Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1997, Blaðsíða 10

AUSTUR-GRÆNLAND
EFTIR ARA TRAUSTA GUÐMUNDSSON LJÓSMYNDIR RAGNARTH. SIGURÐSSON
í Austur-Grænlandi er hrífandi og stórbrotin nátt-
úra, sem fáir Islendingar þekkja. Hér segir frá leið-
imir börðu stöðuvatnið og ána af mikilli list
en urðu ekki varir nema hvað einn marhnútur
beit á í ósnum.
angri sem greinarhöfundurinn fór í þangað ásamt
þekktum Ijósmyndara og ýmsum áhugamönnum um
veiðar og náttúru Grænlands.
Tveir gúmmíbátar damla á hæg-
ferð undan tignarlegum borg-
arísjaka. Allt um kring eru þús-
undir lítilla jakabrota sem merla
í haustsól. Þau vagga lítillega í
golunni og speglast í sjávarflet-
inum og það heyrast smellir
þegar ótalmargar, árþúsunda-
gamlar loftblöðrur springa við bráðnun íssins.
Hvergi er undirlendi við fjörðinn. Lítil klappar-
nes í bland við standberg eru neðan við granít-
fjöll sem rísa í 1.500-2.000 metra hæð. Stöku
mávur rennir sér hljóðlega með bátunum, for-
vitinn og léttfleygur. Lágvært urrið í utan-
borðsvélunum rýfur eitt heimskautakyrrðina
nema hvað háværir brestir og drunur berast
stundum úr fjarska. Þau hljóðin koma frá
tveimur skriðjöklum sem kelfa í sjó fram, hvor
sínum megin tindaröðuls. Blágræn stálin eru
að minnsta kosti 100 metra há. í bátunum eru
11 menn samtals; lítill leiðangur Islendinga
sem eru að kanna Austur-Grænland, veiða sil-
ung og búa til heimildarþátt fyrir sjónvarp.
Staðurinn heitir Sermeliq-fl’örður. Það er miður
ágúst 1995.
Hugmyndir eiga oft langa tímaleið framund-
an áður en þær verða að veruleika. Flugleiðir
flytja margan manninn í dagsferðir til Kulusk
á strönd Austur-Græniands, beint vestur af
Patreksfirði, hvert sumar. Einn flugmannanna
í þessum ferðum, Þórhallur Jakobsson, hafði
oft horft með aðdáun á fjöll, fírði og jökla
norður af Kulusuk þegar Fokkemum var rennt
í útsýnisflugi yfir óbyggð víðemin. Hann sá
vötn og stuttar smáár og leifamar af stórri
flughöfn Bandaríkjamanna síðan á stríðsámn-
um, í Ikateq við þröngt samnefnt sund. Jakob
átti sér ævintýraþyrstan samherja: Inga Þór,
bróður sinn. Saman rifjuðu þeir upp sögur
frumheijanna meðal íslenskra flugmanna í
Grænlandsfluginu um tröllaukna veiði í græn-
lenskum ám og vötnum. Jón Axel Ólafsson,
útvarpsmaðurinn góðkunni, deildi með þeim
hinum fljúgandi fiskisögum.
Fjarlæg hugmynd um veiði- og könnunar-
ferð á þessar slóðir skaut rótum, dafnaði og
tók að safna að sér æ fleiri mönnum sem tóku
þátt í vangaveltum um hvemig hrinda mætti
hugmyndinni í framkvæmd. Aður en varði
tengdust myndgerðarmenn og veiðikarlar
hópnum þeir Thor Ólafsson og Magnús Viðar
Sigurðsson; báðir í markaðsstörfum eða dag-
skrárgerð hjá Stöð 2. Páll Halldórsson hjá inn-
anlandsdeild Flugleiða kom inn í kjamann og
Halldór Fannar þótti tilvalinn leiðangurslækn-
ir. Hann læknar jafnan tennur en taldist duga
til annarra læknisverka líka.
Um Greenlands köldu firói
um gistingu í Ammassalik. Hér heima þurfti
að fínna styrktaraðila: Flugleiðir, Veiðihúsið,
Innnes, Sláturfélag Suðurlands, SAMIK (Sam-
starfsnefnd um ferðaþjónustu á íslandi og
Grænlandi) og Skátabúðina en án framlaga
þeirra hefði leiðangurinn aldrei orðið að vem-
leika. f Ammassalik var leitað að traustum
grænlenskum fylgdarmanni. Var sá að lokum
valinn úr litlum hópi og reyndist heita Tobias
Ignatiussen; brosmildur, hæglátur veiðimaður,
um þrítugt.
Um miðjan ágúst hittist hópurinn í Kulusuk
eftir að hluti hans og framkvæmdastjóri þýska
fyrirtækisins höfðu farið vestur á undan, sett
bátana tvo saman og prófað þá. Báðir voru
12 manna slöngubátar af vönduðustu gerð,
annar með 50 hestafla vél, hinn með 35 hest-
afla vél. Tobias notaði sinn eiginn hálfyfir-
byggða plastbát.
Fullhlaðnir skriðu þessir farkostir loks út
voginn á Kulusuk-eyju, beint í norður. Sólbjart-
ur dagurinn varð dijúgur. Bátarnir náðu ekki
að „plana“ sem kallað er vegna mikillar hleðslu.
Með því er átt við að þeir nái nægum hraða
til þess að lyfta stefninu og næstum svífa ofan
á sjónum með skutinn og skrúfuna eina á
kafi. Breitt sund er milli eyja og meginlands
á þessum slóðum en það mjókkar til norðurs.
Fjöllin hækkuðu að sama skapi og kaldan gjóst
lagði af skriðjöklum þrátt fyrir ágústsólina.
