulltrúar fóru að loknu þingi
beint á ljóðlistarhátíð í Jerúsalem þar sem
ísraelsmenn skörtuðu nöfnum frægra skálda
eins og Ted Hughes og Ericu Jong auk heima-
manna.
Ég náði símasambandi við Yehuda Amic-
hai, eitt helsta skáld landsins, en hann var
í önnum vegna undirbúnings hátíðarinnar og
Morgunblaðsviðtali varð því að fresta. Tvær
virðulegar eldri frúr hittum við íslenskir Pa-
lestínufarar á Hotel King David í Jerúsalem,
vinkonur Þorgerðar Ingólfsdóttur sem er í
miklum metum í ísrael fyrir kórstjórn. Önnur
þeirra, áður háttsett í utanríkisþjónustu ísra-
els, hafði uppi efasemdir um að Þorgerður
hefði átt erindi til Ramallah, en hún blíðkað-
ist þegar farið var að skýra málið. Frúrnar
sögðust ekki fá inngöngu í Ramallah.
Þær voru vel heima í skáldskap og listum,
en hrukku við þegar við sögðumst hafa heyrt
skothvelli í Damaskushliðinu í gamla borgar-
hlutanum og óttaslegin írsk kona hefði leitað
ásjár hjá okkur. Þær virtust ekkert eða lítið
vita um byggingaframkvæmdir í Austur-
Jerúsalem og það fékk okkur til að leiða
hugann að því hvernig fréttaflutningi væri
háttað í ísrael.
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. APRÍL 1997 15