Myndgerðarmennimr réðu ferðinni og þeir
þurftu oft að stöðva bátana og láta áhafnirnar
„leika“. Tobias bauð upp á hvalspiksmola,
matak, og var þolinmæðin uppmáluð.
Sólin settist um síðir handan við fjarlæga
íjallatinda. Meðan kvöldkul skipti um svip á
landinu og liti á borgarísjökunum, lögðu bát-
arnir upp í fjörunni við Ikateq.
Sermeligaq
Hluta dvalarinnar i Grænlandi var eytt til
landkönnunar og til að heimsækja nyrstu
byggðina og þá afskekktustu í Tasiilaq-héraði.
Innhéraðs búa um 1.800 manns í Ammassalik
og um 1.200 í sex byggðum (þorpum). Auk
Tasiilaq-heráðs er aðeins eitt byggt svæði ann-
að á allri austurströnd Grænlands. Er það mun
norðar og gengur undir nafninu Scoresby-sund
í okkar munni. Þar búa samtals um 800 manns.
í Sermeligaq eru ríflega 100 manns og
standa um 30 hús á bröttu klettanefi, alllangt
norðaustur af Ikateq. Þar er lítill skóli, búð,
vatnsveita, kyndi- og rafstöð og agnarlítið
pósthús. Þar lifa allir af veiðum, þeir sem ekki
eru í opinberri þjónustu. Lítil höfn og margir
smábátar varð heimahöfn gúmmíbátanna í tvo
daga.
Til Sermeligaq var siglt um kvöld við lukt-
ar- og tunglsljós til að forðast litlu jakana sem
gátu skemmt skrúfur eða báta og við komuna
tók hálfur bærinn á móti þessum ferðalöngum
utan úr myrkrinu. Bátar, talstöðvar, skrýtnar
húfur og myndbandstökuvélin vöktu óskipta
Gúmmíbátar og Grœnlandsfarar
Þessir áköfu áhugamenn um Grænland og
hið óþekkta töldu víst að gúmmíbátar hentuðu
betur til leiðangursins en flugvél, þótt vissu-
lega mætti lenda meðastórri tvíhreyflavél á
stórum hjólum í Ikateq. Þeir hófu leit að vönum
bátamönnum og Grænlandsförum til að full-
skipa lítinn en harðsnúinn leiðangur. Þýskur
framleiðandi hágæðagúmmíbáta (DSF) ætlaði
að leggja til farartæki og útvega Johnson-utan-
borðsvélar. Hópurinn leitaði til Ingólfs Guð-
laugssonar sem er vanur sjóferðum á bátum
og Ara Trausta Guðmundssonar og Ragnars
Th. Sigurðssonar ljósmyndara sem áður höfðu
farið um lönd á Austur-Grænlandi. Þeir síðast-
nefndu kölluðu til kraftakarl, veiðikló og bát-
aslarkara: Kjartan Guðbrandsson einkaþjálf-
ara, og höfðu samband við vini í Ammassalik.
Allt í einu féllu þættirnir saman í ferðaáætl-
un. Snörp sjö daga ferð norður frá Kulusuk
til Ikateq, Sermiligaq-þorpsins, Sermeliq-fjarð-
ar og suður aftur til Amassalik komst af hug-
myndastigi yfír á framkvæmdastig.
Eftir margs konar pappírsvinnu og skipu-
lagsstörf var búið að afla veðileyfa, kanna
ferðaleyfí, tilkynna bærum yfírvöldum leiðina
ef eitthvað bæri út af, semja um fragt á einu
tonni til Kulusuk, afla eldsneytis úti og semja
Draugastðúin og fiskleysió
Ikateq-staðurinn er lítið annað en stór mal-
arhjalli í dalverpi undir mikilúðlegum tindum
og smájöklum. Ofan til á hjallanum og upp í
hlíðum sjást leifamar af herstöðinni en neðst
í dalskvompunni er allstórt stöðuvatn og um
1,5 km löng og straumhörð á með ós í stór-
grýttri fjöru. Mest af malar-
hjallanum hverfur undir eina
langa flugbraut. Á henni
lentu íslenskar flugvélar oft,
eftir styijöldina.
Tjöldin risu á gömlum vegi
sjávarmegin við flugbrautina
og Tobias grillaði vænan lax
á opnum eldi. í næturfrost-
inu og grænlensku kyrrðinni
skynjuðu leiðangursmenn
hve afskekktur staðurinn er
og hve fáranlegar stríðsmin-
jamar era núna, hálfri öld
eftir að nauðsyn knúði menn
til að setja niður 1.000-
1.500 manna skyndiþorp í
auðninni.
Dulúðug þoka daginn eftir
komuna til Ikateq jók enn á
áhrif mannvirkjanna á
hugsanir okkar. Hálffallin
hús og skýli, margir trakk-
ar, herbílar og ógiynni af
brotajárni og timbri syntu í
hálfgegnsærri þokunni, allt
brúnrautt af ryði; bílamir
grafnir ofan í melinn og
burðarbitar húsa undnir og
skældir af snjó og vindi.
Búið er að fjarlægja mest
af mannvirkjunum en þús-
undir ryðbrúnna bensín- og
olíutunna mynda breiður og
hauga sem eiga enga sína
líka. Menn eyddu dtjúgum
tíma í að skoða stöðina f
bland við snjóttittlinga og
ijúpur. Fuglamir voru nán-
ast einu lífverurnar, að mý-
inu slepptu, sem tókst að
hitta á í Ikateq. Veiðimenn-
. ? i 11 é * * * i1 1 "í,fv
TOBIAS Ignatiussen veiðir með ífæru upp á grænlenskan máta.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. APRÍL1997